GHEYSAR VE ALIN YAZISI FİLMLERİNE JENERİKLERİ ODAĞINDA BİR BAKIŞ

Yıl 2023, Sayı: 22, 43 - 64, 02.10.2023

Farhad Eyvazi

Öz

Birbirine komşu iki ülke olan Türkiye ve İran’ın geçmişi çok eskilere dayanan bir ilişkileri vardır. Bu ilişki ekonomik, toplumsal, sanatsal, kültürel ve hatta dilsel bir etkileşime dayalıdır. Modernleşmeyle birbirine yakın zamanlarda tanışan bu iki ülke, geleneksellik ve modernlik çatışmasını da benzer kültürel kodlar odağında yaşar. 1950-1980 arasını kapsayan bir dönem sineması olarak Filmfarsi ve Yeşilçam sineması; modernleşme yolundaki iki ülkenin değişimini, geleneklerinin dirençli taraflarını, inancın sekülerleşme karşısındaki konumlanışını göstermesi açısından zengin veriler sunan iki kaynaktır. 1965-1980 arasındaki dönemde bir araya gelerek ortak filmler de üretmiş bu iki dönem sineması, İran ve Türkiye kültürünün farklarını ve benzerliklerini keşfedip değerlendirme imkânı sunmaktadır. Bu çerçevede 1969’da İran’da yapılan Gheysar ve 1972’de aynı senaryo kullanılarak Türkiye’de çekilen Alın Yazısı filmlerinin jenerikleri kültürel bir karşılaştırma yapılarak ele alınmışlardır. Söz konusu filmler ve jenerikleri, benzer ve farklı kültürel özellikleri; geleneksel-modern çatışmaları düzleminde ortaya konulmuş; erkek egemen yapıyı, din ve geleneklerin beslediği sonucuna varılmıştır. Artık geleneksel yapıyı korumayan İran ve Türkiye’nin, modernlikle de kaynaşmayı başaramaması, her iki ülkenin bireysel ve toplumsal boyutta arada kalmanın gerilimini geçmişten bugüne yaşaması sonucunu doğurmuştur.

Anahtar Kelimeler

Filmfarsi, Yeşilçam, modernleşme, yeniden çekim film, Kültürel karşılaştırma

Kaynakça

• Abdi, A. (2019). İran Yeni Dalga Sineması’nda Dariuş Mehrcui filmlerinin sosyolojik analizi (594178) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=npGs9H39x7G6401x51yqpEW3l-Vf0YJI2l4H6tR5IdYvZAhzbtLIW8O_Ztw8mRbK
• Abdülalizade, A. A. (2015). Sinema ve İrani dünya. Parse Yayınevi.
• Abisel, N. (2005). Türk sineması üzerine yazılar. Phoenix.
• Akbulut, H. (2012). Yeşilçam’dan yeni Türk sinemasına melodramatik imgelem. Hayalperest Yayınları.
• Aksoy, O. (Yönetmen). (1972). Alın Yazısı [Film]. Erman Film.
• Aryanpour, A. H. (2001). Sanat sosyolojisi. Goster Yayınları.
• Aryanpoure Kaşani, A. ve Aryanpoure Kaşani, M. (1996). Ferhenge Farsi be Engilisi. Emir Kebir Yayınevi.
• Atabeki, T. (2006). Emrivakiyle yenileşme (M. Hakikatha, Çev.). Kaknüs Yayınevi.
• Ayça, E. (2016). Şu sinema dedikleri. Artshop Yayınları.
• Çiftçi, S. (2019). Türk sinemasında kabadayı tipinin dönüşümü (576694) [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=jNRDC1RLfVd4_T7x7ZXmmTiaULFtgSBmhlnoPgpfkRgPV0r0Z1XAz5QLme4Nx2L4
• Dönmez-Colin, G. (2020). Women in the cinemas of Iran and Turkey: As images and as image-makers. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781351050319
• Golmekani, H. (2010). Herkesi memnun etmek zordur. Film Dergisi, (258), 94-95. Gürata, A. (2006). Translating modernity: Remakes in Turkish cinema. D. Eleftheriotis ve G. Needham (Ed.), Asian cinemas: A reader and guide içinde (ss. 242-254). Edinburgh University Press. https://doi.org/10.1515/9781474468039-018
• Hüseyni, H. (2021). İran sineması film rehberi, Cilt I (1931-1983). Rovzene-e Kar.
• İclali, P. (2004). İran sinema filmlerinde toplumsal dönüşümler. Ferhen ve Endişe Yayınları.
• İri, M. (2016). Baba yok oğlan yasta: Türk Sineması’nda erkeklik performansları. Derin Yayınları.
• İsa, R. Ş. (2000). Hayat ve sanat İran’ın yenici sineması (P. Feridi, Çev.). Kitapsera Yayınları.
• Kimyai, M. (Yönetmen). (1969). Gheysar [Film]. Aryana Film.
• Kiraz, S. (2020). Yeşilçam filmlerinde genç kadın temsili (625354) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=Eb5EkakJlp3olBdo_wNEGQyHgKzIrhaPl0VL5t4hppCSNYmBFEwxf3b1He0b9BVY
• Koçu, R. E. (1967). Türk giyim, kuşam ve süslenme sözlüğü. Sümerbank Kültür Yayınları.
• Langford, M. (2019). Allegory in Iranian cinema: The aesthetics of poetry and resistance. Bloomsbury Publishing. https://doi.org/10.5040/9781350116337
• Mehrabi, M. (2017). İran sinema tarihi (Başlangıçtan 1979’a kadar). Nazer Yayınları.
• Metin, C. (2011). Emperyalist çağda modernleşme:Türk modernleşmesi ve İran (1800-1941). Phoenix Yayınları.
• Naficy, H. (2011). A social history of Iranian cinema Volume 2: The industrializing years, 1941-1978. Duke University Press. https://doi.org/10.1515/9780822393016
• Pösteki, N. (2005). 1990 Sonrası Türk sineması (1990-2005). Es yayınları.
• Pösteki, N. (2019). Malkoçoğlu, Avrupa’yı titreten akıncı beyi. Umuttepe Yayınları.
• Shayegan, D. (1993). Yaralı bilinç (H. Bayrı, Çev.). Metis Yayınları.
• Velioğlu, Ö. (2016). Mutluluğun resmini yapmaya çalışan Türk sineması. Agora Kitaplığı