The Perception of Woman as Wife in Early Islamic Arabic Poetry

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 528 - 552, 15.12.2024

Mehmet Yılmaz

Öz

This study examines the perception of women as wives in early Islamic Arabic poetry. It seeks to explore how women were viewed as spouses in the poetry of that era. The verses analyzed in this study are significant because they offer insights into how women were perceived as wives in Islamic society at the relevant time. Although recent studies have addressed the position of women in Islam, they often do not adequately cover the perception of women as wives, focusing instead on general characteristics. What makes our study different is the approaches and details reflected in the couplets of early Islamic Arabic poetry. Document analysis, one of the qualitative method techniques, was used in the study. First of all, in order to provide a better understanding of the subject, brief information about the position of women in the Arab society of the Jāhiliyya period and during the Prophet's era was given as a background. Then, the relevant couplets available in the Arabic poetry of the period were translated, necessary evaluations were made and interesting findings were pointed out. The couplets pointing to the continuation of the tradition of marriage in the Jāhiliyyah period until the time of Caliph 'Umar and the marriage with stepmother are among the interesting findings that attract attention in the Arabic poetry of the period. Similarly, there are interesting findings in early Islamic Arabic poetry that indicate that women were treated as wives with love, respect and compassion, and that sometimes they went to extremes in this regard by compromising Islamic principles. From the relevant couplets, it is understood that if the excessive passion for the woman as a wife led the husband to behaviors contrary to Islamic principles, the bonds of love between husband and wife were disregarded and sanctions were imposed to force the husband divorce his wife.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language And Rhetoric, Arabic Poetry, Early Period of Islam, Wife, Husband-Wife Relationship

İslâm'ın Erken Dönemi Arap Şiirinde Eş Olarak Kadın Algısı

Öz

Bu çalışmanın konusu, İslâm’ın erken dönemi Arap şiirinde eş olarak kadın algısıdır. Problemi ise döneme ait Arap şiirine eş olarak kadın algısı yansımalarının sorgulanmasıdır. Çalışma konusu kapsamındaki beyitler, dönemin İslâm toplumunda eş olarak kadın algısını yakından tanıma ve konuyla ilgili kanaat edinme bakımından önem arz etmektedir. Her ne kadar son zamanlarda İslâm’da kadının konumuyla ilgili bazı çalışmalar yapılmış olsa bile söz konusu çalışmalarda araştırmaların tabiatı gereği eş olarak kadın algısına yeterince değinilmediği ve genel özellikleri zikretmekle yetinildiği görülmektedir. Çalışmamızı ayrıcalıklı kılan husus, İslâm’ın erken dönemi Arap şiirinde karı-koca ilişkisi, kocaya özlem duyma, kocadan yakınma, sadakatsiz kocadan intikam alma, boşanma ve sonrası ve vefat eden kocanın ardından mersiye okuma gibi beyitlere yansıtılan yaklaşımlar ve detaylardır. Çalışmada nitel yöntem tekniklerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Öncelikle konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla arka plan mahiyetinde Câhiliye Devri Arap toplumunda ve Hz. Peygamber döneminde kadının konumu hakkında özet bilgiler verilmiştir. Ardından dönemin Arap şiirinde ulaşılabilen ilgili beyitler tercüme edilmiş, gerekli değerlendirmeler yapılmış ve ilginç görülen tespitlere işaret edilmiştir. Hz. Ömer (öl. 23/644) dönemine kadar Câhiliye Devri nikâh geleneğinin sürdürüldüğüne ve üvey anneyle evlilik yapıldığına işaret eden beyitler dönemin Arap şiirinde dikkat çeken ilginç tespitler arasında yer almaktadır. Benzer biçimde İslâm’ın erken dönemi Arap şiirlerinde eş olarak kadına sevgi, saygı ve merhamet duyguları gözetilerek muamelede bulunulduğuna, dahası bazı zamanlar bu hususta İslâm prensiplerinden ödün verilerek aşırıya kaçıldığına işaret eden ilginç tespitler de yer almaktadır. İlgili beyitlerden; eş olarak kadına olan aşırı tutkunun kocayı İslâm prensiplerine muhalif davranışlara sevk etmesi durumunda karı-koca arasındaki sevgi bağlarına itibar edilmediği ve kadını boşamaya zorlayıcı yaptırımların uygulandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Arap Şiiri, İslâm'ın Erken Dönemi, Kadın Eş, Karı-Koca İlişkisi.

