Milk as a Foodstuff in Early Islamic Society

Yıl 2023, Sayı: 22, 1 - 21, 18.03.2023

Sevim Demir Akgün Levent Öztürk

https://doi.org/10.5281/zenodo.7748578

Öz

It is an undeniable fact that the geography, climate and vegetation have significant effects on the living structure of all nations existing in the world throughout the history of humanity. These factors, which shape social and cultural life to a great extent, have a significant effect on the eating and drinking characteristics of societies. A society’s eating and drinking culture gives an idea about the source of livelihood and living standard as well as the eating habits of that society. Throughout the history of humanity, beautiful beverages have adorned the tables and been a source of health and well-being. Milk has never been missing from the tables as an important part of the eating and drinking culture. Known for its nutritive and ingredient properties, milk has been used as a flavoring in all kinds of meals and desserts, and has added color to the tables by being consumed as beverages. This study aims to give information about milk and milk-related concepts, types of milk consumed, dairy products and usage areas of products. This article, which is based on the daily life of the Islamic society in the period of the Prophet and afterwards, aims to draw a general framework about milk’s use in the period of the Prophet, Hulefā-yi Rāşidīn, Umayyads and partly Abbasids. This study, which mainly covers first century of Hijri however from time to time refers pre- and post-terms, plans to reveal the differences and similarities between the periods. By this way, the importance of milk on the eating and drinking culture of Muslims in the said period will be shaped more clearly in the minds of the reader. It is expected that this study, which we have done about milk, which is an important part of the eating and drinking culture in the Islamic society, will contribute significantly to the Turkish literature, as it is the first article written in Turkey. This study also reveals that the history of milk in the Islamic world should be studied in more detail.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, The Time of Prophet, Hulefā-yi Rāşidīn, Umayyads, Islamic Society, The Eating and Drinking Culture, Nutrition, Milk

Erken Dönem İslâm Toplumunda Bir Besin Maddesi Olarak Süt

Öz

İnsanlık tarihi boyunca yeryüzünde varlık göstermiş tüm milletlerin bulunduğu coğrafyanın, iklimin ve bitki örtüsünün onların yaşam biçimleri üzerinde önemli etkiler oluşturduğu yadsınamaz bir gerçektir. Sosyal ve kültürel hayatı büyük ölçüde şekillendiren bu faktörler toplumların yeme-içme kültürüne belirgin bir şekilde tesir eder. