El-Ezherî'nin Tehzibu'l-Luğa'da Dilcilerden yaptığı Nakiller

Yıl 2019, Sayı: 15, 340 - 366, 18.09.2019

Omar Adeeb Shaker Jnaidi

https://doi.org/10.5281/zenodo.3445517

Öz

Ezherî, güvenilir
dilbilimciler arasındadır. Yaptığı nakillerde rivayetin sıhhati hususunda
hassas davrandığı için çalışma konusu olan Tehzîbu’l-luğa’sı da Arapça dil
sözlükleri arasında önemli yere haizdir.

Ezherî, dil
rivayetinde üç yol takip etmiştir. Bunlar Araplardan doğrudan semâ‘; sikadan
sözlü rivâyet ve bir kitabın doğrudan sika olan kendi müellifinden veya
kitabında rivâyet ettiği kişiden nakildir.

Ezherî’nin dil
rivayetinde takip ettiği metotlardan biri olan semâ’ metodunu bir başka çalışma
konusu olarak ele aldım. Bu çalışmada ise Ezherî’nin kendinden önceki güvenilir
dilcilerden aktardığı rivayet metodu değerlendirmeye tabi tutulacaktır.     

Naklî rivayet, dil alanında
yazılmış sözlükleri ayrıcalıklı kılan özelliklerden biridir. Zira sonradan
gelenler ilklerden ve ilklerin eserlerinden nakil yaparlar. Ezherî de kendisinden
önceki güvenilir dilcileri benimsemiş ve kitabında söz konusu dilcilerden nakiller
yapmıştır. Sözlüğünün giriş kısmında nakil yaptığı alimleri eserleriyle
birlikte zikretmiş ve onları tasnife tabi tutmuştur. Kâtiplerin hatalarını
içeren kitapları eleştirici bir tavırla denetlemiş ve kitaptakilerin
doğruluğundan emin olmak istemiştir. Böylece doğru bilgileri kitapta tutmuş ve
yanlışları da çıkarmıştır.

Bu çalışmada Ezherî’nin
kendilerinden nakil yaptığı dilciler bire bir değerlendirmeye tabi tutulacaktır.
Yine Ezherî’nin nakil yaptığı dilcilerden ve kitaplarından yararlandığı bilgilerin
sıhhati hususundaki tespitleri ve takip ettiği metot ortaya konulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

rivayet, belgeleme, dilbilimciler, tahrif etmek, isnad, cerh ve tadil

Al-Azhari Narrative about the Linguistics in his work Tadhib al-Lugha

Öz

Al-Azhari is considered as one of the reliable linguists; his book
(Tahdhib allugha) has an important status between the others Arabic
dictionaries because of his commitment and concern to write what is true. He
adopted three methods in this regard: (1) the direct hearing from the Arabs,
(2) the trusted oral narration, (3) the citation from books directly or
indirectly through the trusted narrators who reported from the authors of these
books.

In a previous paper, I have touched on the first method of
Al-Azhari’s narration of the language, which is the direct hearing from the Arabs.
As for this paper, I will touch on his narrated from the trusted linguists who
had preceded him and their books.

The transferred narration is considered as one of the features
that distinguishes the linguistic dictionaries, where we can notice that the
next person narrates from the predecessors and their publications. Al-Azhari
adopted that narration in his book, in which he relied on the trusted linguists
who preceded him and narrated from them; he mentioned their names and the names
of their books in the introduction of his dictionary and classified them into
layers.  He also checked the books which
contained a lot of redundancies and tampering of the scribes critically,
confirming what is proven to be true from trusted persons and denying the ones
which are proven to contain distortions and lies.

In this paper, I will address these linguists who have been
adopted by Al-Azhari singly; we will see the capacity of him in confirming what
he has narrated from them and their books, and his method in doing that. 

Anahtar Kelimeler

Narration, documentation, linguists, distortion, isnad, jarh and ta'deel

رواية الأزهري عن اللغويين في تهذيب اللغة

Öz

يُعدّ الأزهري أحد أئمة اللغة الموثوق بهم، ولكتابه تهذيب اللغة مكانته بين معاجم اللغة العربية، لما ألزم به نفسه من
التزام الصحّة فيما يدوِّنه فيه. وقد اعتمد
الأزهري فيه ثلاث طرق لرواية اللغة، وهي: السماع المباشر من العرب، والرواية
الشفوية عن ثقة، والأخذ عن كتاب من مؤلفه الثقة مباشرة أو ممن رواه عنه.

 وقد تناولت في
بحث سابق الطريقة الأولى من طرائق رواية الأزهري للغة، وهي: السماع المباشر من العرب،
وسأتناول في هذا البحث روايته عمن
سبقه من اللغويين
الموثوق بهم وكتبهم.
  

حيث تعدّ
الرواية النقليّة مما يميّز المعجمات اللغويّة، إذ نلحظ أن اللاحق يروي عن السابق
ومؤلفاته، وقد
اعتمد الأزهري في كتابه على من سبقه من اللغويين الموثوق
بهم وروى عنهم،
فذكر في مقدمة معجمه أسماءهم وأسماء كتبهم،
وصنّفهم إلى
طبقات. وتفقّد الكتب
التي كثر فيها التزيّد
وعبث النساخ تفقّد ناقد،
فأثبت ما صح عنده
مما يسنده الثقات، ونفى ما أدخل فيها من التصحيف والتحريف.

وسأقوم في هذا االبحث
بتناول هؤلاء اللغويين الَّذين
اعتمد عَلَيْهِم الأزهري واحدا واحدا، وسنرى مدى
قدرة الأزهري

على توثيق ما نقله عنهم وعن كتبهم،
وطريقته في ذلك. 

Anahtar Kelimeler

رواية, توثيق, لغويون, تصحيف, إسناد, جرح وتعديل

Kaynakça

• .الأزهري الهروي، أبو منصور، محمد بن أحمد. تهذيب اللغة. الطبعة الأولى. تحقيق: محمد عوض مرعب. بيروت: الناشر دار إحياء التراث العربي، 2001م. .الأزهري، محمد بن أحمد. مقدمة معجم تهذيب اللغة. إشراف محمد عوض مرعب، علق عليها عمر سلامي وعبد الكريم حامد،–بيروت – لبنان: دار إحياء التراث العربي. .الرافعي، مصطفى صادق. تاريخ آداب العرب. دار الكتاب العربي.
• .الزركلي الدمشقي، خير الدين بن محمود بن محمد بن علي بن فارس. الأعلام الطبعة الخامسة عشرة. أيار / مايو: الناشر: دار العلم للملايين, 2002 م.
• .السيوطي، عبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين. بغية الوعاة. المحقق: محمد أبو الفضل إبراهيم. لبنان/ صيدا: الناشر: المكتبة العصرية.
• .الثبيتي، محمد بن سعيد. موقف الأزهري من كتاب الجمهرة- دراسة وتقويم. رسالة دكتوراه. جامعة أم القرى- مكة المكرمة- المملكة العربية السعودية، 1414ه.
• .العايد، سليمان. مقدمة الأزهري لكتابه تهذيب اللغة بين منهجين: منهج البحث ومنهج التصنيف. قراءة تحليلية. موقع شبكة صوت العربية. مبخوت، محمد. منهج أبي منصور الأزهري في تحقيق النصوص من خلال كتابه (تهذيب اللغة). مجلة مجمع اللغة العربية على الشبكة العالمية. العدد السابع رجب 1436ه إبريل 2015م.