Sosyal Yapı, Din Ve Değişim Ekseninde “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Sayı: 21, 209 - 236, 18.09.2022

Mustafa Özdemir

Öz

Bir toplumun yaşamış olduğu değişim tecrübelerini yansıtması açısından elde edilen her türden sanatsal, edebi ve bilimsel ürün ve etkinlikler, konunun ilgilileri açısından farklı açılara yoğunlaşarak yorumlayabilecekleri çok önemli kaynaklara dönüşebilmektedirler. Bu açıdan Türk toplumunun yaşamış olduğu değişim süreçlerinin izlenmesi ve incelenmesi açısından roman türü edebiyat eserleri de çok önemli bir literatür ve arşiv bilgisi sunmaktadır. Bu makalede medeniyet değiştirme girişimleri olarak da tanımlanan Türk toplumun modernleşme çabalarına yakından şahitlik etmiş olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın perspektifinden mevcut değişim dinamiklerinin, sosyal yapı unsurlarına olan etki ve sonuçları “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” romanı merkeze alınarak çeşitli başlıklar altında ele alınmaya çalışılacaktır. Çeşitli karşılaştırma ve değerlendirmeler doğrultusunda cevabı aranan sorular şu şekilde oluşturulmuştur: Sosyolojik anlamda toplumu oluşturan aile, eğitim, din, siyaset, gibi kurumlar bu romanın retoriği içinde nasıl ele alınmakta ve değerlendirilmektedir? Sosyal yapı içinde bu kurumların işleyiş döngüsü nasıl verilmektedir? Bu değişim skalası içinde dinselliğin ele alındığı bağlamlar nasıl verilmiştir? Mevcut değişimin bu kurumsal yapılar üzerindeki etki ve sonuçları üzerine neler düşünülmektedir? Araştırmada nitel yönteme ait doküman incelemesi, literatür taraması ve karşılaştırma tekniklerinden azami derecede yararlanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Sosyal Yapı, Tanpınar, Değişim, Din, Aile, Eğitim, Bürokrasi

A Study On The “Time Regulation Institute” on The Axis Of Social Structure, Religion And Change

Öz

All kinds of artistic, literary and scientific products and activities, which are obtained in terms of reflecting the change experiences of a society, can turn into very important resources for those interested in the subject, which they can interpret by concentrating on different angles. In this respect, literary works of novel type also provide very important literature and archive information in terms of monitoring and examining the change processes that Turkish society has experienced. In this article, from the perspective of Ahmet Hamdi Tanpınar, who has closely witnessed the modernization efforts of Turkish society, which is also defined as attempts to change civilization, the effects and results of the current dynamics of change on social structure elements will be tried to be discussed under various titles by centered on the the novel " Time Regulation Institute". The questions to be answered in line with various comparisons and evaluations were formed as follows: How are institutions such as family, education, religion, politics, that make up society in sociological terms, handled and evaluated in the rhetoric of this novel? How is the functioning cycle of these institutions in the social structure given? How are the contexts in which religiosity is addressed within this scale of change? What are the effects and consequences of the current change on these institutional structures? In the research, it will be tried to make maximum use of the qualitative method's document analysis, literature review and comparison techniques.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Social Structure, Tanpınar, Change, Religion, Family, Education, Bureaucracy