Etik Beyan

Bu çalışmanın bütün aşamalarında etik kurallarına riayet ettiğimi beyan ediyorum

Teşekkür

Kocatepe İslami İlimler Dergisi ailesine çalışmalarımızın yayınlanması yolunda ortaya koydukları özveri ve gelişmesine olan katkılarından ötürü teşekkürleri borç biliyorum.

Kaynakça

• ‘Affânî, es-Seyyid b. Ḥuseyn. Fursânu’n-nehâr mine’ṣ-ṣaḥâbeti’l-aḫyâr. Cidde: Dâru Mâcid ‘Asîrî, ts.
• Ağçoban, Sıddık. “Kadın Olgusunun Kültürel Gelişimi ve İslâm’da Kadının Yeri Üzerine Tartışmalar”. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS) 2/1 (Haziran 2016), 14-24.
• Aḥmed b. Ḥanbel. el-Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnaûd vd. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
• Alyounes, Hafel-Ekinci, Mücahit. “Cahiliye Şiirinde Ağıt Yakan Kadın Sahnesi: Betimsel Bir İnceleme”. Mütefekkir 9/18 (Aralık 2022), 525-539. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219598
• ‘Asḳalânî, Aḥmed b. ‘Ali b. Ḥacer. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe, thk. ‘Abdullâh b. ‘Abdulmuḥsin et-Türkî. Kahire: Merkezu Hecr li’l-Buḥûs̠i ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyyeti ve’l-İslâmiyye, 2008.
• ‘Aṭvân, Ḥuseyn. Muḳaddimetu’l-ḳaṣîdeti’l-‘Arabiyye fi’ş-ş‘iri’l-Câhilî. Kahire: Dâru’l-Ma‘rife, 1970.
• Acar, H. İbrahim. “Talâḳ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/496-500. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Âtî, Ravân Muḥammed. el-Mer’etu fi’ş-şi‘ri beyne’l-Câhiliyyeti ve’l-İslâm. Riyad: Dâru’s-Sumey‘î, 2012.
• Bâ Maḫrama, Ebû Muḥammed eṭ-Ṭayyib b. ‘Abdillâh b. Aḥmed b. ‘Ali. Ḳılâdetu’n-naḥr fî Vefeyâti’l-‘Ayân. thk. Bû Cumu‘ah Mekrî vd. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2008.
• Buḫârî, Muḥammed b. İsmâ‘îl b. İbrâhîm b. el-Muġîra el-Cu‘fî. el-Câmi'u’ṣ-ṣahîh. thk. Muḥibbuddîn el-Ḫaṭîb vd. Kahire: el-Mektebetu’s-Selefiyye, 1400.
• Câḥız, Ebû ‘Osmân ‘Amr b. Baḥr. el-Maḥâsin ve’l-eḍdâd. thk. eş-Şeyḫ Muḥammed Suveyd. Beyrut: Dâru İḥyâi’l-‘Ulûm, 1998.
• Cebbûrî, Yaḥyâ. el-Câhiliyye muḳaddimetun fi’l-ḥayâti’l-‘Arabiyye li dirâseti’l-edebi’l-Câhilî. Bağdat: Maṭba‘atu’l-Ma‘ârif, 1968.
• Cebbûrî, Yaḥyâ. eş-Şi‘ru’l-Câhilî hasâisuhû ve funûnuh. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1986.
• Cevâd, ‘Ali. el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-‘Arab ḳable’l-İslâm. Bağdat: Câmi‘atu Baġdâd, 1993.
• Cezerî, ‘İzzuddîn b. el-Es̠îr Ebi’l-Ḥasen 'Ali b. Muḥammed. Usdu’l-ġâbe fî ma‘rifeti’ṣ-ṣahâbe. thk. eş-Şeyḫ ‘Ali Muḥammed Mu‘avvaḍ vd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• Ḍabbî, el-Mufaḍḍal b. Muḥammed b. Ya‘lâ b. ‘Âmir b. Sâlim. el-Mufaḍḍaliyyât. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir vd. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1942.
• Dîneverî, Ebû Muḥammed 'Abdullâh b. Muslim b. Ḳuteybe. 'Uyûnu'l-aḫbâr. thk. Yûsuf 'Ali Ṭavîl. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, 1986.
