Taʽn Sebeplerinden Vehem

Yıl 2021, Sayı: 19, 80 - 94, 18.09.2021

İbrahim Gökçe

https://doi.org/10.5281/zenodo.5502056

Öz

Vehem as One of the Criticism Reasons
Justice and zabt are two important attributes rawis must have. The flaws in these attributes affect the validity of the hadith narrated by the rawis. In particular, there are many factors that weaken the title of zabt. One of these factors is vehem. Vehem is a flaw of zabt. The determination of the name of this concept has caused controversy among muhaddiths. While there are those who say that it should be read as vehem, there are also those who call it vehm too. The spelling “vehem” is often used by muhaddiths who consider Rawi to make mistakes while narrating. Those who think that the rawi made a mistake while conveying the thought in her mind, as a result of a slip of the tongue, preferred to express it as vehm.
Another issue that is as important as the discussion of spelling the word vehem is the results of this error. It might lead to narration of vehem hadiths as Shādh, mudraj of rawis, mawquf narration as marfû; mursal narration as mawsool.

Anahtar Kelimeler

Vehm, Hadith, Rawi, Justice, Zabt, Vehem

Taʽn Sebeplerinden Vehem

Öz

Adalet ve zabt râvîlerin sahip olması gereken iki önemli sıfattır. Bu sıfatlarda var olan bir kusur râvînin rivayet ettiği hadisin sıhhatini etkilemektedir. Özellikle zabt sıfatını zayıflatan birçok unsur bulunmaktadır. Bunlardan biri vehemdir. Vehem bir zabt kusurudur. Vehem kelimesinin nasıl okunacağı muhaddisler arasında tartışmaya sebep olmuştur. Vehem diye okunması gerektiğini söyleyenler olduğu gibi vehm diye isimlendirenler de olmuştur. Râvînin rivayet ettiği hadislerde hata yapmasını dikkate alan muhaddisler daha çok bu kelimeyi vehem olarak okumuşlardır. Râvînin zihninde var olan düşünceyi aktarırken yanılması, bir nevi dil sürçmesi sonucu hata yaptığını düşünenler ise vehm olarak ifade etmeyi tercih etmişlerdir.
Râvîlerin zabt kusuru olan vehem kelimesinin nasıl okunacağı tartışması kadar önemli olan bir diğer husus bu hatanın ortaya çıkarttığı sonuçlardır. Vehem hadislerin şâz olarak rivayet edilmesine, râvînin idrâcına, mevkûf rivayetin merfû, mürsel rivayetin mevsûl olarak aktarılmasına sebep olabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Râvî, Adalet, Zabt, Vehem, Vehm

