E-Ticaretin Vergilendirilmesinde Karşılaşılan Sorunların Yapısal Eşitlik Modeli ile Analizi

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 28, 35 - 60, 25.05.2023

Hayal Zelal Şimşek Serdar Yay

Öz

Amaç: Bu araştırma, vergilendirme alanında görev yapan bireylerin e-ticaretin vergilendirilmesinde karşılaşılan sorunlara yönelik algı düzeylerini ölçecek bir ölçek geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Tasarım/Yöntem: Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen taslak ölçek formu kullanılmıştır. Araştırma, beş ayrı örneklem grubundan (gelir uzmanı, gelir uzman yardımcısı, bağımlı/bağımsız serbest muhasebeci mali müşavir, serbest muhasebeci mali müşavir stajyeri ve diğer personeller) oluşturulmuş ve toplam 301 katılımcı ile yürütülmüştür. Açımlayıcı Faktör Analizi aracılığıyla ölçüt geçerliliği ve güvenirliliği test edilmiştir. Ardından Yapısal Eşitlik Modeli’nin oluşturulması için Birinci Düzey Doğrulayıcı Faktör Analizi ve İkinci Düzey Doğrulayıcı Faktör Analizi yapılmıştır.
Bulgular: Analizler sonucunda; ölçeğin açıkladığı toplam varyans değeri %59 olarak hesaplanmış olup 25 maddeden oluşan 2 alt boyutlu (faktörlü) bir yapı elde edilmiştir. DFA sonucunda 3 madde düşük regresyon katsayısına sahip olması nedeniyle ölçekten çıkarılmış ve Yapısal Eşitlik Modeli’ne dahil edilmemiştir. Ayrıca, 2 alt boyutlu (E-ticaretin Vergilendirme Sorunları ve E-Ticaretin Temel Yapısal Sorunları) ve 22 maddelik yapının uyum iyiliği indeksleri dikkate alınarak uyum iyiliği değerlerinin iyi olduğu tespit edilmiştir. E-Ticaretin Vergilendirilmesine Yönelik Sorunlar Ölçeği ile ölçeğin 2 alt boyutu arasında pozitif yönde anlamlı ilişki olduğu saptanmıştır.
Sınırlılıklar: Araştırma, Isparta Defterdarlığı’na bağlı vergi dairelerinde görev yapan gelir uzmanları ve gelir uzman yardımcıları ile Isparta Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası'na kayıtlı bağımlı/bağımsız serbest muhasebeci mali müşavirler, serbest muhasebeci mali müşavir stajyeri ve diğer personeller ile sınırlı tutulmuştur.
Özgünlük/Değer: Geliştirilen 22 maddelik ve 2 alt boyutlu E-Ticaretin Vergilendirilmesine Yönelik Sorunlar Ölçeğinin, vergilendirme alanında görev yapan bireylerin e-ticaretin vergilendirilmesinde karşılaşılan sorunlara yönelik algı düzeyini ölçebilen, geçerli ve güvenilir ölçme aracı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

E-Ticaretin Vergilendirilmesi, Vergilendirme Sorunları, Ölçek Geliştirme, Yapısal Eşitlik Modeli

