İslâm’da Duanın Ruh Sağlığına Katkısı

Yıl 2020, Sayı: 17, 74 - 109, 18.09.2020

Nurdoğan Türk

https://doi.org/10.5281/zenodo.4033468

Öz

İnsanlık, ilk insan Hz. Âdem’den bugüne kadar hiçbir zaman duadan uzak kalamamıştır. Bu bağlamda dua, kul ile Allah arasındaki iletişimi aracısız şekilde sağlayan bir çeşit diyalogdur. İslâm’a göre dua, kulun acziyetini itiraf ederek Allah’tan dünyevî veya uhrevî bir şey dilemesi, istemesi, O’nu yardıma çağırması ve anmasıdır. Dua, müminin silahı, dinin direği ve ibâdetin özüdür. Kulun Allah’a yakın olmak için kurduğu ilişkilerden birisidir. Bu ilişki, İslâm’ın kutsal kitabı Kur’ân’da çokça dile getirilmiştir. Hatta Kur’ân, bir dua olan Fâtiha suresi ile başlar, yine bir dua olan Nâs suresi ile biter.
İnsan, maddî veya mânevî bir şeye ihtiyaç duyduğunda o şeyi istemek için veya korku, üzüntü, güçsüzlük ve çaresizlik anında yardım dilemek için dua eder. Duanın ruh üzerinde hem derin, pozitif bir etkisi ve katkısı, hem de onunla ilgili potansiyel bir bağlantısı vardır. Dindarlığın göstergeleri içinde yer alan dua, bir anlamda insanların ruhsal motivasyonunu ve iç huzurunu temin eden dinsel temelli mükemmel bir psikoterapi veya psikolojik bir tatmin olarak nitelenebilir. Bu açıdan duanın -ilaç tedavisini göz ardı etmeksizin- psikolojik olarak iyileştirici bir yönü olmasının yanı sıra ruhsal gerilimi hafifletici, ruhî hayatı dengeleyici ve tanzim edici bir rolü vardır. Aynı zamanda dua, modern çağın ruhsal hastalığı stresle baş etmede etkin bir faktördür. Dolayısıyla insan, zor, sıkıntılı ve kötü duruma düşmemek veya bu gibi durumlara düştüğünde nefes almak için duaya yönelir. Bu yönden dua, daha da önemli ve fonksiyonel bir durum arz etmektedir.
Çalışmanın amacı, duanın Müslümanların ruh sağlığına pozitif katkı sağlamasında ne kadar çok etkin rol oynadığına dikkat çekmek ve onları içtenlikle dua etmeye teşvik etmektir. Bu çalışmada, ana hatlarıyla ibâdetlerde yapılan duaların, korku, üzüntü, güçsüzlük ve çaresizlik hâlinde yapılan duaların ve kişinin içinden gelerek tek başına yaptığı duaların ruh sağlığına katkısı ele alınacaktır. Bunlarla birlikte ibâdetlerdeki duaların katkısına da ayrıca değinilecektir. Böylece çalışmada, duanın ruh sağlığına katkısı tüm yönleriyle ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam, Dua, Ruh, Sağlık, Tefsir

The Contribution of Prayer to Mental Health in Islam

Öz

Humanity has never been able to stay away from prayer since the first man, His holiness Adam. In this context, prayer is a kind of dialogue that provides the communication between the servant and Allah without intermediaries. According to Islam, prayer is the servant’s desire and request for something earthly or ethereal from Allah, calling for help and remember Him, by admitting the weakness. Prayer is the weapon of the believer, the pillar of religion and the essence of worship. It is one of the relationships that the servant established to be close to Allah. This relationship has been widely mentioned in the holy book of Islam, the Qur'an. Moreover, the Qur'an starts with the Surah of Al-Fath, which is a prayer, and ends with the Surah of Nas, which is also a prayer.
When a person needs something material or spiritual, she/he prays to ask for that thing, or to ask for help in a moment of fear, sadness, weakness, and helplessness. Prayer has both a profound, positive effect and contribution to the soul and has a potential connection to it. Prayer, which is one of the indicators of religiousness, can in a sense be described as an excellent religious-based psychotherapy or psychological satisfaction that provides people's spiritual motivation and inner peace. In this respect, besides having a psychological curative aspect -without ignoring drug treatment-, prayer has a role to relieve spiritual tension, balance and regulate spiritual life. Also, prayer is an effective factor in dealing with stress - the mental illness of the modern age. Therefore, people turn to prayer not to fall into difficult, troubled and bad situations or to take a breath when they fall into such situations. In this respect, prayer presents an even more important and functional situation.
The aim of the study is to draw attention to how much prayer plays an effective role in positive contribution to Muslims' mental health and to encourage them to pray sincerely. In this study, the contribution of the prayers in worship, the prayers said in the moment of fear, sadness, weakness and helplessness, and the prayers that a person said alone sincerely to the mental health will be discussed. In addition, the contribution of prayers in worships will also be mentioned. Thus, the contribution of prayer to mental health will be tried to be revealed in all aspects.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Islam, Prayer, Spirit, Healt

