Kur’ân-ı Kerîm Öğretimine Yönelik Öz Yeterlik İnancı Ölçeğinin Geliştirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 370 - 386, 15.12.2024

Ali Birinci , Salih Akyıldız

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in öğrenilmesini destekleyen ve sağlayan dışsal etkinliklerin planlanması, düzenlenmesi, uygulanması ve değerlendirilmesi süreçlerinden oluşan Kur’ân-ı Kerîm öğretimi; örgün ve yaygın eğitim kurumlarında farklı yaş gruplarına ve seviyelerine göre yapılmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’in okunması ve öğretiminde belirlenen hedeflere ulaşılmasında öğretmenlerin/öğreticilerin mesleki öz yeterlikleri önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda Kur’ân-ı Kerîm öğretimi öz yeterlik inançlarını ölçmede kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçek geliştirmeyi amaçlayan bu araştırma, tarama deseninde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, Trabzon ilinde örgün eğitim kurumlarında görev yapan 570 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni oluşturmaktadır. Çalışma grubu ölçek geliştirme çalışmalarının önemli bir basamağı olan açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizlerini farklı veri setleri üzerinde yapmak amacıyla bölünerek iki grup hâline getirilmiş ve her iki grubun normallik varsayımları sağlanmıştır. Birinci grup verileri üzerinde yapılan Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) sonucunda iki faktörlü bir yapı ortaya çıkmıştır. Faktörler; “Kur’ân-ı Kerîm’i Okuma” ve “Kur’ân-ı Kerîm’i Öğretme” olarak adlandırılmıştır. Faktörlerin madde yük değerleri 0.642 ile 0.889 arasında değişmektedir. Sırasıyla birinci faktör varyansın %36.239’unu, ikinci faktör varyansın %33.857’sini, ölçeğin tamamının ise varyansın %70.096’sını açıkladığı görülmüştür. İkinci grup veriler üzerinde yapılan Doğrulayıcı Faktör Analizinde (DFA), χ2/df: 2.635, RMSEA: 0.08; SRMR: 0.04; AGFI: 0.83; GFI: 0.88; CFI: 0.95; TLI: 0.94; NFI: 0.93 ve IFI: 0.95 uyum indeksleri elde edilmiştir. Ölçeğin madde toplam korelasyonları 0.533 ile 0.832 arasında değişmektedir. Ölçeğin %27 alt ve %27 üst grupların puan ortalamaları sonucunda elde edilen madde ayırt edicilik analizlerinin anlamlı olduğu (p<.001) gözlenmiştir. Ölçeğin Kur’ân-ı Kerîm’i Okuma boyutunda iç tutarlık katsayısı .91, Kur’ân-ı Kerîm’i Öğretme boyutunda .94 ve ölçeğin tamamında .95 olarak bulunmuştur. Yapılan istatistiksel analizler ve elde edilen değerler dikkate alındığında geliştirilen ölçeğin öğretmenlerin ve Kur’ân kursu öğreticilerinin Kur’ân-ı Kerîm öğretimi öz yeterlik inançlarını ölçmede kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Kur’an-ı Kerim Öğretimi, Öğretmen, Öz Yeterlik İnancı

The Development of The Self Efficacy Belief Scale for Teaching the Holy Qur’an

Öz

The teaching of the Qur’an can be defined as the process of planning, implementing, and evaluating external activities that support and enable the learning of the Qur’an. This process is carried out according to different age groups and levels in both formal and informal education institutions. The professional self-efficacy of the teachers/tutors plays an important role in the achievement of the goals set for the reading and teaching of the the Holy Qur’an. In this context, this research, which aims to develop a valid and reliable scale that can be used to measure self-efficacy beliefs in teaching the Holy Qur’an, was conducted using a survey design. The target population of the study consists of 570 teachers of religious culture and ethics working in formal education institutions in Trabzon. The study group was divided into two groups in order to conduct exploratory and confirmatory factor analyses, and the normality assumptions of both groups were satisfied. As a result of exploratory factor analysis (EFA) conducted on the first group data, a two-factor structure emerged. These factors were designated "Reading the Holy Qur’an" and "Teaching the Holy Qur’an." The item load values exhibited a range of 0.642 to 0.889. It was observed that the first factor explained 36.239% of the variance, the second factor explained 33.857% of the variance, and the entire scale explained 70.096% of the variance, respectively. In the confirmatory factor analysis (CFA) conducted on the second group data, χ2/df: 2.635, RMSEA: 0.08, SRMR: 0.04, AGFI: 0.83, GFI: 0.88, CFI: 0.95, TLI: 0.94, NFI: 0.93 and IFI: 0.95 fit indices were obtained. The item-total correlations of the scale vary between 0.533 and 0.832. It was observed that the item discrimination analyses obtained as a result of the mean scores of the 27% lower and 27% upper groups of the scale were significant (p<.001) The internal consistency coefficient of the scale was found to be .91 in the Reading the Holy Qur’an dimension, .94 in the Teaching the Holy Qur’an dimension, and .95 for the entire scale. the scale is a valid and reliable instrument for measuring teachers' and Qur'an course instructors’ self-efficacy beliefs in teaching the Qur’an.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Religious Culture and Moral Knowledge, Teaching the Holy Quran, Teacher, Self-Efficacy Beliefs

