Vakf-ı Lâzım ile İlgili Tespit ve Tahliller

Yıl 2021, Sayı: 18, 5 - 35, 21.03.2021

Mehmet Kara

https://doi.org/10.5281/zenodo.4625759

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in tilâvetinde âyetlerdeki murâd-ı ilâhînin anlaşılabilmesini temin için mushaflarda yer verilen vakf alametlerine riayet edilmesi önem arz eder. Bu bağlamda değerlendirilen vakf alametlerinden birisi, ilk olarak Ebû Ca‘fer Muhammed b. Tayfûr es-Secâvendî’nin (ö. 560/1164) ihdas ettiği ve mushaflarda (م) remzi ile gösterilen vakf-ı lâzımdır. Secâvendî’nin vakf tasnifi içerisinde en önemli vakf türü sayılan vakf-ı lâzımın inceleneceği bu çalışmada, öncelikle bu vakf türünün kavramsal çerçevesi, vakf-ibtidâ ilim tarihindeki yeri, önemi ve diğer vakf türleri ile benzer ve farklı yönleri üzerinde durulmuş; daha sonra ülkemiz mushaflarındaki vakf-ı lâzım alameti bulunan âyetlerin kategorik tasnifi ile bazı âyetlerin tahliline yer verilmiştir. Bunun neticesinde vakf-ı lâzım alameti bulunan yerlerdeki vakf gerekliliğinin gerekçesi tespit edilmeye çalışılmış ve aynı gerekçeyi ihtiva eden bazı yerlerde bu tarz bir vakf yaklaşımının tercih edilmemesinin muhtemel nedenleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Vakf, Vasl, Secâvendî, Vakf-ı Lâzım, Mushaf

The Detection and Analysis of the Waqf al-Lāzim

Öz

İt’s important to conform to the signs of waqf in the Quran in due course of reading Quran for the purpose of understanding the divine intention. One of the signs is the waqf al-lāzım which descried by Abū Ca‘far Muhammad b. Tayfūr al-Sajāwandī (d. 560/1164) and symbolized as (م) in the Quran texts. In this study, that analyze the waqf al-lāzım considered to be the most important kind of waqf in the Sajāwandī’s classification of waqfs, initially, the conceptual framework of this type of waqf and it’s position in the history of the discipline of Waqf and Ibtidā (stopping and starting) and it’s similar and different aspects among other kinds of waqfs will be examined. Afterward, the categorical classification of al-āyats (verses of the Quran) included the sign of waqf al-lāzım will be discussed. As a result of this study we will determine the reasons or probable reasons of the necessity of the waqf in al-āyat that include signs of waqf al-lāzım.

