ARAP DİLİNDE ETİMOLOJİK AÇIDAN “HASENE” MADDESİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2021, Sayı: 19, 108 - 124, 18.09.2021

İbrahim Kocabıyık

https://doi.org/10.5281/zenodo.5502067

Öz

Arapça tarih boyunca farklı kültür ve medeniyetlerle iç içe olamasına rağmen Kur’ân sayesinde kendi asliyetini korumayı başarmıştır. Başta Türkçe olmak üzere diğer dillere pek çok kelime kazandırmakla birlikte onlardan da aynı şekilde etkilenmiştir. Bu durum kültürler arasında doğal bir alış veriş kabul edilir. Arapça’nın mevcut kelimelerini incelemek zaman içerisideki gelişmesi ve durumu hakkında bize bilgi verir. Bu makalede Arapça bir kelime olan “Hasen” lafzının etimolojisini yani kökenini meydana getiren “ha, sîn ve nûn” sessiz harflerinden kalb usulüyle oluşan lafızlar ve bu lafızların birleştiği odak anlam tespit edilmeye çalışılacaktır. Söz konusu olan kelimenin, her dönemde ilginin odak noktası ve dilbilim merkezinin çalışma alanı olan etimolojik manasının elde edilmesinde Kur’ân ve Arap şiirinden istişhadda bulunarak sağlıklı bir anlama erişilecektir. Çalışma, klasik sözlüklerden Kitâbu’l-‘Ayn ve Mekâyîsu’l-Luğa’daki (ح س ن: hasene), (ح ن س: hanese), (س ح ن: sehane), (س ن ح: senaha), (ن ح س: nehase) ve (ن س ح: neseha) dizilişlerinin manaları üzerinde durulacaktır. Dolayısıyla çalışma altı kök üzerinden yürütülecek ve bunların taşıdıkları anlamların ortak noktası bulunmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Hasen, Etimoloji, Güzel, İhsan.

Teşekkür

Makalede emeği geçecek olan tüm hocalarıma şimdiden teşekkür ederim.

AN ETYMOLOGICAL STUDY ON THE "HASENE" ARTICLES IN THE ARABIC LANGUAGE

Öz

Although Arabic has been intertwined with different cultures and civilizations throughout history, it has managed to preserve its originality thanks to the Quran. It not only has brought many words to other languages, especially Turkish, but also it has been affected by them in the same way as well. This is considered as a natural exchange between cultures. Analyzing the current words of Arabic gives us information about its development and status over time. The etymology of "Hasen", one of the Arabic words, in other words, the words formed through kalb method from the consonants of "ha, sîn and nûn" that form its origin, and the focal meaning where these words are combined will tried to be determined in this article. In obtaining the etymological meaning of the word in question, which is the focus point of interest and the study area of linguistics center in all periods, a healthy meaning will be achieved by bringing istişhad (giving examples) from the Quran and the Arabic poetry. The meanings of the orders of (ح س ن: hasene), (ح ن س: hanese), (س ح ن: sehane), (س ن ح: senaha), (ن ح س: nehase) and (ن س ح: neseha) in Kitâbu’l-‘Ayn and Mekâyîsu’l-Luga, classical dictionaries,will be emphasized in the study. Therefore, the study will be conducted on six roots and it will be tried to find the common point of their meanings.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Hasen, Etymology, Nice, İhsan.