Kaynakça

• Abdülfettâh Ebû Gudde. “İstidrâk”, Leknevî, Muhammed Abdülhay, er-Rafʽ ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve’t-taʽdîl. Kahire: Dâru’s-Selâm, 7. Basım, 1421/2000.
• Adevî, Abdullah b. Hüseyn Hâtır es-Semîn. Laktü’d-dürer bi şerhi metni nuhbeti’l-fiker. nşr. Ebû Abdurrahmân Nebîl Salâh. Mısır: Dâru İbn Abbâs, 1. Basım, 1439/2018.
• Alî el-Kȃrî, Nûruddîn Ebü’l-Hasen Alî b. Sultȃn Muhammed. Şerhu şerhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. nşr. Muhammed Nizâr Temîm-Heysem Nizâr Temîm. Beyrut: Dâru’l-Erkam, t.y.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-ʽarabiyye. nşr. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-ʽİlm li’l-melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-ʽIlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. nşr. Mahfûz er-Rahmân Zeynullah es-Selefî. Riyad: Dâru Taybe, 1. Basım, 1405/1985.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dârekutnî. nşr. Şuayb Arnavut vd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1424/2004.
• Ertürk, Mustafa. “Maklûb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/447, 448. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Gursi, Muhammed Sâlih b. Ahmed, en-Nüketü’l-ğurar, Şam: Dâru’l-Kâdirî, 1. Basım, 1429/2008.
• Habenneke, Abdurrahmân Hasan el-Meydânî, Davâbitu’l-maʽrife, Şam: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1432/2011.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hüseynî. el-Misbâhu’l-münîr fî ğarîbi’ş-şerhi’l-kebîr. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʽİlmiyye, ty.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Huseynî. Telkîhu’l-fiker bi şerhi manzûmeti’l-eser. nşr. Abdullâh Süleymân el-Atîk. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1430/2009.
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî. Müntehe’r-rağbe fî halli elfâzi’n-nuhbe. nşr. Şaban el-Avra. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Yüsr, 1. Basım, 1441/2020.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ma‛rifeti usûli ‛ilmi’r-rivâye. Mâhir Yâsîn el-Fahl. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 2. Basım 1435/2013.
• İbnü’l-Acemî, Ahmed b. Ahmed. Haşiye ‛alâ tedrîbi’r-râvî fî şerhi tekrîbi’n-nevâvî (Tedrîbu’r-ravî ile birlikte). nşr. Muhammed Avvâme. 5 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1437/2016.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. Tahir Ahmed ez-Zâvî-Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Cidde: Dâru İbni’l-Cevzî, 1421/2000.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Hedyüs’s-sârî mukaddimetü fethi’l-bârî şerhi sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, 1379/1960.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tevdîhı nuhbeti’l-fiker. nşr. Nûrüddîn Itr. Kahire: Dâru’l-Basâir, 1. Basım, 1432/2011.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbu’t-tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaʽatü Dâirati’l-Meârif en-Nizâmiyye, 1326/1908.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. İhtisâru ʽulûmi’l-hadîs (el-Bâ‛isu’l-hasîs ile birlikte). nşr. Muhammed Subhî Hasan Hallâk. Beyrut: Müssesetü’r-Risâletü’n-Nâşirûn,1. Basım, 1429/2008.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-ʽarab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Bağdâdî ed-Dımaşkî. Şerhu ʽileli’t-Tirmizî. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1. Basım, 1407/1987.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân ibn Abdurrahmân eş-Şehrazûrî. ‛Ulûmu’l-hadîs. nşr. Nûrüddîn Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Alî el-Yemânî. Tenḳîḥu’l-enẓâr fî ʿulûmi’l-âsâr (Tevdîhu’l-efkârla beraber). nşr. Ebû Abdirrahmân Salâh b. Muhammed b. Avîda. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• Lekānî, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. İbrâhîm b. Hasen. Kadâu’l-vatar fî tevdîhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. nşr. Şâdî Âli Numân. Ammân: ed-Dâru’l-Eseriyye, 1. Basım, 1431/2010.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Ashâbî. el-Muvatta. nşr. Beşşâr Maʽrûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1417/1997.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Haddâdî. Netîcetü’n-nazar bi şerhi nuhbeti İbn Hacer. nşr. Ahmed Mürşid-Sâmî Yûsuf. İstanbul: Dâru’s-Semmân, 1. Basım, 1441/2020.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Temyîz. nşr. Muhammed Mustafa el-Aʽzamî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 3. Basım, 1410/1989. Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâʽî. nşr. Muhammed Muhibbu’d-dîn Ebû Zeyd. Kahire: Dâru’z-Zahâir, 1. Basım, 1437/2016.
• Sehâvî, Şemsüddîn Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. Fethu’l-muğîs bi şerhi elfiyeti’l-hadîs. nşr.Ali Hüseyn Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1. Basım 1424/2003.
• Sindî, Muhammed b. Sâdık el-Meydânî. Behcetü’n-nazar ʽalâ şerhi nuhbeti’l-fiker. nşr. Ali b. Ahmed el-Kindî. Riyad: Müessesetü Beynûne, 1. Basım, 1436/2015.
• Süleymânî, Ebü’l-Hasen Mustafâ b. İsmâîl. el-Cevâhiru’s-Süleymâniyye şerhu’l-manzûmeti’l-Beykûniyye. Riyad: Dâru’l-Fazîle, 1. Basım, 1440/2019.
• Süyûtî, Celâlüddîn Ebu’l-fadl Abrurrahmân b. Kemâliddîn. Tedrîbu’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-nevâvî. nşr. Muhammed Avvâme. 5 Cilt. Cidde: Dâru’l-Yüsr-Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1437/2016.
• Şahyar, Ataullah. “Mezîd Fî Muttasıli’l-Esânîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/544, 545. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Şümünnî, Kemâlüddîn Muhammed b. Muhammed b. Hasen. Netîcetü’n-nazar fî nuhbeti’l-fiker. nşr. İntisâr Kays Muhammed Nâyif el-Kaysî. Şam: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1. Basım, 1430/2009.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). İlelü’t-Tirmizî el-Kebîr. nşr. Subhî Sâmirâî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1409/1989.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Mısır: Matbaʽatü Mustafa el-Bâbî, 1395/1975.
• Uğur, Mücteba. Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Vüreykât, Abdülkerîm. el-Vehem fî rivâyâti muhtelefi’l-emsâr. Riyad: Mektebetü Evdâi’l-Medîne, 1. Basım, 1420/2000.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Mûkıza fî ʽilmi mustalahi’l-hadîs. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûʽâti’l-İslâmî, 2. Basım, 1412/1992.