The multifariousness of humor characters in the work of Abu Hayyan al-Tawhidi "Al-Basair wa'l-Dhakhair"

Yıl 2020, Sayı: 16, 7 - 42, 18.03.2020

Tuncay Tan Hüseyin Günday

https://doi.org/10.5281/zenodo.3714204

Öz

        In addition to being a cultural ansiclopedy in the literary fields of Arabic, a voluminous encyclopedical and one of the leading works, the book "Al-Basair wa'l-Dhakhair" of Abu Hayyan al-Tawhidi, who is one of the writers of IV.centure, one can also say that it's also has an identification of whimsy compilation regarding drollery. All of it is thanks to humor in literary passages, jokes, plays, songs, as well as analysing the word in other technical meanings. The aim of this article is to point out that very feature of the above metoined book: it had been one of the main references to classical Arabic whimsy. To this end, the humorous figure repertoire in the study will be introduced with binary categorization under the headings 'anonymous characters" and "popular personalities".

Anahtar Kelimeler

Abu Hayyan al-Tawhidi, Al-Basair wa'l-Dhakhair, humor characters, classic Arab humor, anecdotes, wit

Ebû Ḥayyân et-Tevḥîdî’nin el-Beṣâir ve’z-Zeḫâir Adlı Eserinde Mizahî Karakter Çeşitliliği

Öz

        Hicri IV. yüzyıl müelliflerinden Ebû Ḥayyân et-Tevḥîdî’nin edeb sahasının önde gelen hacimli eserlerinden el-Beṣâir ve’ẕ-ẕeḫâir’i, bir kültür ansiklopedisi olmasının yanı sıra, muhtevasındaki anekdotik pasajlar, fıkralar, söz oyunları, tarihsel nükteler vs. sebebiyle kelimenin teknik manasıyla da bir mizah derlemesi hüviyetindedir. Bu makale ile amaçlanan, çoğu defa gözden kaçırılan, el-Beṣâir ve’ẕ-ẕeḫâir’in klasik Arap mizahının ana referanslarından biri olma özelliğine dikkat çekmektir. Bu maksatla, eserde yer alan mizahî figür repertuvarı ikili bir kategorizasyonla “anonim karakterler” ve “popüler şahsiyetler” başlıkları altında muhtasaran tanıtılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

mizahî karakterler, Ebû Ḥayyân et-Tevḥîdî, el-Beṣâir ve’ẕ-ẕeḫâir, klasik Arap mizahı, nükte

