An Evaluation of the Hadith on Encouraging Children to Perform Prayer from the Perspective of Fiqh Methodology

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 52 - 66, 15.06.2025

Ahmet Ekşi , Mehmet Ayhan

https://doi.org/10.52637/kiid.1611278

Öz

In the tradition of Islamic sciences, the hadith, “Command your child to pray when he reaches the age of seven; and when he turns ten, if he does not pray, then beat him [fa-ḍribūhu] …,” which has been examined within numerous scholarly disciplines, has been assessed by hadith scholars in terms of both its text [matn] and chain of transmission [isnād/Sanad]. It has been emphasized that the term “beating” [ḍarb] in the text is connected to the cultural practices of the time; however, the primary intent is understood to be the establishment of discipline. Educators have emphasized that this hadith, which refers to a phase of acclimatization to prayer, illustrates the incremental process of cultivating worship practices. Independent analyses of this hadith have predominantly concentrated on these two issues. In this study, following a qualitative research method, the hadith in question regarding the acclimatization of children to pray is discussed from the perspective of Islamic jurisprudence (fiqh) principles and evaluated comprehensively. İt initiates with the takhrīj (authentication and sourcing) of the hadith. It performs a comprehensive analysis regarding children's ability to engage in worship, the ramifications of directives, the reasons and aims of rulings, and the overarching principles of fiqh. The study examines the physical discipline mentioned in the hadith, particularly the term "beating," in the context of preparing children for acts of worship while taking into account a kid's status prior to attaining religious accountability. This study analyzes the hadith from the perspective of Islamic legal methodology (uṣūl al-fiqh), focusing on the jurists' approach while refraining from discussions regarding the hadith's authenticity or the linguistic interpretation of the word "اضربوهم" (beat them). This study the degree of bindingness of the command in the hadith, assessing whether it is prescriptive or merely advisory. This study utilizes the method of analogy (qiyās) by referencing ʿUmar ibn al-Khaṭṭāb's implementation of muʾallafa al-qulūb, and it assesses legal rulings' reasons and purposes (ʿilal and maqāṣid). It asserts that physical discipline may be relinquished if it fails to facilitate the purpose of habituating youngsters to prayer. Furthermore, the hadith is analyzed by the foundational principles of Islamic jurisprudence, specifically the maxims: "Means that fail to attain their intended objective are disregarded" and “A textual ruling established to fulfill a specific aim is nullified if it produces the contrary effect.” from this viewpoint, the phrase "beat them" in the hadith is construed as a strategy and means aimed at attaining the objective of establishing prayer. It is decided that in the current situation, where this strategy either fails to meet its objectives or has adverse results, it is not a definitive solution and may be discarded. Thus, it was argued that by interpreting the narration in question from different angles without questioning its authenticity, the practice of the hadith would not be abandoned, but on the contrary, it would be in accordance with its spirit.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Principles of Islamic Jurisprudence , Hadith , Child , Prayer , Disciplining Children.

Çocuğun Namaza Alıştırılmasıyla İlgili Hadisin Fıkıh Usulü Açısından Değerlendirilmesi

