DENİZLİ İLİNDE YER ALAN BİR GRUP KÖY CAMİİLERİNDEKİ KÂBE TASVİRLERİ

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 19, 54 - 83, 23.06.2020

Akin Tercanlı

https://doi.org/10.31834/kilissbd.720133

Öz

ÖZ
18. yüzyılın ikinci yarısında Topkapı Sarayı’nın duvarlarına daha önceleri Osmanlı resminde, yazmalarda ya da albümlerde görmeye alışık olduğumuz birtakım resimler çizilmeye başlanır. Çoğunlukla sanatçısı bilinmeyen bu resimlerde ana tema doğanın ya da bilinen bir mekânın tasviridir. Saraydaki ilk resimler, figürsüz manzara betimlemeleridir. Kalem işi tekniğiyle Barok ya da Rokoko kartuşlar içinde yapılmış bu manzara resimlerine de “Duvar Resimleri” adı verilmektedir. 18. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı resim sanatının bir türü olan duvar resimleri, saray dışında da ilgi görmeye başlar. Anadolu’da duvar resimli yapıların özellikle Ege Bölgesi’nde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu yapılar, genellikle dış cephelerinde herhangi bir süslemesi olmayan, ahşap destekli “Köy Camiileri”dir. Bu çalışmanın konusunu da Denizli ilçelerinde yer alan; Baklan Boğaziçi Kasabası, Akköy Belenardıç, Çivril Bulgurlar ve Akköy Yukarı Mahalle Camii’ndeki “Kâbe” tasvirleri oluşturmaktadır. İncelediğimiz yapılardaki “Kâbe” tasvirlerini, mimari tasvir geleneği içinde ele alarak, söz konusu yapıların çağdaşlarıyla olan ilişkisini başta duvar resimli yapılar olmak üzere, farklı sanat eserlerindeki örneklerini irdelemek ve değerlendirmek bu çalışmanın sonunda ulaşılmak istenen amaçların başında gelir.