Kaynakça

• Âbî, Ebû Sa‘d Manṣûr b. el-Ḥüseyn. Nesrü’d-dür fi’l-muhâḍarât. tahk. Ḫâlid Abdülġanî Maḥfûẓ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• ‘Aḳḳâd, ‘Abbâs Maḥmûd. Cuḥâ ed-Dâḥik ve’l-mudḥik. Kâhire: Müessesetü Hindâvî, 2013.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. Cemheratü’l-emsâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbü’ṣ-ṣınâ‘ateyn. thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Muhammed Ebü’l-Faḍl İbrâhîm. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Unṣuriyye, 1998.
• Câḥiẓ, Ebû ‘Usmân ‘Amr b. Baḥr. el-Buḫalâ. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 2. Baskı, 1993.
• Câḥiẓ, Ebû ‘Usmân ‘Amr b. Baḥr. Cimriler Kitabı. çev. Yahya Atak. İstanbul: Şule Yayınları, 1999.
• Cevherî, İsmâîl b. Ḥammâd. Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 4. Baskı, 1987. Civelek, Yakup. “Türk ve Arap Folklorunda Nasrettin Hoca ve Cuḥâ El-Arabî Karakteri”. Akademik Araştırmalar Dergisi 7/26 (Ağustos-Ekim 2005), 143-156.
• Çakır, Faruk. Abbâsî Sarayının Hazırcevap Nedîmi Ebü’l-‘Aynâ (Hayatı-Mizahçılığı-Nükteleri). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018. Dalkılıç, Bayram. “Ebû Hayyân et-Tevhîdî’nin Hayat Felsefesi”. Dini Araştırmalar 7/19 (2004), 83-104.
• Demir, Ethem. “Ali Ahmed Bâkesîr’in Romanlarındaki Kadın Karakterlerin Analizi”. Sss Journal 4/18 (2018), 1832-1844.
• Doğan, Yusuf. Abbasîlerde Mizah. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2012. Doğan, Yusuf. “Meşhur Arap Edibi Amr b. Osman Câhiz’in (ö. 255/869) El-Buhalâ (Cimriler) Adlı Eserinde Abbâsî Dönemi Dilenciliği ve Dilencileri”. Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu. Haz. Suvat Parin. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı, 2009.
• Efil, Muhammed , Şahin, Şener . "Hiciv Oklarını “Kur’ân” Sadağından Çeken Âmâ: Basralı Nüktedan Ebü’l-‘Aynâ". Bilimname 2018 / 35 (Nisan 2018): 73-95.
• Erünsal, İsmail. “Verrâk”. İstanbul: DİA, 2016.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’ṭ-Ṭâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘ḳûb b. Muhammed. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Baskı, 2005.
• Filiz, Şahin. “Ebu Hayyân et-Tevhîdî ve Bilgi Felsefesi”. Bilimname 2/2 (2003), 119-131.
• Ġâlib ‘Anâbise. “Nevâdiru Müzebbid el-Medînî: beyne’l-müsteve’l-edebiy-yi’ş-şa‘biyyi’l-laṭîf ve’l-müsteve’l-beẕî’”. Mecelletü’l-mecma‘ 2 (2010), 161-187.
• Günday, Hüseyin. “Abbasi Sarayının Sivri Dilli Nedimi: el-Cemmâz (1)”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 12/1 (2010), 23-54.
• Günday, Hüseyin. “Abbasi Sarayının Sivri Dilli Nedimi: el-Cemmâz (2)”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 12/2 (2010), 69-98.
• Günday, Hüseyin. Klasik Arap Edebiyatında Mizahî Karakterler. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
• Güntekin, Reşat Nuri. Miskinler Tekkesi. İstanbul: İnkılap Kitabevi, ts..
• Ḥamevî, Yâḳût. Mu‘cemu’l-udebâ (İrşâdu’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb). tahk. İḥsân ʿAbbâs. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1993.
• Ḫaṭîb el-Baġdâdî. Kitâbü’l-Buḫalâ. b.y.: Dâru İbn Ḥazm, 1. Baskı, 2000.
• Ḫaṭîb el-Baġdâdî. Kitâbü’t-taṭfîl ve ḥikâyâtü’ṭ-ṭufeyliyyîn ve aḫbâruhum ve nevâdiru kelâmihim ve eşʿâruhum. tahk. Bessâm ‘Abdü’l-vehhâb el-Câbî. b.y.: Dâru İbn Ḥazm, 1. Baskı, 1999.
• Ḫaṭîb el-Baġdâdî. Târîḫu Baġdâd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1996.
• İbn ‘Abdi Rabbih. el-ʿİḳdü’l-ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, 1983.
• İbn Ebû ‘Avn. el-Ecvibetü’l-müskite. tahk. Muhammed Abdülkâdir Ahmed. Kâhire: Maṭâbi‘ü’n-Nâşiri’l-‘Arabî, 1983.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. nşr. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979. İbn Ḫallikân, Ebü’l-‘Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. Vefeyâtü’l-a‘yân ve ebnâu enbâi’z-zemân. tahk. İḥsân ʿAbbâs. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 1994.
