OSMANLI DEVLETİ’NDE KALPAZANLIK VE SAHTE PARA (1818-1914): KALPAZANLIĞIN VE TEDAVÜL EDEN KALP PARALARIN SOSYO-EKONOMİK ETKİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 18, 304 - 317, 30.05.2018

Muharrem Öztel

https://doi.org/10.20990/kilisiibfakademik.428700

Öz

İnceleme
dönemimizde yerli ve yabancı kalpazanlar tarafından imal edilip piyasaya
sürülen kalp madeni ve kâğıt paraların, devletin merkezi İstanbul başta olmak
üzere ülkenin genelindeki piyasalarda zaman zaman belli para türleri üzerinde
yoğunlaşarak yaygın bir şekilde tedavül ettiği görülür.

Bu
kalp paraların piyasaya sürülebildiği ve az çok yoğunlaşarak tedavül imkânı
bulabildiği bir ekonomide kaçınılmaz olarak çok çeşitli sosyo-ekonomik
nitelikli sonuçların ortaya çıkması da kaçınılmaz olmuştur. Bu dönemde kalp
paraların piyasalarda neden olduğu sorunların başlıca olanları şu şekilde
sıralanabilir: Paranın fonsiyonları olan mübadele/ödeme, değer ölçüsü ve
tasarruf aracı olma işlevlerine engel olmak. Dengenin
bozulduğu piyasa ortamında vergi gelirlerinin tahsilini zorlaştırmak. Ortaya
çıkardığı maliyetler ile kamu maliyesine zarar vermek. Devletin hayata
geçirdiği maliye ve para politikalarının etkinliğini azaltmakla birlikte oluşan
yeni şartların da etkisiyle hayata geçirilen yeni politikalara yön vermek.
Vatandaş devlet ilişkisini tesis eden adalet mefhumuna olan etkisiyle nihayet
iktisadi, mali, sosyal ve idari istikrarı tehdit eden çok yönlü sonuçlar
doğurmak. Şüphesiz ki ortaya çıkan bu sorunların sahip olduğu derinlik,
piyasaya sürülen kalp paraların miktarı ve yoğunluğuyla doğrudan ilişkili
olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Ekonomisi, Kalpazanlık, Sahte (Madeni ve Kâğıt) Para, Parasal İstikrar

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Sadaret Amedi Kalemi (A.AMD) 92/6, 1276 C 18. Sadaret Müteferrik Evrakı (A.M.) 26/3, 1278 R 10. Mektubi Kalemi (A.MKT) 82/77, 1263 C 10. Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM) 113-91, 1273 Za 17; 177/95, 1276 Ş 04; 244/4, 1279 R 24; 245/6, 1279 Ca 03; 246/35, 1279 Ca 19; 79/34, 1272 Ra 06; 79/54, 1272 Ra 07; 92/71, 1272 Za 24. Sadaret Mektubi Kalemi Sadaret ve Devair (A.MKT.NZD) 132/82, 1271 Ca 25; 213/40, 1273 C 05; 39/24, 1267 N 21; 395/76, 1278 B 24; 49/33, 1268 R 25. Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayet (A.MKT.UM) 9/60, 1266 R 15. Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO) 2873/215419, 1324 Ca 24. Cevdet Darphane (C.DRB) 29/1434, 1234 Ş 09. Cevdet Maliye (C.ML) 549/22562, 1294 Ra 29. Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT) 990/58, 1323 Ca 21. Hariciye Nezareti İdare (HR.İD) 244/12, 1914 09 05; 239/11, 1857 04 02; 239/20, 1858 11 01. Sh.18. Hariciye Nezareti Belgrad Sefareti (HR.SFR.3) 48/13, 1860 01 24. İrade Dahiliye (İ.DH) 373/24719, 1273 B 19; 452/29893, 1276 B 27. İrade Hariciye (İ.HR) 172/9410, 1276 Ca 24. İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS) 55/2486, 1293 Za 22. Meclis-i Vükela Mazbataları (MV) 117/6, 1325 Ş 03. Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV) 288/99, 1324 Ca 23. Yıldız Perakende Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK) 3/83, 1297 R 06.
• Telif Kitaplar/Makaleler AHMED LÜTFİ EFENDİ. (1988). Vak’anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, c. 1, Ankara: Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayınları. AHMED LÜTFİ EFENDİ. (1998). Vak’anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, (Haz.Münir Aktepe), c.10, Ankara: TTK yayınları. AKYILDIZ, A. (2001). Kaime. TDV İslam Ansiklopedisi, 24, 213. AKYILDIZ, A. (2003). Para Pul Oldu: Osmanlı’da Kağıt Para Maliye ve Toplum, İstanbul: İletişim Yayınları. CEVDET PAŞA. (1960). Tezakir. (Haz. Ord.Prof.Cavid Baysun), Ankara: TTK yayınları. DAMALI, A. (2014). A’dan Z’ye Osmanlı Nümismatik El Kitabı, İstanbul: Nilüfer Damalı Eğitim, Kültür ve Çevre Vakfı. DAMALI, A. (2014). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, c.8, İstanbul: Nilüfer Damalı Eğitim, Kültür ve Çevre Vakfı. DAVISON, R. H. (2001). Osmanlıların Kâğıt Parayla İlk Deneyimi. (Çev.) Durdu Mehmet Burak, OTAM, 12, 245. DEVELİOĞLU, F. (1993). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, (Haz. Aydın Sami Güneyçal), Ankara: Aydın Kitabevi. ENGELHARDT. (1328). Tanzimat ve Türkiye Devlet-i Osmaniye’nin Tarih-i Islahatı, (Çev.Ali Reşad), İstanbul. EROL, M. (1970). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kağıt Para (Kaime), Ankara: TTK Yayınları. İBNÜ’HAKKI LÜTFİ. (1325). Usul-i Meskukat-ı Kadime, Ulum-i İktisadiye ve İctimaiye Mecmuası, sene 2, cilt 1, no 2/14, Dersaadet. HASAN FERİD. (2008). Osmanlıda Para ve Finansal Kredi, Meskukat, (Haz.Mehmet Hakan Sağlam), No: 2, c.1, İstanbul: T.C.Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü Yayını. İSMAİL GALİP. (1307/1889/1890). Takvim-i Meskukat-ı Osmaniye, Kostantiniyye: Mihran Matbaası. KÜRKMAN, G. (1987). Sultan Abdülmecid Dönemi Faizli Kaime Teşebbüsleri. Türk Nümizmatik Derneği Bülteni, No:21, 7. PAMUK, Ş. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Para’nın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. PAMUK, Ş. (2013). Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, (Çev.Gökhan Aksay), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. REY, A. R. (2014). İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım (1890-1920), (Haz.Nur Özmel Akın), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. SAHİLLİOĞLU, H. (1978). Osmanlı para tarihinde dünya para ve maden hareketlerinin yeri 1300-1750. ODTÜ Gelişme Dergisi 1978 Özel Sayısı, 277. SAHİLLİOĞLU, H. (1989). Akçe. TDV İslam Ansiklopedisi, 2, 277. SERTOĞLU, M. (1986). Osmanlı Tarih Lügatı, İstanbul: Enderun Kitabevi. SÜLEYMAN SUDİ. (1311). Meskûkât-ı Osmaniye ve Ecnebiye, İstanbul. Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası. ŞEMSEDDİN SAMİ. (1989). Kamus-i Türki, İstanbul: Enderun Kitabevi. TABAKOĞLU, A. (2008). Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları. TAKVİM-İ VEKAYİ, Numara 206, 210, 216. YILMAZ, F. (2010). Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.