The Standards and Syntactic Orienting of Poetic Necessity In the Book “Awdahulmasalik ila Alfiyti Ibni Malik” by Ibni Hisham Al-Ansari

Yıl 2020, Sayı: 16, 164 - 195, 18.03.2020

Hafel Al Younes

https://doi.org/10.5281/zenodo.3714218

Öz

        The early grammarians paid much attention to the issue of poetic necessity, so some of them have applied it to everything that came in poetry, whether or not the poet had it, others said that it is what the poet is obliged to do.
        As the question of necessity has many forms, so the researcher chose to search for at Ibni Hisham al-Ansari (761 H) in his book "Awdahulmasalik ila Alfiati Ibni Malik," according to the grammatical criteria to which the Serafi originated. These criteria determine the necessity, and its formulas and guidance. The researcher used the opinions of Ibn Hisham, which he mentioned in his other books, and what also noted in the grammar references. He investigated emergence of the necessity, and views of the most prominent grammarians till reaching to the opinion of Ibn Hisham, which he showed in his poetic examples which classified to extra, deletion, precedence and delay, and substitutions necessities.
       He has followed in this research the descriptive historical approach, which depend on the collecting scientific material from its original sources, analysing them, and detailing statements of the grammarians according to their deaths. The study was then ended with the prominent findings.

Anahtar Kelimeler

Arabic Syntax, Poem, Syntactic Orienting, İbn Hisham

İbn Hişâm el-Ensârî’nin Evdahu’l-Mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik Adlı Eserinde Şiirde Dil Sapmalarının Ölçütleri ve Gramatik Açıdan İncelenmesi

Öz

      Şiirde “zarûret” (dil sapmaları) problemiyle yakından ilgilenmişlerdir. Bahse konu problemle ilgili pek çok görüş bulunmaktadır. Bu çerçevede kimi alimler, şairin zorunlu olarak gerçekleştirip gerçekleştirmediğine bakmaksızın şiirdeki tüm dil sapmaların zarûret diye adlandırılacağı yönünde bir görüş benimsemiş, kimi alimler ise bunu şairin başkaca bir seçeneğinin bulunmadığı zorunlu durumlardaki kullanımlarıyla sınırlandırmıştır.
        Şiirde zarûret probleminin pek çok türevi bulunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu problem, es-Sîrâfî tarafından temelleri atılarak zaruret meselesiyle bütünleşen ve zaruretin dilsel formunun ve yorumun bina edildiği dilbilimsel ölçütler doğrultusunda İbn Hişâm’ın (ö. 761/1360) Evdahu’l-Mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik adlı eseri üzerinden ele alınmıştır. Bu arada İbn Hişam’ın diğer eserlerinde serdettiği görüşlere ve nahiv literatüründeki temel metinlere atıfla, alimlerin, dilin ve sözdizimin sıhhatiyle ilgili görüşlerine dair açıklamalar yapılmıştır. Diğer yandan zarûret olgusunun doğuşu, gelişimi ve önde gelen dilcilerin konuyla ilgili görüşleri incelenecek, ardından İbn Hişâm’ın şiirle istişhatlarında açıklamış olduğu zaruret ölçütlerine yer verilmiştir. Onun örnekleme kabilinden kullanmış olduğu şiirler bu çalışmanın metoduna uygun olarak zarûrâtu’z-ziyâde, zarûrâtu’l-hazf, zarûrâtu’t-takdîm ve’t-te’hîr ve zarûrâtu’l-ibdâl şeklinde taksim edilmiştir. Çalışmada temel kaynaklardaki bilgi malzemesinin bir araya getirilip incelenmesi ve alimlerin görüşlerinin detaylandırılarak analiz edilmesi esasına dayanan kronolojik ve deskriptif bir yöntem takip edilmiştir. Çalışmanın ulaştığı önemli bulgular sonuç bölümünde zikredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Grameri, İbn Hişam, Zaruret, Grametik İnceleme, şiir

مَعَايِيرُ الضَّرُورةِ الشِّعريَّة وتَوجيهها النَّحويُّ في كتاب "أوضح المسالك إلى ألفية ابن مالك" لابن هشام الأنصاريّ