Kaynakça

• Âkilü’l-Mürâr, Ebû Vehb Hunduc İmrül’Kays b. Hucr b. el-Hâris. Dîvânu İmri’l-Kays. tahk. Abdurrahman el-Mustâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2004.
• el-Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. Rasâilu’l-Câhiz. Abdüsselâm Muhammed Harun. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1964.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa. tahk. Ahmed Abdulgafur Attar. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn 1987.
• Çağrıcı, Mustafa. “İhsan” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fazl. Musnedu’d-Dârimî. tahk. Nebîl Hâşim el-Ğameri. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 2013.
• Ebû Hayyân, Esiruddin Muhammed el-Endelûsî. el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsîr. tahk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
• el-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım b. Muhammed. Şerhu’l-Kasâidi’s-Seb‘ı’t-Tıvâli’l-Câhiliyât. thk. Abdusselam Muhammed Hârun. b.y.: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
• el-Ezdî, Ebû Alî el-Hasen b. Reşîk el-Mesîlî el-Kayrevânî. el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘r ve Âdâbih ve Nakdih. tahk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. b.y.: Dâru’l-Cîl, 1981.
• el-Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-Muhît. tahk. Muhammed Na‘îm el-‘Arkasûsî. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2009.
• el-Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn. tahk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmerrâî. b.y.: Mektebetu’l-Hilâl, ts.
• el-Herevî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Ezherî. Tehzîbu’l-Luga. tahk. Reşîd Abdurrahman el-‘Abîdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabiye, 2010.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mudhiş. tahk. Mervân Kubbânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luğa. tahk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1979. İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî, Sahîhu İbn Hibbân. tahk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. eş-Şi‘ru ve’ş-Şu‘arâ. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2002.
• İbn Mâlik et-Tâî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh el-Endelüsî el-Ceyyânî. Şerhu’l-Kâfiyetu’l-Şâfiye. tahk. Abdulmenam Ahmed Hüreydî. Mekke: İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, t.y.
• İbn Mansûr, Şehâbeddîn Muhammed b. Ahmed. el-Mustazraf fî Kulli Fennin Mustazraf. Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub, 1998. İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Fikr,1990.
• İbn Reşîk, Ebû Alî el-Hasen el-Ezdî el-Mesîlî el-Kayrevânî. el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘r ve Âdâbih ve Nakdih. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. b.y.: Dâru’l-Cîl, 1981.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâil. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. tahk. Abdulhamid Hendâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
• ……………….. el-Muhassas. thk. Halil İbrahim Ceffâl. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1996.
• İmrü’l-Kays b. Hucr, Ebû Vehb Hunduc b. el-Hâris Âkilü’l-Mürâr, Dîvânu İmri’l-Kays, tahk. Abdurrahman el-Mustâvî (Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2004), 161.
• el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebîbekr Şemseddîn el-Kurtubî. el-Câmi‘u li-Ehkâmi’l-Kur’ân. tahk. Hişâm Semîr el-Buhârî. Riyad: Dâru ‘Alemi’l-Kutub, 2003.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• el-Müsta‘sımî, Muhammed b. Aydemir. ed-Durru’l-Ferîd ve Beytu’l-Kasîd. tahk. Kâmil Selmân el-Cebûrî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2015.
• en-Nüveyrî, Şehâbeddîn Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetu’l-Ereb. tahk. Müfid Kamhiye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Sertkaya, Osman Fikri, “Etimoloji Nedir-Ne Değildir”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Çoğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 19, 1 (2012) 43-72.
• eş-Şemmâh b. Dırâr, Ebû Sa‘de (Saîd) b. Harmele b.Sinân b.Ümeyye el-Mâzinî ez-Zübyânî. Dîvânu’ş-Şemmâh b. Dırâr ez-Zübyânî. thk. Salahattin el-Hâdî. Mısır: Dâru’l-Maarif, 2009.
• Şurrâb, Muhammed b. Muhammed Hasen. Şerhu’ş-Şevâhidi’ş-Şi‘riye fî Emâti’l-Kutubi’n-Nahviye. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2007.
• el-Vatvât, Ebû İshak Burhâneddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ b. Alî. Ğuraru’l-Hasâisi’l-Vadıha ve ‘Uraru’n-Nekâidı’l-Fâdıha. tahk. İbrahim Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Yakûb, Emîl Bedî‘. el-Mu‘cemu’l-Mufassal fî Şevâhidi’l-‘Arabiye. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1996.
• ez-Zebîdî, Ebu’l-Feyz Abdürrezzâk el-Huseynî b. Muhammed. Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. Kuveyt: Dâru’l- Hidâye, 2008.
• ez-Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. İshâk en-Nihâvendî. el-Emâlî, tahk. Abdusselam Harun. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• ez-Zübyânî, Ebû Sa‘de (Saîd) eş-Şemmâh b. Dırâr b. Harmele b. Sinân b. Ümeyye el-Mâzinî. Dîvânu’ş-Şemmâh b. Dırâr ez-Zübyânî. thk. Salahattin el-Hâdî. Mısır: Dâru’l-Maarif, 2009.