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “İslam Eğitim Tarihinde Kur’an Eğitim ve Öğretimi”. Dünden Bugüne Kur’an Eğitim-Öğretimi ve Kur’an Kursları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Arabacı, Nalan - Ömeroğlu, Esra. “Anne-Baba-Çocuk İletişimi Değerlendirme Aracı’nın (ABÇİDA) Geliştirilmesi: Geçerlik Güvenirlik Çalışması”. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 2016/7 (2016), 1-21.
• Arseven, Ayla. “Öz Yeterlilik: Bir Kavram Analizi”. Journal of Turkish Studies Volume 11/19 (2016), 63-80. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.10001
• Aşıkoğlu, Nevzat. “Kuran Öğretiminde Yeni Anlayış ve Yaklaşımlar”. Etkili Din Öğretimi. İstanbul: Türkiye İlahiyat Tedrisatına Yardım Eden Dernekler Federasyonu Yayınları, 3. Basım, 2010.
• Bahçekapılı, Mehmet. Yeni Eğitim Sisteminde Seçmeli Din Dersleri İmkânlar: Fırsatlar, Aktörler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. İstanbul: İlke Yayınları, 2013.
• Bandura, Albert. Self-Efficacy : The Exercise of Control. New York: W.H. Freeman and Company, 1997.
• Bandura, Albert. Social Foundations of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Englewood Cliffs: Prentice-Hall, 1986.
• Brown, Ted - Onsman, Andrys. “Exploratory Factor Analysis: A Five-Step Guide for Novices”. Australasian Journal of Paramedicine 8 (02 Ağustos 2010), 1-13. https://doi.org/10.33151/ajp.8.3.93
• Brown, Timothy A. Confirmatory Factor Analysis for Applied Research. New York: The Guilford Press, 2006.
• Bryman, Alan - Cramer, Duncan. Quantitative Data Analysis for Spss 12 and 13: A Guide for Social Scientists. New York: Routledge, 2005. https://doi.org/10.4324/9780203498187
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru tavki’n-necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Fecr Yayınevi, 1. Basım, 1996.
• Christensen, Larry B. vd. Research Methods, Design, and Analysis. New York: Pearson Education, 12. Basım, 2015.
• Comrey, A. L. “Factor-Analytic Methods of Scale Development in Personality and Clinical Psychology”. Journal of Consulting and Clinical Psychology 56/5 (Ekim 1988), 754-761. https://doi.org/10.1037//0022-006x.56.5.754
• Costello, Anna B. - Osborne, Jason. “Best Practices in Exploratory Factor Analysis: Four Recommendations for Getting the Most from Your Analysis”. Practical Assessment, Research, and Evaluation 10/1 (02 Ocak 2005). https://doi.org/10.7275/jyj1-4868
• Çelebi, Ahmet. İslam’da Eğitim - Öğretim Tarihi. çev. Ali Yardım. İstanbul: Damla Yayınevi, 3. Basım, 1998.
• Çokluk, Ömay vd. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi, 6. Basım, 2021.
• Daşkın, Abdurrahman. İmam Hatip Liselerinde Kur’an’ı Kerim Derslerinde İzlenen Yöntemler. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Dellinger, Amy B. vd. “Measuring Teachers’ Self-Efficacy Beliefs: Development and Use of the TEBS-Self”. Teaching and Teacher Education 24/3 (Nisan 2008), 751-766. https://doi.org/10.1016/j.tate.2007.02.010
• Eğin, Osman. “Kur’an Öğretiminde Problemler ve Çözüm Önerileri”. Etkili Din Öğretimi. ed. Karaköse, Şaban. İstanbul: Türkiye İlahiyat Tedrisatına Yardım Eden Dernekler Federasyonu Yayınları, 3. Basım, 2010.
• Gürbüz, Sait. AMOS ile Yapısal Eşitlik Modeli. Ankara: Seçkin Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Hu, Li‐tze - Bentler, Peter M. “Cutoff Criteria for Fit Indexes in Covariance Structure Analysis: Conventional Criteria Versus New Alternatives”. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal 6/1 (Ocak 1999), 1-55. https://doi.org/10.1080/10705519909540118
• Hurley, Amy vd. “Exploratory and Confirmatory Factor Analysis: Guidelines, Issues and Alternatives”. Journal of Organizational Behavior 18 (01 Kasım 1997), 667-683. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1379(199711)18:6<667::AID-JOB874>3.0.CO;2T
• Joseph F. Hair vd. Multivariate Data Analysis. Andover, Hampshire: Cengage, Eighth Edition, 2019.
• Kantar, Harun. İmam Hatip Liselerinde Kur'an-ı Kerim Öğretimi Üzerine Bir Değerlendirme (Sivas Örneği). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar İlkeler Teknikler. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 34. Basım, 2019.
• Karateke, Tuncay. İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Kur’an-ı Kerim Dersi Sınıf Yönetimi Davranışlarının İncelenmesi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Kılıç, Mustafa. “İmam-Hatip Ortaokul ve Liselerinde Kur’ân Eğitimi Üzerine Bir Araştırma”. Journal 47/47 (2014), 69-106. https://doi.org/10.15370/muifd.58509
• Kline, Paul. An Easy Guide to Factor Analysis. New York: Routledge, 1994.
• Kline, Rex B. Principles and Practice of Structural Equation Modeling. New York: The Guilford Press, 4. Basım, 2016.
• Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meali. çev. Ali Özek vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Maccallum, Robert vd. “Power Analysis And Determination of Sample Size or Covariance Structure Modeling.” Psychological Methods 1 (1996), 130-149. https://doi.org/10.1037//1082-989X.1.2.130
• MEB. “Ortaokul - İmam Hatip Ortaokulu Kur’an-ı Kerim Dersi̇ (5-8. Sınıflar) Öğreti̇m Programı”. Erişim 18 Mayıs 2024. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_08/18110258_Secmeli_KuraniKerim_YHOveORTAOKUL.pdf
• Orcan, Fatih. “Exploratory and Confirmatory Factor Analysis: Which One to Use First?” Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology 9/4 (Aralık 2018), 414-421. https://doi.org/10.21031/epod.394323
• Schumaker, Randall E. - Lomax, Richard G. A beginner’s Guide to Structural Equation Modeling. New York: Routledge, 3. Basım, 2010.
• Schunk, Dale H. “Self-Efficacy and Academic Motivation”. Educational Psychologist 26/3-4 (01 Haziran 1991), 207-231. https://doi.org/10.1080/00461520.1991.9653133
• Seçer, İsmail. SPSS ve LIREL ile Pratik Veri Analizi Analiz Raporlaştırma. Ankara: Anı Yayıncılık, 2015.
• Senemoğlu, Nuray. “Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Öğrenme Yaklaşımları ve Çalışma Becerileri”. Eğitim ve Bilim 36/160 (2011), 65-80.
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim, Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Pegem Akademi, 14. Basım, 2009.
• Şencan, Hüner. Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Ankara, 2005.
• Tabachnick, Barbara G. - Fidell, Linda S. Using Multivariate Statistics. New York: Pearson, 6. Basım, 2013.
• Tetik, Necati. “Kur’an Tilâvetinin veya Kıraat İlminin Öğretilmesi Usulleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1990), 238-239.
• Tschannen-Moran, Megan - Hoy, Anita Woolfolk. “Teacher Efficacy: Capturing an Elusive Construct”. Teaching and Teacher Education 17/7 (Ekim 2001), 783-805. https://doi.org/10.1016/S0742-051X(01)00036-1
• Yılmaz, Nazif. İmam Hatip Liselerinde Kur’an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Yöntemler ve Materyal Kullanımı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Yılmaz, Nazif. Kur’an-ı Kerim’i Nasıl Öğretelim? İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi, 2016.
• 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu, İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmi Gazete 6287 (11 Nisan 2012). Erişim 17 Mayıs 2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/04/20120411-8.htm