Kaynakça

• Akçaoğlu, S. E. (2011). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi (Yayın No. 278494) [Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Akpınar, O. (2017). E-Ticaretin Vergilendirilmesi ve Sosyal Ağlar Örneği (Yayın No. 483066) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Aktan, C. C., Yay, S. & Taşdelen, S. (2018). Global Vergi Önerileri: Mümkün mü? Uygulanabilir mi? Gerekli mi?, Yoksa Tehlikeli mi?, içinde: Vergileme (Ed: C. C. Aktan). Ankara: Seçkin Yayıncılık. ss. 149-170.
• Alkan, R. (2003). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi, İstanbul: Birleşik Matbaacılık.
• Alptürk, E. (2005). Elektronik Ticaretin Hukuku ve Vergilendirilmesi. Ankara: Gelirler Kontrolörleri Derneği Yayınları.
• Altun, Ö. (2016). Elektronik Ticaret, Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi ve Türkiye Uygulaması (Yayın No. 442892) [Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Avcı, Y. (2009). Yeni Finansal Ürünlerin Vergiden Kaçınmak İçin Kullanılması. http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/yakup/004/
• Avcu Şakirler, Ç. (2019). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri (Yayın No. 551762) [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Aydın, Y. & Dündar, H. (2018). Elektronik Ticaretin Muhasebeleştirilmesi ve Vergilendirilmesi Konusunda SMMM’lerin Görüşleri: Sivas İlinde Araştırma. Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 21 (2): 51-77.
• Basu, S. (2008). International Taxation of E-Commerce: Persistent Problems and Possible Developments, Journal of Information. Law ve Technology. http://go.warwick.ac.uk/jilt/2008_1/basu
• Bostan, K. (2022). E-Ticaretin Vergilendirilmesi: Seçilmiş Ülke Uygulamaları ve Türkiye Önerileri (Yayın No. 711209) [Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Coşkun, N. (2005). Elektronik Ticarette Vergilendirme Sorunları ve Uluslararası Düzeyde Çözüm Arayışlarının Türkiye Açısından Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 14 (1): 153-170.
• Çak, M. (2002). Dünya’da ve Türkiye’de Elektronik Ticaret ve Vergilendirilmesi. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Çınar, O. (2016). E-Ticaret İşletmelerinde Muhasebeleştirme ve Vergilendirme (Yayın No. 438970) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu G. & Büyüköztürk Ş. (2016). Sosyal Bilimler için Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LİSREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Demir, H. (2008). Elektronik Ticarette Vergileme, https://docplayer.biz.tr/949859-Elektronik-ticarette-vergileme.html
• Eser, L. Y., & Polat, S. (2014). Elektronik Ticaretin Transfer Fiyatlandırmaya Etkisi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 12 (23), 52-62.
• Eyel, C. Ş. & Erciyes, H. K. (2020). Elektronik Ticarette Muhasebe ve Vergi Uygulamalarına İlişkin Muhasebe Meslek Mensuplarının Görüşleri: Bursa İlinde Bir Araştırma. Atlas Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (5): 30-50.
• Fraenkel, J., Wallen, N. & Hyun, H. H. (2012). How to Design and Evaluate Research in Education. New York: McGraw Hill Publication.
• Gerçek, A. (2011). İnternet Üzerinden Yapılan Alışverişlerin Vergisel Boyutu. Bilanço Dergisi. 136, 52-56.https://www.yumpu.com/tr/document/view/15838522/internet-uzerinden-yaplan-alsverislerin-vergisel-boyutu
• Gökten, S. & Karabudak, Ç. Ö. (2017). Uluslararası Vergi Planlaması: Türkiye'nin Merkez Olarak Kullanıldığı Bir Vaka Çalışması, Muhasebe Bilim Dünyası, 19 (2): 547-566.
• Güneş, İ. (2002). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesinin Uluslararası Boyutu, 8. Türkiye’de İnternet Konferansı.
• Güngör, K. (2002). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesinde Vergi Uluslararası İş Birliği, Vergi Dünyası, 251: 132-143.
• Höl, Ş., Tutar, K. & Kandemir, H. (2017). Yaşam Stillerinin Girişimcilik Üzerine Yordama Etkisi: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma. Kesit Akademi Dergisi, 3 (11): 536-549.
• Huck, S. W. (2012). Reading Statistics and Research. Boston, MA., Pearson Eduacation.
• Jones, R. & Basu, S. (2002). Taxation of Electronic Commerce: A Developing Problem, International Review of Law, Computers ve Technology. 16 (1): 35-51.
• Kalakota, R. & Robinson, M. (2001). E-business 2.0: RoadmapforSuccess, Boston: Addison-Wesley Publishing.
• Kansız, E. İ. (2016). İstanbul'daki Alışveriş Merkezleri Bazında Tüketici Davranış Modellerinin Açıklayıcı ve Doğrulayıcı Faktör Analizi ile Değerlendirilmesi (Yayın No. 432060) [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Karaca, D. (2006). Avrupa Birliği’nde E-Ticaret Kavramı, AB’de ve Türkiye’de Bu Konuda Yapılan Hazırlıklar Çalışmalar ve E-Ticaretin Vergilendirilmesi Önerileri (Yayın No. 207603) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Karaca, Y. & Tas, B. (2004). Küreselleşmenin Vergi Sistemleri Üzerindeki Etkilere Açısından İki Önemli Konu: Vergi Rekabeti ve Elektronik Ticaret. 19. Maliye Sempozyumu. http://www.maliyesempozyumu.org/wp-content/uploads/2017/10/Maliye-Sempozyumu_19_462_507.pdf