• Dozi, Reinhart. Tekmiletu’l-ma‘âcimi’l-‘Arabiyye. çev. Muḥammed Selîm en-Nu‘aymî. Bağdat: Vizâratu’s̠-S̠eḳâfe ve’l-İ‘lâm, 1997.
• Ebû 'Ali Nebîl Ḫâlid. Şâ'irâtu 'Aṣri'l-İslâmi'l-Evvel dirâse naḳdiyye. Kahire: Dâru'l-Ḥaram li't-Turâs̠, 1998.
• Ebû Nu‘aym el-İṣfahânî, Aḥmed b. ‘Abdillâh Aḥmed b. İsḥâk b. Mehrân. Ma‘rifetu’ṣ-ṣaḥâbe. thk. ‘Âdil b. Yûsuf el-‘Azzâzî. Riyad: Dâru’l-Vaṭan li’n-Neşr, 1998.
• Ferrûh, ‘Umar. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1981.
• Fidan, İbrahim. “Cahiliye Şiirinde Kadın İmgesi”. Dini Araştırmalar Dergisi 19/49 (2016), 293-320. https://doi.org/10.15745/da.267292
• Ḫafâcî, Muḥammed ‘Abdu’l-Mun‘im. el-Ḥayâtu’l-edebiyye ba‘de ẓuhûri’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1990.
• Ḥalebî, 'Ali b. Burhânuddîn. İnsânu'l-'uyûn fî sîreti'l-emîni'l-me'mûn. Kahire: el-Matba'atu'l-Ezheriyye, 1932.
• Ḫalîf, Yûsuf. eş-Şu‘arâu’ṣ-ṣa‘âlîk fi’l-‘Aṣri’l-Câhilî. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1966.
• Ḥamevî, Şihâbuddîn, Ebû ‘Abdillâh Yâḳût b. ‘Abdillâh. Mu‘cemu’l-buldân. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1977.
• Ḫansâ’, Tumâḍır bnt. ‘Amr. Dîvân. thk. Ḥamdo Ṭammâs. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2004.
• Ḥasen, İbrâhîm Ḥasen. Târîḫu’l-İslâm. Beyrut: Dâru'l-Cîl, 1996.
• Hâşimî, 'Ali. el-Mer’etu fi’ş-şi‘ri’l-Câhilî. Bağdat: Maṭba‘atu’l-Ma‘ârif, 1960.
• Ḥûfî, Aḥmed Muḥammed. el-Mer’etu fi’ş-şi‘ri’l-Câhilî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1963.
• İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Ḳâsım, ‘Ali b. el-Ḥasen b. Hibetullâh b. ‘Abdullâh eş-Şâfi‘î. Târîḫu Medîneti Dimaşḳ. thk. Muḥibbuddîn Ebû Sa‘îd vd. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḥasen. el-İştiḳâḳ. thk. ‘Abdusselâm Muḥammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• İbn Ebi'd-Dunyâ, Ebû Bekr 'Abdullâh b. Muḥammed b. 'Ubeyd. el-İşrâf fî menâzili'l-eşrâf. thk. Necm 'Abdurraḥmân Ḫalef. Riyad: Mektebetu'r-Ruşd, 1990.
• İbn Ḥabîb, Ebû Ca‘fer Muḥammed. Kitâbu’l-Muḥabbar. thk. Else Lichten-Stetter. Haydarâbâd: Maṭba'atu Cem‘iyyeti Dâirati’l-Ma‘ârifi’l-‘Os̠mâniyye, 1942.
• İbn Ḥabîb, Muḥammed. Kitâbu men nusibe ilâ ummihî mine’ş-şu‘arâ’. thk. eş-Şennâvî Muḥammed Sâliḥ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1990.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ‘Abdulmelik. Sîretu’n-Nebi. thk. Mecdî Fetḥî es-Seyyid. Tanta: Dâru’ṣ-Ṣaḥâbe li’t-Turâs̠, 1995.
• İbn Kes̠îr, 'İmâduddîn Ebu'l-Fidâ' İsmâîl. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm. thk. Muṣṭafa es-Seyyid Muḥammed vd. Cîze: Muessesetu Ḳurṭuba, 2000.
• İbn Seleke, es-Suleyk. es-Suleyk b. es-Seleke aḫbâruhû ve şi'ruh. thk. Ḥamîd Âdem S̠uveynî vd. Bağdat: Maṭba'atu’l-‘Ânî, 1984.
• İṣfehânî, Ebû Bekr Muḥammed b. Dâvûd. Kitâbu'z-zehra. thk. İbrâhîm es-Sâmerrâî. ez-Zerḳâ': Mektebetu'l-Manâr, 1985.