Öz

İslâmî ilimler geleneğinde, birçok ilmî disiplinin inceleme konusu olan “Çocuğunuz yedi yaşına geldiğinde ona namazı emrediniz; on yaşına girdiğinde namazı kılmaz ise onu dövünüz …” rivayeti, metin ve senet yönüyle hadis âlimleri tarafından değerlendirilmiştir. Metindeki “dövme” ifadesinin, dönemin kültürel pratikleriyle bağlantılı olduğu, ancak esas maksadın disiplinin sağlanması olduğu vurgulanmıştır. Eğitimciler ise, namaza alıştırma dönemine işaret eden bu hadisin aynı zamanda ibadet alışkanlığı kazanmanın adım adım ilerleyen bir süreç olduğuna dikkat çektiğini söylemişlerdir. İlgili hadis üzerinde müstakil çalışmalar daha çok bu iki alanda yapılmıştır. Bu çalışmada, nitel bir araştırma yöntemi izlenerek, çocukların namaza alıştırılmasına yönelik söz konusu hadis, fıkıh usulü perspektifinden ele alınmış ve kapsamlı bir şekilde değerlendirilmiştir. Araştırmada, hadisin tahrîciyle başlanarak, çocukların ibadet ehliyeti, emrin delâleti, hükümlerin illet ve maksatları ile fıkhın genel ilkeleri çerçevesinde çok yönlü bir inceleme yapılmıştır. Ardından, dinî sorumluluk yaşı öncesi çocuğun statüsü dikkate alınarak ibadetlere alıştırılmasında ona uygulanacak fiziksel disiplin hadiste geçen “dövme” kelimesi bağlamında ele alınmıştır. Fukahanın yaklaşımı temel alınarak, hadisin sıhhati ve “اضربوهم” ifadesinin lügavî anlamı üzerinde yapılan tartışmalara değinilmeksizin, rivayet fıkıh usulü açısından incelenmiştir. Bu bağlamda hadiste yer alan emrin bağlayıcılık derecesi, teşvik edici veya zorlayıcı olup olmadığı analiz edilmiştir. Analoji yöntemi çerçevesinde müellefe-i kulûble ilgili Hz. Ömer’in uygulaması örnek gösterilmiş ve hükümlerin illet ve maksatları bakımından yapılan değerlendirme sonucunda, fiziksel şiddetin namaza alıştırma hedefine hizmet etmediği durumlarda terkedilebileceği vurgulanmıştır. Ayrıca fıkıh usûlünün temel esasları çerçevesinde söz konusu hadis, “hedefe ulaştırmayan araçlara itibar edilmez” ve “bir gayeyi gerçekleştirmek için teşrî‘ kılınan bir nass o gayenin tersini intâc ediyorsa terk edilir.” ilkeleri bağlamında ele alınmıştır. Bu ilkelerden hareketle hadiste geçen “dövün” ifadesi namaz kılmayı sağlama gayesine matuf bir vesile ve metot olarak öngörülmüştür. Ancak günümüzde bu gayeyi sağlamayıp tersini intâc ettiği ya da istenilen hedefe ulaştırmadığı için bu metodun mutlak bir yöntem olmadığı ve terk edilebileceği sonucuna varılmıştır. Böylece sıhhatini tartışmaya açmadan söz konusu rivayeti farklı açılardan yorumlamak suretiyle hadisle amel terk edilmemiş, aksine onun ruhuna uygun hareket edilmiş olacağı tezi savunulmuştur

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku , Fıkıh Usûlü , Hadis , Çocuk , Namaz , Çocuğun dövülmesi

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Akyüz, Ali. “Çocuk ve Namaz”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 10 (2002), 83-88.
• Aslan, Nasi. “Hikmet Ekseninde Nasların Yorumlanma İmkânı ve Sınırları”. İslam ve Yorum: Temel Tartışmalar, İmkanlar ve Sorunlar. haz. Fikret Karaman. 99-113. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı, 2017.
• Aslan, Recep. Sünnet ve Sünnetin Günümüze Taşınması. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Ay, Mehmet Emin. Din Eğitimi ve Öğretiminde Mükâfat ve Ceza. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 1993.
• Bâbertî, Ekmeluddin Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. el-İnâye şerhu’l-Hidâye bi hâmişi Fethi’l-kadîr el-Halebî. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikir, 1389.
• Beyhakî, Ebu Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdullah et-Türkî. 22 Cilt. Mekke: Merkezü’l-Hicr, 1432/2011.
• Bezzâr, Ahmed b. Amr el-İtki. el-Bahru’z-zehhâr. thk. Mahfuzurrahman Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, 1988/2009.
• Bihârî, Muhibbullâh b. Abdişşekûr. Müsellemü’s-sübût. Kahire: el-Matbaatü’l-Hüseyniyye el-Mısrıyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. 9 Cilt. Kahire: Dâru'ş-Şaʿb, 1987.
• Buhârî, Alâüddîn Abdulazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr şerhu Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. İstanbul: Şirketi’s-Sahafeti’l-Osmaniyye, 1308/1891.
• Burnu, Muhammed Sıdkî b. Ahmed Ebu’l-Hâris. Mevsû‘atu’l-kavâidi’l-fıkhıyye. 12 Cilt. Lübnan: Müessesetü’r-Risale, 1423/2003.
• Cessâs, Ebu Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmu'l-Kur'ân. nşr. Abdusselâm Muḥammed Ali. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Cündî, Ziyâüddîn el-Mâlikî el-Mısrî. et-Tavdîh fî şerhi'l-Muhtasari’l-Fer‘î li İbni’l-Hâcib. ed. Ahmed b. Abdilkerîm Necib. 8 Cilt. Dublin/İrlanda: Merkezu Necîbeveyh li’l-Mahtûtât ve Hıdmeti’t-Türâs, 1428/2008.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Ta‘rîfât. thk. Heyet. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Dârekutnî, Ebü’l-Ḥasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dârekutnî. 5 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman et-Temimi. es-Sünen. thk. Merzûk b. Hiyâs ez-Zehrânî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Tesîl, 1436/2015.
• Dayhan, Ahmet Tahir, “Çocuğun Namaz Eğitimi İle İlgili Bir Hadis Tahlîlinin Tahlîli”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 3/2 (Ekim 2003), 29-58.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmü’l-edille fî usuli’l-fıkh. thk. Ali Muhyiddin el-Meyyis. Beyrut: Daru’l-Kütübi’i-İlmiyye, 1421/2001.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Te‘sîsü’n-nazar. Kahire: Mektebetü’l-Hancı, ts.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. Hüccetullâhi’l-Bâliğa. trc. Mehmet Erdoğan. 2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. Fıkıh Usulü İncelemeleri. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistani. es-Sünen. ed. Adil Muhammed. 7 Cilt. Kahire: Dâru’t-Tesîl, 1436/2015.
• “Emr”. el-Mevsû‘atü’l-fıkhıyye. 6/242-246. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1986/1406.
• Ertürk, Mustafa. “Çocuğun Dinî Eğitiminde Kullanılan Bir Hadis ve Tahlîli”, Marife Dinî Araştırmalar Dergisi 2/2 (Eylül 2002), 53-79.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlı. 2 Cilt. Beyrut: Daru’n-Nefâis, 2011/1432.
• Gümrükçüoğlu, Süleyman. “Çocuğun Din Eğitiminde Ailenin Rolü”. KADEM: Kadın Araştırmaları Dergisi 3/1 (Haziran 2017), 39-60.
• Hâkim, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hâris b. Ebî Usâme, Ebu Muhammed. Müsnedü’l-Hâris = Buğyetu’l- bâhis an zevâ‘idi Müsnedi’l-Hâris. thk. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkirî. 2 Cilt. Medine: Merkezu Hıdmeti’s-Sünne, 1413/1992.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebu Bekr Ahmed b. Ali. el-Kifâye fî ʿilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdullâh es-Sevraḳî - İbrâhîm Ḥamdî el-Medenî. Medine: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Hatib, Huzeyfe Şerif. “Dirâse terbeviyye hadîsiyye li-hadîsi’r-Resûl sallallâhu ʿaleyhi ve sellem (mürû ebnâ’eküm bi's-salâti li-sebʿi sinîn) fî itâri ʿilmi ebhâsi’d-dimâğ”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (25 Aralık 2016), 90-122.
• İbn Âbidîn, Ahmed b. Abdilganî b. Ömer ed-Dımaşkî. Reddü’l-Muhtâr ʿale’d-dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423.
• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekir. el-Musannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetür-Rüşd, 1409.
• İbn Ebü'd-Dünyâ, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed el-Kureşî. en-Nafaḳa ‘ale'l-‘İyâl. thk. Fadıl b. Halef el-Hammade. 8 Cilt. Riyad: Dâru Atlas el-Hadra, 1433/2012.
• İbn Huzeyme, Muhammed b. İshak. Sahîhu İbni Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-Azami. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Sahnûn, Ebû Abdillâh Muhammed. Âdâbü’l-muʿallimîn, nşr. Muhammmed el-Arûsî. Tunus: Dârü’l-Kütübi’ş-Şarkıyye, 1972/1392.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Şerhu Fethü'l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İlm-i Hilâf. 2 Cilt. İstanbul: Dersaâdet, 1330/1912.
• Kahraman, Abdullah. “Hz. Ömer’in Müellefe-i Kulûb’a Zekât Konusundaki Uygulaması ve Hanefi Mezhebine Etkisi”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu. ed. Ali Aksu. 3/135-144. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Karadâvî, Yusuf. Fıkhu’z-zekât. 2 Cilt. Katar: Dârü'l-Makâsıd, 2020.
• Karadâvî, Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. çev. Hanifi Akın. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2008.
• Karâfî, Şehâbeddîn. el-Furûk bi hâşiyeti idrâru’ş-şurûk ʿalâ envâʿi’l-furûk li’l-İmâm İbn Şât. thk. Ömer Hasan el-Kıyâm. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2003/1424.
• Karâfî, Şehâbeddîn. ez-Zahîre. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mesûd b. Ahmed, Bedâiʿu’s-sanâ’iʿ fî tertibi’ş-şerâ’iʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Koç, Ahmet. “Okul Çağı Çocuklarının Ailede Din Eğitimi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (Nisan 2008), 145-176.
• Lebabidî, İbrahim Abdülvehhâb. el-ʿUkûbetü’t-te’dîbiyyetü li’t-tıfl. Dımaşk: Darü Tayyibe, 2010/1332.
• Leknevî, Abdülali Muhammed b. Nizâmeddin Muhammed es-Sehâlevi el-Ensâri. Fevâtihü’r-rahamût bi-şerhi Müsellemi’s-sübût. thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-talîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. thk. Mahmud Ebû Dakika. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hasen Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.s.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü't-tâlibin. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423.
• Nesâî, Ebû Abdurraḥmân Ahmed b. Şuayb el-Ḫorâsânî. es-Sünen. nşr. Heyet. 9 Cilt. Kahire: Dâru't-Tesîl, 1433/2012.
• Râmehurmuzî, Ebu Muhammed Hasan b. Abdurrahman el-Farisi. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ‘î. thk. Muhammed Accac el-Hatib. Beyrut, 1404/1983.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. el-Mebsût. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1414/1993.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. Usulü’s-Serahsî. thk. Ebü’l Vefa el-Afgani. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Seyyid, Mehmed. Usûl-i Fıkıh: Medhal. haz. Selçuk Camcı. İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2011.
• Siğnâkî, Husâmuddin Hüseyin b. Alî. en-Nihâye fî şerhi’l-Hidâye. thk. Muhammed Ahmed el-Hakkânî el-Afgânî el-Mevlevi. 11 Cilt. Lübnan: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2023.
• Şâtıbî. el-Muvâfakât: İslâmî İlimler Metodolojisi. çev. Mehmed Erdoğan. 4. Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr min ehâdîsi seyyidi’l-ahbâr. 8 Cilt. Kahire:
• Taberânî, Ebü'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-evsat. 10 cilt. Kahire: Daru’l-Haremeyn, ts.
• Taberânî, Ebü'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefi. 25 cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Tahâvî, Ebû Cafer Aḥmed b. Muḥammed el-Mısrî. Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmânî. İ‘lâü’s-Sünen. thk. Muhammed Takî el-Osmânî. 22 Cilt. Pakistan: İdâretü’l-Kur’âni ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1997.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. ed. Heyet. Kahire: Daru’t-Tesil, 1435.
• Üsrûşenî, Muhammed İbn Mahmud. Ahkâmu’s-sığâr. trc. İbrahim Canan. İstanbul: Cihan Yayınları, 1984.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “Sebep-İllet-Hikmet Açısından Kur’ân Hükümlerine Bir Bakış”. Kur’ân’ı Anlamada Tarihsellik Sorunu. ed. Abdülhamit Birışık. 64-77. Bursa: KURAV Yayınları, 2005).
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahadır. en-Nüket ʿalâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Zeynül-Abidin b. Muhammed. Riyâd: Advâu’s-Selef, 1998.
• Zeylaî, Osmân b. Alî b. Mehcen el-Bâriî Fahruddîn el-Hanefî. Tebyînu’l-hakâîk şerhu Kenzi’d-dakâik ve hâşiyeti’ş-Şelebî. 6 Cilt. Kahire: el-Matbaatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye, 1314.