Anahtar Kelimeler

Qıraat, Waqf, Vasl, al-Sajāwandī, The Waqf al-Lāzim, Mushaf

Kaynakça

• Abdülmüheymin, Ahmed; Sabrî, Muhammed; Hazıyye, Huseyn. “Mustelahâtu’l-vakfi inde’s-Secâvendî ve muvâzenetuhâ inde re’yi’l-Cumhûr”. Turâs Dergisi, Malezya, 2016, 1/2.
• Ammânî, Ebû Muhammed Hasan b. Ali. el-Mürşid fi’l-vukûf ‘alâ mezâhibi’l-kurrâ-i’s-seb‘ati ve ğayrihim min bâki’l-eimmeti’l-kurrâ-i ve’l-müfessirîn… (min evveli’l- kitâbi ilâ âhiri süreti’n-Nisâ). (Tahk. Hind bint Mansûr b. Avn el-Abdelî). I-II. Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atü Ümmi’l-Kurâ, Suud-i Arabistan, 1423/2002.
• Ammânî, Ebû Muhammed Hasan b. Ali. el-Mürşid fi’l-vakfi ve’l-ibtidâ (min bidâyeti sûreti’l-Mâide ilâ âhiri süreti’n-Nâs). (Tahk. Muhammed b. Hamûd b. Muhammed el-Ezûrî). Yüksek Lisans Tezi, Cami‘atü Ümmi’l- Kurâ, Suud-i Arabistan, 1423/2002.
• Beğavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd. Tefsîru’l-Beğavî Meâlimü’t-tenzîl. (Tahk. Muhammed Abdullah en-Nemr - Osman Cum’a Damîriyye - Süleyman Müslim el-Haraş). I-VIII. Dâru Tayyibe, Riyad, 1409/1988.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. (Tahk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî). I-V. Dâru İhyâ’it-Türâs, Beyrut, 1998.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhah tâcu’l-lugâ ve sıhâhi’l-arabiyye. (Tahk. Ahmed Abdülğafûr Attâr). I-VI. Dâru’l- ‘İlm, Beyrut, 1987.
• Dabba’, Ali Muhammed. “el-Vakfu’l-lâzım”. Künûzu’l-Furkân. sy.4, Mısır, 1949. Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Muktefâ fi’l-vakfi ve’l-ibtida. (Tahk. Cemâlüddin Muhammed Şeref). Dâru’s-Sahâbe, Mısır, 2006.
• Darîr, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Sa‘dân el-Kûfî. el-Vakfu ve’l-ibtidâ fî Kitâbillahi azze ve celle (Tahk. Ebû Bişr Muhammed Halîl ez-Zerrûk). Merkezü Cum‘atü’l-Mâcid, Birleşik Arap Emirlikleri, 2002.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İFAV Yayınları, İstanbul, 2014 (3.Baskı).
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. Bahru’l-muhît. (Tahk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavviz). I-VIII. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1993.
• Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed. el-Maksıd li telhîsi mâ fi’l-Mürşid fi’l-vakfi ve’l-ibtidâ. (Üşmûnî, Menâru’l-hüdâ içinde). Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, 2002.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me’âni’l-Kur’an. (Tahk. Ahmed Yusuf Necati; Muhammed Ali en-Neccar). Beyrut, 1983 (3.Baskı).
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. Kâmûsü’l-muhît. (Tahk. Mektebü Tahkiki’t-Türâs fî Müesseseti’r-Risâle). y.y., Beyrut, 2005 (8. Baskı).
• Gülle, Sıtkı. Açıklamalı Örnekleriyle Tecvid İlmi. Huzur Yayınları, İstanbul, 2005.
• Husârî, Mahmûd Halîl. Me‘âlimu’l-ihtidâ-i ilâ ma‘rifeti’l-vukûfi ve’l-ibtidâ. Mektebetü’s-Sünne, Kahire, 2002.
• Husârî, Mahmûd Halîl. Ahkâmu kırââti’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Mekke, 1417/1996 (2.Baskı).
• Hacımısıroğlu, Mücella. Vakf-ı Muânaka ve Kur’ân Tefsirine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015.
• Hindî, Muhammed Sadık. Künûz-i eltâfi’l-burhan fî rumûzi evkâfi’l-Kur’an. y.y., Kahire, 1290/1873.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. I-XXX. Dâru’t-Tûnisiyye, Tunus, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelûsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. (Tahk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed). I-V. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2001.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mu’cemu mekâyisi’l-lugâ. (Tahk. Züheyr Abdülmuhsin Sultan). I-II. Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1986.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim el-İfrîkî. Lisânü’l-‘Arab. (Tahk. Emin Muhammed; Muhammed Sâdık). y.y., Suûdi Arabistan, 2003.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. (Tahk. Muhammed Ali ed-Dabbâğ). y.y., Beyrut, 1940.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. (Tahk. Ğânim Kaddûrî Hamed). Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. el-Mukaddime fîmâ yecibü ‘alâ kârii’l-Kur’âni en ye‘lemehû. (Tahk. Eymen Rüşdî Süveyd). Dâru Nûri’l-Mektebât, Suûd-i Arabistân, 2006 (4.baskı).
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. Manzûmetü Tayyibeti’n-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr. (Tahk. Eymen Rüşdî Süveyd). Mektebetü İbni’l-Cezerî, Suriye, 2012.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. Kasım. Kitâbu Îzâhi’l-vakf ve’l-ibtidâ. (Tahk. Muhyiddin Abdurrahman Ramadan). I-II. Dımaşk, 1971.
• İbnü’l-Ğazzâl, Ali b. Ahmed en-Nîsâbûrî. el-Vakf ve’l-İbtidâ. (Tahk. Tâhir Muhammed el-Hems). Yüksek Lisans Tezi, Dımaşk Üniversitesi, 2000.
• İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât. (Tahk. Muhammed Seyyid Geylânî). Dâru-l-Ma‘rife, Lübnan, ts.
• İsmail, İsmail Sadık Abdurrahim. el-Vakfu’l-lâzım fi’l-Kur’âni’l-Kerîm mevâdıuhu ve esrâruhu. Dâru’l-Besâir, Kahire, 2008.
• Kara, Mehmet. Kıraat ve Tefsir Boyutuyla Vakf-ı Lâzım. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2020.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İFAV Yayınları, İstanbul, 2007 (13.Baskı).
• Kârî, Abdulazîz b. Abdulfettâh. et-Takrîru’l-ilmiyyu ‘an mushafi’l-Medineti’n-Nebeviyye. Müccemmâ Melik Fahd li tıbâ’atil-Mushafi’ş-Şerif, Medine, 1406/1985.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Letâifü’l-işârât li fünûni’l-kırâât. (Tahk. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’aniyye). I-X. İslami İşler, Davet ve İrşat Bakanlığı, Suud-i Arabistan, ts.
• Kayhan, Veli. “Doğru Okuma Bağlamında Mushafa İşaret Konulması İ’câm ve Sonrası”. Bilimname, XII, 2007/1, s. 101-136.
• Kırş, Ebû Abdirrahman Cemâl b. İbrahim. el-Vakfu’l-lâzim fi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Dâru İbni’l-Cevzî, Demmâm, 1425-1426/2004.
• Koyuncu, Recep. Kıraat İlmi Takrîb Usûlü. Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul, 2018.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’an. (Tahk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî). I-XXIV. Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2006.
• Mekkî b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye. (Tahk. Komisyon). I-III. Birleşik Arap Emirlikleri, 2007.
• Mennâ‘u’l-Kattân. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’an. Mektebe Vehbe, Kahire, 1995 (7.Baskı).
• Mukâtil, Ebü’l-Hasan Mukâtil b. Süleyman el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. (Tahk. Abdullah Mahmut Şehhâte). I-V. Dâru İhyâ’it-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 2002.
• Müftî, Hatice Ahmet. el-Vakfu ve’l-İbtidâ ‘inde’n-nuhât ve’l-kurrâ. Doktora Tezi, Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, Suud-i Arabistan, 1406/1985.
• Nasr, Atıyye Kâbil. Ğâyetü’l-mürîd fî ilmi’t-tecvîd, Riyad, 1994 (4.Baskı).
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. el-Kat’ ve’l-itinâf. (Tahk. Abdurrahman b. İbrahim el-Matrûdî). Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 1423/1992.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. İ‘râbu’l-Kur’ân. (Tahk. Hâlid el‘alî). Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, 2008 (2.Baskı).
• Nikzâvî, Abdullah b. Muhammed. el-İktidâ fî ma‘rifeti’l-vakfi ve’l-ibtidâ. (Tahk. Mes‘ud Ahmed Seyyid Muhammed İlyas). I-II. Doktora Tezi, Câmi‘atü’l-İslamiyye, Medine, 1413/1992.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn Hasan b. Muhammed el-Kummî. Ğarâibü’l-Kur’an ve reğâibü’l-Furkân. (Neşr. Zekeriya Umeyrat). I-VI. Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, 1996.