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk. “Ahmet Hamdi Tanpınar”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 12/0 (1962). https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17051/178071
• Alver, Köksal. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Romanlarında Bakış Açısı”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 3/11 (14 Şubat 2012), 107-119.
• Alver, Köksal. Edebiyat Sosyolojisi. Ankara: Hece Yayınları, 2. Baskı., 2006.
• Alver, Köksal. “Edebiyatın Sosyolojik İmkanı”. Edebiyat Sosyolojisi. ed. Köksal Alver. Ankara: Hece Yayınları, 2.Baskı., 2006.
• Arslan, Hüsamettin. Epistemik Cemaat : Bir Bilim Sosyolojisi Denemesi. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2. Baskı., 2007.
• Arslan, Mustafa. Türk Popüler Dindarlığı. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Aydın, Derya Güler. “Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde Weber’in İzsürümü: Rasyonel ve İrrasyonel Değerler”. Bilig 94 (20 Temmuz 2020), 29-50. https://doi.org/10.12995/bilig.9402
• Aydın, Ertuğrul. “Edebiyat Sosyolojisi ve Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimlerinin Görev ve Öncelikleri”. Edebiyat Sosyolojisi. ed. Köksal Alver. Ankara: Hece Yayınları, 2. Baskı., 2006.
• Başer, Sait. Yahya Kemal’de Türk Müslümanlığı. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 2011.
• Berger, Peter L. Sosyolojiye Çağrı. çev. Erkan Koca. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
• Berkes, Mediha. “Hüseyin Rahmi’nin Romanlarında Aile ve Kadın”. Aile Yazıları 2 Kültürel Değerler ve Sosyal Değişme. ed. Dikeçligil Beylü - Ahmet Çiğdem. Ankara: T.C Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, 2., 1991.
• Bilgin, Vejdi. Din ve Toplum. İstanbul: Beyan Yayınları, 2021.
• Çelik, Celalettin. “Türk Halk Dindarlığında Değişim ve Süreklilik: Ziyaret Fenomeni Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 4/1 (2004), 213-239.
• Çıkla, Murat. “Ahmet Hamdi Tanpınar Ve Sinizm”. Türkoloji Dergisi 24/1 (03 Temmuz 2020), 56-77.
• Dönmezer, Sulhi. Toplumbilim. İstanbul: Beta Yayınları, 1999.
• Durkheim, Emile. İntihar. İstanbul: Cem Yayınevi, 2002.
• Durkheim, Emile - Fauconnet, Paul. Terbiye ve Sosyoloji,. çev. İ. Memduh Seydol. İstanbul: Köprü Kitap, 2019.
• Giddens, Antony. Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2013.
• Gökalp, Ziya. Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1973.
• Gönç Şavran, Temmuz. “Nicel ve Nitel Araştırmalarda Kullanılan Araştırma Teknikleri”. Sosyolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri. ed. Temmuz Gönç Şavran. 64-105. Eskşehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı., 2012.
• Günday, Rıfat. “Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde Toplumsal - Kurumsal Eleştiri ve İroni”. İlmi Araştırmalar 24 (20 Şubat 2014), 79-102.
• Gündüz, Olgun. “Türkiye’nin Batılılaşma Serüveninde Özgün Bir Portre : Ahmet Hamdi Tanpınar”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/3 (01 Aralık 2002), 13-28.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV Ayanlar, Tanzimat, Meşrutiyet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 9. Baskı., 2020.
• Kalaycıoğlu, Sibel. “Toplumsal Yapı: Toplumsal Kurumlar, Gruplar ve Toplumsal Değişme”. Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı. ed. Memet Zencirkıran. 5-15. Bursa: Dora, 6. Baskı., 2017.
• Kaya, Hilal. “The Multiple Modernities in Turkish Literature: A. H. Tanpınar’s Liminality or Terkip”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36/2 (30 Aralık 2019), 282-292. https://doi.org/10.32600/huefd.467737
• Kongar, Emre. Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi, 9. Basım., 2002.