• İbn Ḥamdûn, Ebü’l-Meâlî Bahâüddîn. et-Teẕkiretü’l-Ḥamdûniyye. nşr. İḥsân ʿAbbâs, Bekr Abbâs. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 1. Baskı, 1996.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Aḫbârü’l-ḥamḳâ ve’l-muġaffelîn. Lübnan: Dâru’l-fikr, 1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Ahmak ve Dalgınlar. çev. Enver Günenç. İstanbul: Şule Yayınları, 2013.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Aḫbârü’ẓ-ẓırâf ve’l-mütemâcinîn. nşr. Bessâm Abdülvehhâb el-Cânî. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 1. Baskı, 1988.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Aḫbârü’l-Eẕkiyâ. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zekiler Kitabı. çev. Enver Günenç. İstanbul: Şule Yayınları, 2004.
• İbşîhî, Ebü’l-Feth Bahâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Mansûr el-Mahallî. el-Müsteṭraf fî külli fennin müsteẓraf. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 1. Baskı, 1998.
• Jean Déjeux. “Cuha ve Nâdire”. Doğu’da Mizah. haz. Irene Fenoglio, François Georgeon. Paris. çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• Kılıçlı, Mustafa. Arap Edebiyatında Şuûbiyye, İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• Kindî, Muhammed b. Yûsuf b. Ya‘ḳûb. el-Vülât ve’l-ḳuḍât. tahk. Muhammed Hasen İsmâîl- Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Meydânî, Ebü’l-Faḍl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. Mecma‘u’l-emsâl. nşr. Naîm Hüseyin Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1988.
• Muhammed Abdurrahmân er-Rebî‘. Nevâdirü’l-buḫalâ. Beyrut: Dâru’ş-Şürûḳ, 1. Baskı, 1999.
• Öçal, Şamil. “Ebû Hayyân et-Tevhîdî’nin İbn-i Miskeveyh’e Yönelttiği Felsefi Sorular”. Dini Araştırmalar 2/4 (Mayıs-Ağustos 1999), 123-141.
• Receb en-Neccâr, Muhammed. Cuḥâ el-Arabî. Kuveyt: el-Meclisü’l-Vaṭanî li’s-Sekâfe ve’l-Fünûn ve’l-Âdâb, 1978.
• Riyâḍ Ḳuzayḥa. el-Fükâhetü ve’d-ḍıhk fi’t-türâsi’l-‘Arabî ve’l-meşriḳî. Beyrut: el-Mektebetü’l- ‘Aṣriyye, 2006.
• Riyâḍ Ḳuzayḥa. el-Fükâhe fi’l-edebi’l-Endelüsî. Beyrut: el-Mektebetü’l- ‘Aṣriyye, 2011.
• Rozenthal, Franz. Erken İslam’da Mizah (Humour in Early Islam). çev. Ahmet Arslan. İstanbul: İris Yayıncılık, 1. Baskı, 1997.
• Süyûṭî, Celâlüddîn. Buġyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât. tahk. Muhammed Ebü’l- Faḍl İbrâhîm. Lübnan: el-Mektebetü’l-‘Aṣriyye, ts.
• Şahin, Şener. “Nevâdir Malzemesinden Hareketle Bir Biyografi İnşası Denemesi: “Müzebbid el-Medînî” Örneği: Hayatı-Mizahı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/2 (Kasım 2018), 99-130.
• Şahin, Şener. Sofra Mizahı. Bursa: Emin Yayınları, 2011.
• Şeşen, Ramazan. “Câhiz”. İstanbul: DİA, 1993.
• Tevḥîdî, Ebû Ḥayyân . el-Beṣâir ve’ẕ-ẕeḫâir. thk. Vedâd el-Ḳâḍî. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 5. Baskı, 2010.
• Toksarı, Ali. “Dilencilik”. İstanbul: DİA, 1994.
• Tural, Hüseyin. “Cuhâ”. İstanbul: DİA, 1993.
• Üçer, İbrahim Halil. “Ebû Hayyân et-Tevhîdî’de Bilgi-Fiil İlişkisi ve İlâhî İnâyet”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 119-130.
• Vekî‘, Ebû Bekir Muhammed b. Ḫalef. Aḫbârü’l-ḳuḍât. tahk. Abdülazîz Mustafa el-Merâğî. b.y.: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1. Baskı, 1947.
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Ḳâsım. el-Müstaḳṣâ fî emsâli’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Baskı, 1987.
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Ḳâsım. Rebîʿu’l-ebrâr ve nuṣûṣü’l-aḫyâr. Beyrut: Müessesetü’l-E‘lemî, 1. Baskı, 1991.