Türkiye’de Seyyid Kutub’la ilgili Yapılan Akademik Çalışmalar: (Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri)

Yıl 2022, Sayı: 20, 199 - 218, 18.03.2022

Süheyla Nurduhan

Öz

70’li yıllardan itibaren Türkiye’de yaşanan İslami uyanış hareketi, Seyyid Kutub (ö. 1966)’un eserlerinin okunmasıyla geniş kitlelere ulaşmıştır. Tercüme faaliyetlerinin yoğun olarak yapıldığı bu dönemlerde Kutub’la alakalı herhangi bir yüksek lisans/doktora çalışması yapılmamıştır. Kutub’un çalışmaları ancak 80’li yılların ortalarından itibaren akademik tezlere konu olmuştur. Kutub’un itikadi, siyasi düşünceleri ve eserleri üzerine yazılan az sayıda doktora çalışması bulunmaktadır. Yüksek lisans tezlerinin bir kısmı ise Fizilal Kur’an çerçevesinde yazılan tezlerden oluşmaktadır. Yapılan doktora ve yüksek lisans tezlerinin sayısına bakıldığında aslında yeterli teveccühün gösterilmediği anlaşılmaktadır. Bu nedenle rahatlıkla denilebilir ki Kutub’un siyasi etkisi, ilmi etkisinin çok üstünde olmuştur. Bu çalışmamızda Kutub’un fikirleri ve eserleri çerçevesinde yazılan yüksek lisans ve doktora tezlerini aktarmaya çalıştık. Bu tezlerde Fizilal’de takip edilen metot, ehli kitaba yönelik eleştiriler, cihad ve kıtal ayetlerinin değerlendirilmesi, ahiret ve diriliş ahvali, ahkam ayetlerine bakış gibi konular incelenmiştir. Geri kalan yüksek lisans tezleri de Kutub’un hayatı, eserleri, itikadi ve siyasi fikirlerini konu almaktadır. Yaşadığı dönemin siyasi atmosferinin bütün İslam ülkelerinde benzer şekilde hissedilmesi ve Kutub’un siyasi etkisinin tefsir alanındaki etkisinden yüksek oluşu hayatı ve siyasi fikirlerinin daha çok incelenmesine neden olmuştur. Bu sebeple çalışmamızın ilk bölümünde Kutub’un tefsiri ile ilgili akademik çalışmalara yer verilmiş, ikinci bölümünde ise Kutub’un hayatı ve fikirleri üzerine yazılan akademik çalışmalar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Seyyid Kutub, Fizilal Kur’an, İslamcılık, tercüme, tefsir

Academic Studies on Sayyid Qutb in Turkey: (Master's and Doctoral Theses)

Öz

The Islamic awakening movement in Turkey since the 70s reached large masses with the reading of the works of Sayyid Qutb (d. 1966). During these periods when translation activities were intense, no postgraduate/doctorate studies related to Qutb were conducted. Qutb's work has only been the subject of academic theses since the mid-80s. There are few doctoral studies on Qutb's theological, political thoughts and works. Some of the master's theses consist of the theses written within the framework of the Fizilal Qur'an. When we look at the number of doctorate and master's theses, it is understood that there is not enough favor indeed. For this reason, it can be said that Qutb's political influence was far above his scientific influence. In this study, we tried to convey the master's and doctoral theses written within the framework of Qutb's ideas and works. In these theses, subjects such as the method followed in Fizilal, the criticism of the People of the Book, the evaluation of the verses of jihad and the battle, the situation of the hereafter and the resurrection, and his view of the verses of judgment have been examined. The remaining master's theses are about Qutb's life, works, religious and political ideas. The fact that the political atmosphere of the period he lived in was felt similarly in all Islamic countries and that Qutb's political influence was higher than that in the field of tafsir, led to more examination of his life and political ideas. For this reason, in the first part of our study, academic studies on Qutb's commentary were included, and in the second part, academic studies on Qutb's life and ideas were examined.