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1945.
• Aktaş, Mehmet Nurullah, “Kur’ân Kıssalarının Anlaşılmasında Duanın Rolü”. Diyarbakır: e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2018, c. X, sayı: 3, ss. 1116-1134.
• Ayas, Mehmet, “Dua Öğretiminin Birey Üzerindeki Etkisi ve Değerler Eğitimine Katkıları”. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, c. I, sayı: 2, ss. 73-96.
• Ayas, Mehmet, İlköğretim II. Kademe Öğrencilerinin Dua Anlayışlarının Çeşitli Değişkenler Açasından İncelenmesi. Basılmamış Doktora Tezi. Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed, ‘Umdetü’l-kârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. neşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Bakırcıoğlu, Rasim, Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık, 2012.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. tahk. Muhammed Subhî Hasen Hallâk, Muhammed Ahmed el-Atraş. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl, el-Edebü’l-müfred. tahk. Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Suud: Dâru’s-Sıddîk, 2000.
• Carrel, Alexis, Yarınlara Doğru, Dua. çev. Refik Özdek, M. Alper Yücetürk. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1977.
• Certel, Hüseyin, “Psikolojik Bir Yaklaşımla Sözlü ve Fiili Şart ve Rükûnlarıyla Namaz”. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1997, sayı: 13, ss. 329-345.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh tâcu’-luga’ ve sıhâhu’l-arabiyye. tahk. Ahmed Abdu’l-Gafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm Lilmelâyîn, 1979.
• Cohen, Adam B., Harold G. Koenig, “Din ve Ruh Sağlığı”. çev. Mustafa Koç. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016, c. II, sayı: 1, ss. 153-160.
• Cürcânî, Ebû Bekir Abdülkâhir b. Abdurrahmân b. Muhammed, Dercü’d-dürer fî tefsîril-âyi ve’s-süver. tahk. Velîd b. Ahmed b. Sâlih el-Hüseyn, İyâd Abdüllatîf el-Kaysî. Biritanya: Mecelletü’l-Hikme, 2008.
• Dihlevî, Şah Veliyyullâh, Hüccetullâhi’l-bâliğa -İslâm Düşünce Rehberi-. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Doğan, Mebrure, Dua’nın Psikolojik ve Psikoterapik Etkileri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd. tahk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, ty.
• Erdal, Mesut, “Kur’ân’daki Bazı Dualar Üzerine Mülahazalar”. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, c. I, ss. 231-245.
• Ertuğrul, Resul, “Kur’ân’da Fiilî Dua”. İstanbul: İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2015, c. IV, sayı: 4, ss. 896-921.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb, el-Kâmûsü’l-muhît. neşr. Enes Muhammed eş-Şâmî, Zekeriyyâ Câbir Ahmed. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2008.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâ’u ‘ulûmi’d-dîn. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2011.
• Gülle, Sıtkı, “Kur’ân-ı Kerim’de Dua Kavramı”. Erzurum: EKEV Akademi Dergisi, 2004, sayı: 18, ss. 115-130.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Muhammed, el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. tahk. Mustafa Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî, el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. tahk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmail, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. neşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce. tahk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kahire: Dârü İhyâ’il-Kütübi’l-Arabiyye, 1918.
• İbn Manzûr, Cemaleddîn Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab. tahk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Hâşim Muhammed el-Şâzilî. Kahire: Dâru’l-Meârif, ty.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Menî’ ez-Zührî, Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. tahk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebü’l-Hancı, 2001.
• İkbal, Muhammed, İslâm’da Dinî Düşüncenin Yeniden Doğuşu. çev. N. Ahmet Asrar. İstanbul: Birleşik Yayınları, 1984.
• İzutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1975.
• Karaman, Hayrettin ve Arkadaşları, İlmihâl, I (İman ve İbadetler). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İSAM, 1999.
• Katipoğlu, Bedri ve Muhammet Katipoğlu, “Duanın Psikanalizi”. Samsun: Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2017, c. X, sayı: 49, ss. 753-759.