• İṣfehânî, Ebu’l-Ferec. Kitâbu’l-aġânî. thk. İḥsân ‘Abbâs vd. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 2008.
• Kazıcı, Ziya. “İslâm’da Kadın (Bir Mukayese)”. İlahiyat Akademi Dergisi 11 (Temmuz 2020), 57-72.
• Ḳaṣṣâb, Velîd. en-Naẓratu’n-nebeviyye fî naḳdi’ş-şi‘r. el-‘Ayn: el-Mektebetu’l-Ḥadîs̠e, 1988.
• Keḥḥâle, 'Umar Rıdâ. A'lâmu'n-nisâ'. Beyrut: Muessesetu'r-Risâle, 1959.
• Ma‘arrî, Ebu’l-‘Alâ’. Dîvânu'l-Ḫırnıḳ bnt. Bedr el-Hifân. thk. Yusrî ‘Abdulġanî ‘Abdullâh. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, 1990.
• Merzûḳî, Ebû ‘Ali Aḥmed b. Muḥammed b. el-Ḥasen. Şerḥu Dîvâni’l-Ḥamâse. thk. Aḥmed Emîn vd. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• Muḥammed, Sirâcuddîn. el-Medîḥ fi’ş-şi‘ri’l-‘Arabî. Beyrut: Dâru’r-Râtibi’l-Câmi‘iyye, ts.
• Muḳâtil b. Suleymân. Tefsîru Muḳâtil b. Süleymân. thk. ‘Abdullâh Maḥmûd Şahhâte. Beyrut: Muessesetu’t-Târîḫi’l-İslâmî, 2002.
• Nemerî, Yûsuf b. ‘Abdullâh b. ‘Abdulazîz el-Ḳurṭubî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-aṣḥâb. thk. ‘Âdil Murşid. Ammân: Dâru’l-A‘lâm, 2002.
• Nîsâbûrî, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. ‘Abdillâh el-Ḥâkim. el-Mustedrek ‘ala’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Muṣṭafâ ‘Abdulḳâdir ‘Aṭâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1408.
• Suyûṭî, Celâluddîn 'Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Şerḥu şevâhidi'l-muġnî. thk. Muḥammed Maḥmûd b. et-Telâmîd et-Terakkuzî eş-Şinḳîṭî. Kahire: el-Maṭba'atu'l-Behiyye, 1322.
• Şâhîn, ‘Abduṣṣabûr-er-Rifâ‘î, Iṣlâḥ ‘Abdusselâm. Ṣaḥâbiyyât ḥavle’r-Rasûl. Kahire: Nahḍatu Mısr, ts.
• Ṭaberî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Cerîr. Târîḫu’ṭ-Ṭaberî Târîḫu’r-rusul ve’l-mulûk. thk. Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
• Ṭâî, Hâtim b. ‘Abdullâh. Dîvânu Ḥâtim eṭ-Ṭâî. thk. Aḥmed Reşâd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Teyfurov, Mansur. “Kur’an-ı Kerim’de Aile Yapısı”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3,4 (Nisan-Ekim 2014), 183-200.
• Yemânî, Aḥmed Zekî. el-İslâm ve’l-mer’eh. London: Muessesetu’l-Furḳân li’t-Turâs̠i’l-İslâmî, 2004.
• Yemût, Beşîr. Şâ‘irâtu’l-‘Arab fi’l-Câhiliyyeti ve’l-İslâm. Beyrut: el-Maṭba‘atu’l-Vaṭaniyye, 1934.
• Yılmaz, Mehmet. Abdullah b. Ravâha ve Eski Arap Şiirindeki Yeri. Bursa: Emin Yayınları, 2019.
• Yılmaz Mehmet. “Sahabe Şiirlerinde Medine’ye Hicret”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 149-170. https://doi.org/10.18505/cuid.532500
• Yılmaz, Mehmet. “Câhiliye Devri Arap Şiirinde Eş Olarak Kadın Algısı”. Erciyes Akademi Dergisi 37(4) (2023), 1757-1781. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1372531
• Yılmaz, Mehmet. “Cāhiliye Devri Arap Şiirinde Tutsak Kadın Algısı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 65/1 (2024), 365-395. https://doi.org/10.33227/auifd.1431001
• Ziriklî, Ḫayruddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.