Öz

اهتمّ النحويّون بمسألة الضرورة اهتماما بالغًا، فذهب فريقٌ إلى إطلاقها على كل ما جاء في الشعر سواءٌ كان للشاعر عنه مندوحةٌ أم لم يكن، وفريقٌ آخر قال إنها ما يضطر الشاعر إليه اضطرارًا؛ فلا تكون له مندوحة عنه، وحينما كانت مسألة الضَّرورة متشعبةً؛ اختار الباحث تناوُلها عند ابن هشامٍ الأنصاري (761ه) في سفره "أوضح المسالك إلى ألفية ابن مالك"؛ وفق المعايير النحوية التي أصَّل لها السيرافي، وبها تتحدَّد الضرورة، ويتأسس عليها صيغها وتوجيهها، واستعان الباحث بآراء ابن هشام التي بثَّهَا في مصنَّفاتِهِ الأخرى، وما رصده في أُمَّاتِ مصنَّفات النَّحو، بعد أن رصد ولادةَ الضَّرورة ونشأتها، وآراءَ أبرز النُّحاة وصولًا إلى معاييرها لدى ابن هشام التي بيَّنَها في شواهدهِ الشِّعريَّةِ وجاء التَّمثيلُ بها وفق منهج البحث موزعةً إلى: ضرائر الزيادة، وضرائر الحذف، وضرائر التقديم والتأخير، وضرائر الإبدال، وقد توسَّل الباحث المنهج الوصفي التاريخي الذي يعتمد على جمع المادة العلمية من مظانها الأصلية، وتحليلها، وتفصيل أقوال النحاة فيها، ثُمَّ ختم البحث بأبرز النتائج.