• Kayıklık, Hasan, Kur’ân’ın Işığında İnanan İnsanın Duasına Psikolojik Yaklaşımlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1994.
• Kayıklık, Hasan, “Kur’ân’daki Dualar Üzerine Psikolojik Bir Değerlendirme”. Adana: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, c. I, sayı: 1, ss. 135-160.
• Kırca, Celal, “Kur’ân’da Ruh Sağlığı”. Ankara: Diyanet İlmi Dergi, 2007, c. XLIII, sayı: 2, ss. 159-172.
• Koç, Mustafa, “Ruh Sağlığı ile Dini Başa Çıkma Metodu Olarak Dua ve İbadet Fenomeni Arasındaki İlişki Üzerine Psikolojik Bir Yaklaşım”. Erzurum: EKEV Akademi Dergisi, 2005, c. IX, sayı: 24, ss. 11-32.
• Koç, Mustafa, “Ergenlik Döneminde Dua ve İbadet Algılarının Ruh Sağlığına Etkileri Üzerine Bir Alan Çalışması”. Sakarya: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, sayı: 10, ss. 115-158.
• Koç, Mustafa, “Dua ve İbadetin Ergenlerin Ruh Sağlıklarına Etkileri Üzerine Teorik Bir Yaklaşım”. Ankara: Diyanet İlmi Dergi, 2005, c. XLI, sayı: 4, ss. 63-90.
• Kurtûbî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. tahk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Turkî. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2006.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin, er-Risâletu’l-Kuşeyriyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001. Kutub, Seyyid, Fî zilâli’l-Kur’ân. Kahire: Dârü’ş-Şurûk, 2003.
• Mâlik b. Enes, el-Muvatta’. neşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, en-Nüket ve’l-‘uyûn (Tefsîru’l-Mâverdî). neşr. es-Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Dâru’l-Kütübi’s-Sekâfe, ty.
• Mubârekfûrî, Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm, Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmi’it-Tirmîzî. neşr. Abdurrahmân Muhammed Osmân. Dâru’l-Fikr, ty., yy.
• Münzirî, Abdilkavî Abdillâh, et-Tergîb ve’t-terhîb. neşr. İbrâhîm Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-sahîh. tahk. Merkezü’l-Buhûs ve Takniyeti’l-Ma’lûmât. Kahire: Dâru’t-Ta’sîl, 2014.
• Ongun, İlhan, “Tanrıya Güven ve Dua”. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, 1965, c. IV, sayı: 3-4, s. 52.
• Oral, Murat, “Kur’ân’a Göre Dua ve Dua’nın Âdâbı: Fâtiha Sûresi Örneği”. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017, sayı: 38, ss. 161-186.
• Öztürk, Mustafa, “Ölülere Dua ve İstiğfar Niyetiyle Kur’ân Okuma Meselesi”. İstanbul: Tefsir Araştırmaları Dergisi, 2019, c. III, sayı: 1, ss. 85-106.
• Parladır, Selâhattin, “Dua”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998-2013, c. IX, s. 533.
• Râgıb el-İsfahânî, Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. tahk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk, Beyrut: Dâru’l-Kalem, ed-Dâruş’ş-Şâmiyye, 1992.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn, Mefâtîhu’l-ğayb (et-Tefsîru’l-kebîr). Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981. Sâbûnî, Muhammed Ali, Revâi‘u’l-beyân tefsîru âyâti’l-ahkâmi mine’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2019.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed, Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr min ehâdîsi seyyidi’l-ahyâr. neşr. İsâmüddîn es-Sabâbetî. Kahire: Dârü’l-hadîs, 1993.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, Kitâbü’d-du’â’. tahk. Muhammed Saîd b. Muhammed Hasen el-Buhârî. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1987.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vil-i âyi’l-Kur’ân. tahk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, el-Câmiu’l-kebîr. tahk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçe Sözlük. haz. İsmail Parlatır, Nevzat Gözaydın ve Hamza Zülfikar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili. sad. İsmail Karaçam, Emin Işık, Nusrettin Bolelli ve Abdullah Yücel. İstanbul: Zehraveyn, 2011.
• Yılmaz, Ali, “Kur’ân’daki Peygamber Dualarının Psiko-sosyal Analizi”. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011, sayı: 35, ss. 51-80.
• Zebîdî, Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed, Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. tahk. Abdüssabûr Şâhîn. Kuveyt: Matbaatü Hukûmeti’l-Kuveyt, 2001.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî, Meâni’l-Kur’ân ve i’râbuh. tahk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kasım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekavîl fi vucûhi’t-te’vîl. tahk. Adil Ahmed Abdu’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavved. Riyad: Mektebetu Obekan, 1998.