Anahtar Kelimeler

Duvar Resimleri, Denizli, Tasvir, Kâbe Tasvirleri, Çini, Seccade

Kaynakça

• KAYNAKLAR Aksel, Malik, (1974), “Bir Halk Ressamı Mehmet Hulusi”, Türkiyemiz, (13), s. 14-16.
• Aksel, Malik, (2010), Anadolu Halk Resimleri, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aldoğan, Ayşen, (19979, “Kâbe Tasvirli Osmanlı Seccadeleri”, Antik Dekor, (42), s. 162-164.
• Arık, Rüçhan, (1976), “Yozgat’ta Resimli Bir Cami ve Bir Ev”, Sanat Dünyamız, (7), s. 24-29.
• Arık, Rüçhan, (1983) Manzaralı Halılar, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt: 5, Ankara
• Arık, Rüçhan, (1988), Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arık, Rüçhan, (1998), “Osmanlı Sanatında Duvar Resimleri”, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt: 11, s. 423-435, Ankara.
• Arıkan, Zeki, (2013), “Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt: 43, s. 551-552, İstanbul.
• Bağcı, Serpil, vd., (2006). Osmanlı Resim Sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bağcı, Serpil, (2012), “Simply Sufi”, Cornucopia, (48), s. 92-95.
• Bayraktaroğlu, Suzan, (1989), “Manzaralı ve Kuşlu Halılar”, Kültür ve Sanat, (2), s. 76-78.
• Bayraktaroğlu, Suzan, (2010), “Türk Halılarında Görülen Mimari Betimlemeler”, Vakıflar Dergisi, (32), s. 21-36.
• Bilgün, Ülkü, (1979), “XIX. Yüzyıl Seccâdeleri”, Sanat Dünyamız, 6/17, s. 18-22.
• Boppe, Auguste, (1998), XVIII. Yüzyıl Boğaziçi Ressamları, (Çev.:Nevin Yücel-Celbiş), İstanbul: Petra Turizm ve Ticaret Yayıncılık.
• Cantay, Gönül, (1980), Zileli Emin Ustanın Bilinmeyen İki Eseri, Bedrettin Cömert’e Armağan, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, s. 497-507.
• Cantay, Gönül, (2001), Cezeri Kasım Paşa Külliyesi, Tarihi Kültürü ve Sanatıyla V. Eyüp Sultan Sempozyumu (Tebliğler), İstanbul.
• Çağlıtütüncigil, Ersel, (2012), “Eski Mordogan (İzmir) Köyü Camii Süslemeleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, (25), 139-162.
• Çakmak, Şakir, (1994), Belenardıç (Torapan) Köyü Camii (Güney/Denizli), Sanat Tarihi Dergisi, (7), s. 19-26.
• Çakmak, Şakir, (1994), “Belenardıç (Torapan) Köyü Camii (Güney/Denizli)”, Sanat Tarihi Dergisi, (7), s. 19-26.
• Çakmak, Şakir, (1995), Boğaziçi Kasabası Eski Camii (Baklan/Denizli), 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, Ankara.
• Çal, Halit. (1987), Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, Ankara.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2009), Kur’an-ı Kerim Meâli, Ankara.
• Dönmez, Emine, (1996), “Nevşehir Müzesi’nde Bulunan Medine Tasvirli Bir Levha”, Prof. Dr. Şerare Yetkin Anısına Çini Yazıları, İstanbul, s. 109-114.
• Erken, Sabih, (1970), “Türk Çiniciliğinde Kâbe Tasvirleri”, Vakıflar Dergisi, (9), s. 298-320.
• Erzen, J., N, (1997), “Duvar Resmi”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt: 1, s, 488-490, İstanbul.
• Eyice, Semavi, (1993). “Cezeri Kasım Paşa Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt: 7, s. 507-508. İstanbul
• Eyice, Semavi, (2002), “Batı Sanatı Akımlarının Değiştirdiği Osmanlı Dönemi Türk Sanatı”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 15, s. 284-333, Ankara.
• Faroghi, Suraiya, (2016), Osmanlı İmparatorluğu’nda Yollara Düşenler: Zanaatkârlar, Köylüler, Tacirler, Sığınmacılar, Elçiler 16-18. Yüzyıllar, (Çev.: Zülal Kılıç). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Germaner, Semra, (2000), “XIX. Yüzyıl Sanatından İki Etkileşim Örneği: Oryantalizm ve Türk Resminde Batılılaşma”. Sanatta Etkileşim Sempozyumu, İstanbul.
• İbrahim, Mehmet, (1995), Makedonya’da Türk İslâm Mimarisinde Görülen Duvar Süsleme Örnekleri, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, Cilt: 3, İstanbul.
• İnce, Kasım, (2001), Yukarı Cami/ Akköy Denizli, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2), s. 65-79.
• İnce, Kasım, (2006), Tavas ve Çevresindeki Osmanlı Mimari Eserleri, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Cilt: 2, Denizli.
• İrepoğlu, Gül, (1986), Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kütüphanesi’ndeki Batılı Kaynaklar Üzerine Düşünceler, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı (1), s. 56-72
• Kocaslan, Murat. (2014). IV. Mehmed Saltanatında Topkapı Sarayı Haremi, İktidar Sınırlar ve Mimari, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Kuyulu, İnci, (1994). “Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir)”, Vakıflar Dergisi, (24), s. 147-158.
• Kuyulu, İnci, (1998), İzmir ve Çevresindeki Bir Grup Duvar Resminin İncelenmesi, II. Uluslararası İzmir Sempozyumu (Tebliğler), İzmir.
• Okçuoğlu, Tarkan. (2000). 18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Orhun, B., Feryal, (1997), Baklan Boğaziçi Eski Cami, PAÜ. Eğitim Fak. Dergisi, (2), s. 73-74.
• Özcan, Abdülkadir, (2003), “Mahmud I”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt: 27, s. 348-352, Ankara.
• Özsayıner, C., Zübeyde, (2004). Eyüp Cezeri Kasımpaşa Camii’ndeki Kâbe Tasvirli Çini Pano Bağlamında Kâbe Tasvirleri, Tarihi Kültürü ve Sanatıyla VIII. Eyüp Sultan Sempozyumu (Tebliğler), İstanbul.
• Pakalın, Z., Mehmet, (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: 1, İstanbul.
• Renda, Günsel, (1977). Batılılaşma Dönemi Türk Resim Sanatı 1700-1850, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Renda, Günsel, (2002), “Yenileşme Döneminde Kültür ve Sanat”, Türkler Ansiklopedisi Cilt: 15, s. 101-103, Ankara.
• Sönmez, Zeki, (2005), “Eyüp’te Cezerî Kasım Paşa Camii ve Çinileri”, İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı-Makaleler, İstanbul, s. 408-417.
• Tanındı, Zeren, (1983), “İslam Resminde Kutsal Kent ve Yöre Tasvirleri”, Journal of Turkish Studies, Orhan Şaik Gökyay Armağanı, Cilt: 2, s. 407- 411.
• Tercanlı, Akın, (2015), Denizli Camilerindeki Mimari Betimlemeler, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
• Texier, Charles, (2002), Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi Cilt: 1-2, (Çev.: Ali Suat), Ankara: Enformasyon ve Doküman Hizmetleri Vakfı.
• Toprak, Süleyman, (2005), “Mîzan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt: 30, s. 211-212, İstanbul.
• Yaman, Zühtü, (1996), “Küre Hoca Şemseddin Cami’nde Kâbe Tasvirli Çini Pano”, Prof. Dr. Şerare Yetkin Anısına Çini Yazıları, İstanbul, s. 187-195.
• Yenişehirlioğlu, Filiz, (1993), Sanatta Osmanlı İmparatorluğu Fransa Etkileşimi, Osman Hamdi Bey Sempozyumu, İstanbul.
• Yenişehirlioğlu, Filiz, (2007), “Tekfur Sarayı Çinileri ve Eyüp Çömlekçiliği”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, (Ed.: Gönül Öney-Zehra Çobanlı), Ankara, s. 351-361.
• Yurtsal, Tuğçe, (2009), Aydın ve Denizli Camilerinde Duvar Resimleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, k Resminde Batılılaşma”. Sanatta Etkileşim Sempozyumu, İstanbul.