• Korlaelçi, Murtaza. Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi. Ankara: Kadim Yayınları, 3. Baskı., 2014.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Ankara: Sentez Yayıncılık, 18., 2018.
• Kutluer, İlhan. “BERKES, Niyazi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 5/507-509, 1992. https://islamansiklopedisi.org.tr/berkes-niyazi (03.05.2022).
• Macit, Mustafa. Türkiye’de Toplumsal Değişim ve Siyaset-Siyasal Reklam ve İlanların Dilinden/1950-2000. İstanbul: Birey Yayıncılık, 1. Baskı., 2010.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türkler, Türkiye ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Okay, Orhan. Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1. Basım., 2005.
• Okay, Orhan. Bir Hülya Adamının Romanı Ahmet Hamdi Tanpınar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1. Baskı., 2010.
• Poloma, Margaret M. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. çev. Hayriye Erbaş. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.
• Ritzer, George. “Profesyonelleşme, Bürokratikleşme Ve Rasyonelleşme: Max Weber’in Görüşleri”. çev. Selin Atalay. Sosyoloji Dergisi Armağan Sayısı, 189-202.
• Shayegan, Daryush. Yaralı Bilinç. İstanbul: Metis Yayınları, 3. Basım, 1997.
• Slattery, Martin. Sosyolojide Temel Fikirler. İstanbul: Sentez Yayıncılık, 2011.
• Swingwood, Alan. Edebiyat Sosyolojisi. ed. Köksal Alver. 101-115. Ankara: Hece Yayınları, 2. Baskı., 2006.
• Şahi̇n, Mehmet Cem - Demi̇r, Zafer. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Romanlarında Toplumsal Değişme”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 22/2 (05 Ağustos 2018), 459-486.
• Şan, Mustafa Kemal. “Edebiyat Sosyolojisinin Tarihinden Basamaklar”. Edebiyat Sosyolojisi. ed. Köksal Alver. Ankara: Hece Yayınları, 2.Baskı., 2006.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Beş Şehir. İstanbul: Dergah Yayınları, 52.baskı., 2021.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Mahur Beste. İstanbul: Dergâh Yayınları, 28. Baskı., 2021.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 10.Baskı., 2005.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 6.Baskı., 2009.
• Tarhan, Belgin. “Tanpınar Anlatılarının Sosyolojik Çözümlemesi Üzerine: Pozitivist Dünya İnşasında Aydınlar”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 17/60 (15 Mart 2021), 188-210.
• Taş, Kemalettin. “Türk Din Sosyolojisinde Batı Eksenli Sosyoloji Geleneğinin Yönlendirici Etkisi”. Dini Araştırmalar 13/36 (2010), 21-30.
• Tatlıcan, Ümit. “Toplum”. Sosyal Bilimlerde Temel Kavramlar. ed. Emre Gökalp. 196-221. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları, 1. Baskı., 2012. Tezcan, Mahmut. Eğitim Sosyolojisi. Ankara: Anı Yayınları, 20.Baskı., 2020.
• TRT Haber. “İngiltere’de ‘Yalnızlıktan Sorumlu Bakanlık’ kuruldu” (17 Ocak 2018). https://www.trthaber.com/haber/dunya/ingilterede-yalnizliktan-sorumlu-bakanlik-kuruldu-346815.html
• Turhan, Mümtaz. Garplılaşmanın Neresindeyiz? Ankara: Altınordu Yayınları, 3. Baskı., 2018.
• Uçan, Hilmi. “Entelektüelin Kimliği Ve Bir Entelektüel Olarak Tanpınar”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 8/2 (01 Haziran 2008), 117-126.
• Uçman, Abdullah - İnci, Handan. “Bir Gül Bu Karanlıklarda” Tanpınar Üzerine Yazılar. İstanbul: 3F Yayınları, 2. Baskı., 2008.
• Wallace, Ruth A. - Wolf, Alison. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. çev. Elburuz Leyla - M. Rami Ayas. Ankara: Doğu Batı yayınları, 4. Baskı., 2012.
• Weber, Max. Ekonomi ve Toplum. çev. Latif Boyacı. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.
• Yurtseven, H. Rıdvan vd. Örneklerle Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem ve Teknikleri. Ankara: Detay Yayıncılık, 2013.
• Hece Dergisi : Ahmet Hamdi Tanpınar Özel Sayısı. Ankara: Hece Yayınları, 2. Baskı., 2006.