• Râzî, Ebü’l-Fazl Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtîhü’l-ğayb. I-XXXII. Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1981.
• Safâkusî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed en-Nûrî. Tenbîhü’l-ğâfilîn ve irşâdü’l-câhilîn (Tash. Muhammed Şazeli en-Neyfûr), Müessesâtü Abdülkerîm b. Abdillah, Tunus, 1974.
• Sâfî, Mahmud. el-Cedvel fî i‘râbi’l-Kur’an ve sarfihî ve beyânihî. I-XV. Dâru’r-Reşîd, Dımaşk, 1995 (3.Baskı). Secâvendî, Ebû Abdullah Muhammed b. Tayfûr. ‘İlelü’l-vukûf. (Tahk. Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Îdî). I-III. Riyad, 2006.
• Secâvendî, Ebû Abdullah Muhammed b. Tayfûr. Kitâbu’l-Vakfi ve’l-ibtidâ. (Tahk. Muhsin Haşim Derviş), Dâru’l-Menâhic, Ürdün, 2001.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasan Alemüddin Ali b. Muhammed. Cemâlü’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikrâ. (Tahk. Ali Hüseyin el-Bevvâb), Mektebetü’t-Türâs, Mekke, 1987.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbas Şihabüddîn Ahmed b. Yusuf. ed-Dürrü’l-masûn fî ‘ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn. (Tahk. Ahmed Muhammed el-Harrât). I-XI. Dâru’l-Kalem, Dımaşk, 1406/1985.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. (Tahk. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye). I-VII. İslami İşler, Davet ve İrşat Bakanlığı, Suud-i Arabistan, ts.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir el-Bağdâdî. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. (Tahk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî). I-XXVI. Riyad, 2003.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleyman. Vukûfü’l-Kur’ân ve eseruhâ fi’t-tefsîr dirâsâtün nazariyyetün me‘a tatbîki ‘ale’l-vakfi’l-lâzım ve’l-mute‘ânik ve’l-memnu‘. Medine, 1431/2009.
• Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İFAV Yayınları, İstanbul, 2018. Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddin Abdullah b. el-Hüseyn el-Bağdâdî. et-Tibyân fî i’râbi’l-Kur’an. (Tahk. Sa’d Küreyyim el-Fakî). I-II. Mısır, 2001.
• Üşmûnî, Ahmed b. Muhammed. Menâru’l-hudâ fî beyâni’l-vakfi ve’l-ibtidâ. (Neşr. Ebü’l-Alâ el-Adevî). Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2002.
• Ünlü, Demirhan. Kur’ân-ı Kerîm’in Tecvidi. Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2011 (6.Baskı).
• Yarız, Enes. Türkiye’de Tilavet Edilen Mushaftaki Bazı Vakf İşaretlerinin Diğer Mushaflarla Mukayeseli Tahlili. Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya, 2018.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Serî. Me’âni’l-Kur’an ve i’râbühü. (Tahk. Abdülcelil Abduh eş-Şelebî). I-V. Dâru Âlemi’l-Kütüb, Beyrut, 1988.
• Zemahşerî, Cârullah Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâ’ikı ğavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fî vücûhi’t-te’vîl. (Tahk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavviz). I-VI. Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad, 1998.
• Zemahşerî, Cârullah Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer el-Hârizmî. Esâsü’l-belâğa. (Tahk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnü’s-Sûd). I-II. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’an. (Tahk. Muhammed Ebü’l-Fadl). I-IV. Dâru’t-Türâs, Kahire, ts.
• Mushaf-ı Şerîf. Hattat: Hafız Muhammed b. Kâsım. 1037/1627.
• Mushaf-ı Şerîf. Hattat: Hafız Osman. 1094/1682.
• Mushaf-ı Şerîf. Hattat: Hasan Âşıkî. 1268/1851.
• Mushaf-ı Şerîf (Haddâd Mushafı). Mısır 1342/1923 (2.Baskı).
• Mushaf-ı Şerîf, (Medine Mushafı). Hattat: Osman Tâhâ. Mücemma‘ li-Meliki Fahd li-tibâ‘ati’l-Mushafi’ş-şerîf, Medine, 1423/2002.
• Mushaf-ı Şerîf, (Suriye Mushafı). Hattat: Osman Tâha. Dâru’l-Ma‘rife, Suriye, 1420/1999.
• Mushaf-ı Şerîf, (Kuveyt Mushafı). Hattat: Muhammed Sa‘d İbrahim el-Haddâd. İslami İşler ve Vakıflar Bakanlığı, Kuveyt, 2000.
• Mushaf-ı Şerîf: (Muhammed Abay hattı). Ankara, 2014.