• Kayıhan, Ş. & Yıldız, H. (2004). Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Keleş, H. (2019). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi ve Sosyal Medya Kullanımına Etkisi: Trabzon İline Yönelik Bir Araştırma (Yayın No. 552578) [Yüksek Lisans Tezi, Avrasya Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Kızılot, Ş., Şenyüz, D., Taş, M. & Dönmez, R. (2007). Vergi Hukuku. İstanbul: Yaklaşım Yayıncılık.
• Kline, R. S. (2011). Principles and Practice of Structural Equation Modeling. New York: The Guilford Press.
• Kuzucu Yapar, B., Bayrakdar, S. & Yapar, M. (2015). The Role of Taxation Problems on the Development of E-Commerce, Procedia - Social and Behavioral Sciences. 195: 642-648.
• Küçüközyiğit, H. G. (2002). Elektronik ticaretin vergilendirilmesi ve Avrupa Birliği Hukuku (Yayın No. 137087) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Küçükyılmazlar, A. (2006). Elektronik Ticaret Rehberi. İstanbul Ticaret Odası. https://www.academia.edu/33373788/elektronik_ticaret_rehberi_istanbul_tıcaret_odas%c4%b1
• Meydan, C. H. & Şeşen, H. (2015). Yapısal Eşitlik Modellemesi Amos Uygulamaları. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Mourya, S. K. &Gupta, S. (2015). E-Commerce, Oxford: Alpha Science Internatıonal Ltd.
• Ongun, T. (2006). Küreselleşme Bağlamında Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi (Yayın No. 207652) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Organ, İ. & Çavdar, F. (2012). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesinde Uluslararası Alanda Yaşanan Sorunlar, İnternet Uygulamaları ve Yönetimi Dergisi, 3 (1): 63-84.
• Öz, E. & Çavdar F. (2012). Çifte Vergilemenin Önlenmesine Yönelik OECD ve Türkiye Uygulamaları. Vergi Dünyası, 371: 51-66.
• Öz, N. S. (2004), Devletlerin Vergilendirme Yetkileri Sınırının Elektronik Ticaret Açısından Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, (147): 90-102.
• Özbek, A. (2002). Elektronik Ticaret ve Vergilendirilmesi (II). Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog. 149.
• Özdemir, S. (2013). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi (Yayın No. 378521) [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Özmen. E., Karaman, G. & Karaman, E. (2018). E-Ticaret Sitelerinin Kullanılabilirliğinin Değerlendirilmesine Yönelik Ölçek Geliştirme ve Uygulama, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 74-91.
• Özler, İ. H. (2004). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi ve Türkiye Uygulaması (Yayın No. 147978) [Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Pehlivanlı, A. (2018). Türkiye’de Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi ve Mevcut Sorunlara Yönelik Bir Değerlendirme (Yayın No. 529709) [Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Radovilsky, Z. (2014), Business Modelsfor E-Commerce, India: Business Expert Press.
• Rayudu, C. S. (2010), E-Commerce: E-Business, Mumbai: Himalaya Publishing House.
• Sağlı, A. (2020). Türkiye'de Dijital Ekonominin Vergilendirilmesi. EY Bulding a betterworkingwold.https://www.ey.com/tr_tr/tax/turkiyede-dijital-ekonominin-vergilendirilmesi
• Soete, L. &Weel, B. (1998). Globalization, Tax Erosion and the Internet. https://www.researchgate.net/publication/4869121_globalization_tax_erosion_and_the_internet
• Şimşek, H. Z. & Yay, S. (2022), Açımlayıcı Faktör Analizi ve E-Ticaretin Vergilendirilmesinde Karşılaşılan Sorunlar Üzerinde Etkili Olan Boyutların Belirlenmesi Üzerine Bir Uygulama, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 14 (2): 216-236.
• Tarakçı, S. (2006). E-Ticaretin Vergilendirilmesi ve Getirdiği Sorunlar (Yayın No. 208924). [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Uçma, T. (2010). Finansal Bilgi Manipülasyonunda ve Hileli Finansal Raporlamada Denetçi Sorumluluğunun Belirlenmesine Yönelik Yapısal Eşitlik Modeli (SEM) Uygulaması (Yayın No. 280766) [Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi] Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Ülkü, Y. E. (2020). Türkiye’deki Dijital Hizmet Vergisi Önerisinin İncelenmesi. Vergi Sorunları, 43 (377): 117-136.
• Westberg, B. (2002). Cross-border Taxation of E-Commerce, International Bureau of Fiscal Documentation.
• Wittendorff, J. (2010). Transfer Pricing and the Arm’s Length Principle in International Tax Law. Netherlands: Kluwer Law International.
• Yaltı, B. (2003), Elektronik Ticarette Vergilendirme. İstanbul: Der Yayınları.
• Yay, S. (2019). Mali Kurumlara Güven ve Sosyal Sermaye İlişkisinin Yapısal Eşitlik Modeli ile Analizi. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 7 (9): 276-293.
• Yıldız, H. (2002). Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi. Vergi Dünyası, 255: 144-145.
• Yılmaz, E. & Karakadılar, İ. S. (2019). Türkiye'deki Elektronik Ticaret Uygulamalarına Müşteri Gözünden Bakış ve İyileştirme Önerileri. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1): 53-75.
• Yong, A. G. & Pearce, S. (2013). A Beginner’s Guide to Factor Analysis: Focusing on Exploratory Factor Analysis. Tutorials in Quantitative Methods for Psychology, 9: 79-94.
• Yoruldu, M. & Zeybek Yoruldu, N. (2016). Küreselleşme Boyutunda Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi. E-Yaklaşım, 280.
• Zengin, N. (2019). Elektronik Ticaretin Kullanımında Kritik Başarı Faktörlerinin Etki ve Türkiye'de Faaliyet Gösteren Elektronik Ticaret İşletmelerinde Bir Araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 17 (3): 19-39.