Anahtar Kelimeler

النحو العربي, ابن هشام, الضرورة, التوجيه النحوي, الشعر

Kaynakça

• Abdülhamid, Muhammed Muhyîddîn. Şerhu İbn Akîl alâ Elfiyyêti İbn Mâlik. 2 Cilt. Dimaşk: Müessesetü’r-risâle Naşirûn, 2017.
• Abdüllatîf, Muhammed Hamâse. Lüġatü Alş’ir Dirâsetün fi Aldarûrati Alşi’riyyê. Kâhire: Dâru’ş-Şürûk, 1996.
• el-Ahves. Divânu’l-Ahves. Thk. Âdil Süleymân Cemâl. Kâhire: el-Heyêtü’l-Mısrıyyêti’l-Amme li’t-te'lîf ve’n-neşr, 1970.
• Âlûsî, Mahmûd Şükrî. ed-Darâ'ir ve mâ Yesûġu li’ş–Şşâ’ir dune’n-Nâsir. Şrh: Muhammed Behcet el-Eserî. Mısır: el-Mektebetü’s-Selefiyyê, h. 1341.
• el-Aynî, Bedrüddîn. el-Makâsid el-Nahvîyye fî :Şerhi Şevâhidi Şurûhi’l-Elfîyye. Thk. Muhammed Alî Fahir ve diġerleri. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2010.
• el-Baġdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. Şerhu Ebyâti Mugnî’l-Lebîb. 2. Baskı. Thk. Abdülazîz Rebâh ve Ahmed Yûsuf ed-Dekkâk. 8 Cilt. B.y.: Daru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1988.
• el-Baġdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. Hizânetü’l-Edeb ve Lübbü Lübâbi Llisâni’l-’Arab. 4. Baskı. Thk. Abdüsselâm Hârûn. 13 Cilt. B.y.: Mektebetü’l-Hâncî, 1997.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmâ’îl. el-Câmi’ul-Müsned’üs-Sahîhu’l-Muhtasar min Umûri Rasûlillah Sallâllahu Alêyhi ve Sellem ve Sünenihi ve Eyyamih. Thk. Muhammed Züheŷr b. Nâsîr en-Nâsîr. 9 Cilt. B.y.: Dâru Tavûki’n-Necât, h. 1422.
• Büseŷne, Cemîl. Dîvanu Cemîli Büseŷne. Thk. Hüseŷin Nâssâr. B.y.: Mektebetü Mısr, t.y.
• Daŷf, Şevkî. el-Medârisü’n-Nahviyye. 6. Baskı. Kâhire: Dâru’l-Meâ’rif, T.y.
• Ed-Duba’î, el-Mütelemmis. Divânu’l-Mütelemmis ed-Duba’î. Thk. Hasan Kâmil es-Saŷrâfî. Kâhire: Ma’hadi’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye, 1970.
• el-Ensârî, Celâlüddîn İbn Hişâm. Tahlîsü’ş-Şevâhid ve Telhîṣü’l-Fevâ'id. Thk. Abbâs Sâlihi. Beŷrût: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1986.
• el-Ensârî, Celâlüddîn İbn Hişâm. Evdahu’l-Mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 3. Baskı. 2 Cilt. Dimaşk: Dâru İbn Kesîr, 2014.
• el-Ensârî, Celâlüddîn İbn Hişâm. Muġnî’l-Lebîb ʿan Kütübi’l–E’ârîb. Thk. Fahruddîn Kabâve. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2018.
• el-Esedî, el-Kümeŷt. Divânu’l-Kümeŷt el-Esedî. Thk. Muhammed Nebîl et-Tarîfî. Bêyrût: Dâru Sâdır, 2000.
• el-Ezherî, Hâlid b. Abdullâh. Şerhu’t-Tasrîh ʿalâ’t-Tavzîh. Bêyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İ’lmiyye, 2000.
• el-Fâsî, Abû Muhammed b. Abdullâh et-Tayyib. Feŷzu Neşri’l-Inşirâh min Tayyi Rûdi’l-Iktirâh. 2. Baskı. Thk. Mahmûd Yûsuf Feccâl. Dubaî: Dâru’l-Buhûsi li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2002.
• Fulful, Muhammed Abdû. El-Luġatü’ş–Şi’riŷŷe i’nde’n-Nühât. Ammân: Dâru’l-Cerîr, 2007.
• el-Galâŷinî, Mustafâ. Câmiu’d-Durûsi’l-Arabiŷŷe. Ed.: Sâlim Şemsüddîn. B.y.: Dâru’l-Kûhi li’t–Tabâ’ati ve’n-Neşri, 2004.
• el-Hatafa, Atiyye b. Cerîr. Dîvânu Atiyŷe b. Cerîr el-Hatafa. 3. Baskı. Şrh. Muhammed b. Hubeŷb. Thk. Nu’mân Muhammed Emîn Taha. Kâhire: Dâru’l-Me’ârif, t.y.
• İbnü’l-Accâc, Şerhu Dîvâni Ru’be İbn el-Accâc Thk. Dâhî Abdülbâkî Muhammed, Mahmûd Alî Mekkî. 3 Cilt. Kâhire: Mecmeu’l-Luġati’l-Arabiyye, 2011.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osmân. el-Hasâis. Thk. Muhammed Alî en-Neccâr. 3 Cilt. B.y.: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, t.y.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn el-Endelusî. Şerhu’t-Teshîl. Thk. Abdurrahmân Seyyid, Muhammed Bedevî el-Mahtûn. 4 Cilt. B.y.: Dâru’l-Hicr, 1990.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn el-Endelusî. Şevâhidu’t-Tavdih ve’t-Tashîh li Müşkilâti’l-Câmi'i's-Sahîh. 2. Baskı. Thk. Taha Muhsin. B.y.: Mektebetü İbn Teŷmiyye, h. 1413.
• İbn Manzûr, Camâl el-dên Muhammed ibn Makram. Lesân Alarab. 15 Cilt. Baŷrût: Dâr Sâder, h. 1414.
• İmrü’l-Kaŷs. Dîvânu İmru'l-Kaŷs. 5. Baskı. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Kâhire: Dâru’l-Me’ârif, t.y.
• el-İşbîlî, İbn Usfûr. Darâiru’ş-Şi’r. Thk. Seŷŷid İbrâhîm Muhammed. B.y.: Dâru’l-Endelüs, 1980.
• el-Kartâcennî, Hâzım. Minhâcü’l-Büleġâ ve Sirâcü’l-Üdebâ. 3. Baskı. Thk. Muhammed el-Habîb ibnü’l-Hocâ. Tûnus: ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Küttab, 2003.
• el–Mustafâ, Saîd. Zarûratü’ş-Şi’riyye: Dirâsetü Nahviyye fi Şerhi İbn Akîl. B.y.: Menşûrâtü’l-Elûke alâ’ş–Şâbike, t.y.
• Nâsîf, Alî Necdî. Sîbeveŷhi Imâmu’n-Nuhât. 2. Baskı. Kâhire: Alemü’l-Kütüb, t.y.
• en–Neccâr, Muhammed Abdülazîz. Zîyâü’s-Sâlik ilâ Evzahi’l-Mesâlik. 4 Cilt. B.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• er-Rukayyât, Ubeŷdullâh b. Kaŷs. Dîvânu Ubeŷdullâh İbn Kaŷs er-Rukayyât. Thk. Azîze Fevvâl Bâbêtî. Beŷrût: Dâru’l-Cîl, 1995.
• es-Sâmerrâî, İbrâhîm. Fî Lüġati’ş-Şi’r. B.y.: Dâru’l-Fikr li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, h. 1404.
• es-Seyyîd, Abdurrahmân. Medresetü’l-Basrâ en-Nahviyye. B.y.: Dâru’l-Me’ârif, t.y.
• Sîbeveŷhi, Amr b. Osmân. el-Kitâb. 3. Baskı. Thk. Abdusselâm Hârûn. 5 Cilt. Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî, 1988.
• es-Sîrâfî, Ebû Sa’îd. Zarûratü’ş-Şi’r. Thk. Ramazân Abdüttevvâb. Bêyrût: Dâru’n-Nahda el-Arabiyye, 1985.
• es-Suŷûtî, Celâlüddîn. el-Eşbâh ve’n-Nezâir fî’n-Nahv. Thk. Abdü’l-İlâh ve Diğerleri. 4 Cilt. Dimaşk: Matbu’âtü Mecmai’l-Luġati’l-Arabiyye, 1987.
• Tûleb, en-Nemr. Dîvânu en-Nemr İbn Tûleb. Thk. Muhammed Nebîl et-Tarîfî. Bêyrût: Dâru Sâdır, 2000.
• el-Yûsuf, Hüseŷin. Nezerâtün fî’d Darâiri’ş-Şi’riyye. Ed. Subhî Abdülhamîd. B.y.: Câmiatü’l-Ezher, 2010.