Anahtar Kelimeler

Sayyid Qutb, Fizilal Qur, Islamism, translation, tafsir

Kaynakça

• Abukan, İlhan. Seyyid Kutub’un Eserlerinde Allah İnancı, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Aras, Esra. İslami Uyanış İdeolojisinde Batı Sorunsalı, Ebu’l Ala Mevdudi, Seyyid Kutub ve Ayetullah Humeyni’den Perspektifler, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Atalan, Şeyda Büşra. İslamcılıkta Kırılma Noktaları: Hasan el-Benna ve Seyyid Kutub, Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Birışık, Abdulhamit. “Mevdudi İslamcılığının Türkiye’ye Giriş Biçimi ve Türkiye İslamcılığına Etkisi”, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyumu, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Bulaç, Ali. İslamcılığın Oluşumu, Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Gelenek ve Modernlik Arasında İslamcılık, İstanbul: Umran, 2013.
• Davudoğlu, Ahmed. Dini Tamir Davasında Din Tahripçileri, İstanbul: Bedir Yayınları, 1974.
• Dayan, Ekrem. Seyyid Kutub’un Ahkâm Ayetlerine Bakışı, Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Demirer, Yücel. Türkiye İslam’ını Anlamak, Ankara: Öteki Yayınevi, 1998.
• el-Hâlidi, Salah Abdulfettah. el-Medhal ile Fizilal’il Kur’an, Ürdün: Dâr Ammar, 2000.
• Güzeldal, Yasin. Fizilal’il Kur’an Çerçevesinde Seyyid Kutub’un Hıristiyanlığa Yaklaşımı, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Habibi, Muhammad Badri. Seyyid Kutub ve Fazlur Rahman’ın Siyasal Düşünceleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme: İslam-Devlet İlişkisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Işık, Bilal. Elmalılı Hamdi Yazır ve Seyyid Kutub’un Tefsirlerinde Nehiy Ayetlerinin Yorumu: Analitik Bir Çalışma, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• İnce, Eyüp. Seyyid Kutub’un Fizilal Kur’an İsimli Tefsirinde Temel Bazı Tasavvufi Kavramlar, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• İpekçi Korkmaz, Yasemin. Seyyid Kutub’un Fizilal Kur’an Adlı Tefsirinde Ehl-i Kitaba Yönelik Teolojik Eleştiriler, Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kaçar, Ali, “Yoldaki İşaretlerin Türkiye İslam i Hareket Düşüncesine Etkileri”, Şehadetinin 30. Yılında Seyyid Kutub Sempozyumu, İrfan Vakfı, yy, 1996.
• Karakaya, Hasan. Şehadetinin 30. Yılında Seyyid Kutub Sempozyumu, İrfan Vakfı, yy, 1996.
• Karataş, Zübeyir. Seyyid Kutub’un Fizilal Kur’an Tefsirinde Takip Ettiği Metot, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kınık, Hatice. Teolojik Selefizmden Sosyolojik Selefizme Dönüşüm Muhammed b. Abdilvehhab ve Seyyid Kutub Örneği, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Komsuoğlu, Ayşegül- Eskişar Gül M. Kurtoğlu. Siyasal İslam’ın Farklı Yüzleri, İstanbul: Profil Yayınları, 2009.
• Kutub, Seyyid. et-Tasviru’l-fenni fi’l-Kur’an, Kahire: Dâr’uş-Şurûk, t.y. Meşâhidu’l-Kıyame fi’l-Kur’an, Kahire: Dâr’uş-Şurûk, t.y. el-İslam ve Muşkilâtu’l-Hadâra, Kahire: Dâr’uş-Şurûk, 1977. Meâlim fi-t-Tarîk, Beyrut: Dâr’uş-Şurûk, 1979.
• Manaz, Abdullah. Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İslamcılık, İzmir: Ulusal Birlik İçin Düşünce- Eylem Vakfı, 1998.
• Marsot, Afaf Lutfi al-Sayyid Marsot. Mısır Tarihi Arapların Fethinden Bugüne, çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Mollaoğlu, Üsame. Çağdaş Dönemde Cihad/Kıtal ile İlgili Ayetlerin Değerlendirilmesi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kısakürek, Necip Fazıl. Doğru Yolun Sapık Kolları, İstanbul: B.d Yayınları, 1990. “Türkiye’de İslamcılık ve Özeleştiri”, S. 16, İstanbul: Büyük Doğu Mecmuası, 1971.
• Özkan, Ercüment. “1960’lı Yıllarda Türkiye’de İslami Uyanış”, İstanbul: Hak Söz Dergisi, 1992, S. 14.
• Özkan, İbrahim Ethem. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır ve Seyyid Kutub Tefsirlerinde Psikoloji Konuları, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Pınar, Fatma. Seyyid Kutub’un İtikadi Görüşleri, Doktora Tezi, Van, 2015.
• Sarı, Orhan. Seyyid Kutub’un Hıristiyanlarla İlgili Ayetleri Yorumu, İzmir: Kâtip Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Sarmış, İbrahim. Bir Düşünür Olarak Seyyid Kutub 1, Ankara: Fecr Yayınları, 1993.
• Şentürk, Hulusi, Türkiye’de İslami Oluşumlar ve Siyaset “İslamcılık”, İstanbul: Çıra Yayınları, 2011.
• Tağıyev, Kövser. Ebu’l Alâ el-Mevdudi ve Seyyid Kutub’a Göre Siyasal İçerikli Ayetlerin Tefsiri, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Taşar, Nurettin. Seyyid Kutub Sonrası Müslüman Kardeşler’in Siyasallaşması, Üniversitesi, Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Türkmen, Hamza. “Seyyid Kutub’un Arınma Süreci”, Hak Söz Dergisi S. 307, yy, 2016.
• Yeşil, Ümmühan. Seyyid Kutub’un Siyasi Düşüncesinin Teolojik Temelleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Seyyid Kutub: Hayatı, Fikirleri ve Eserleri, İstanbul: Hikmet Yayınları, 1980.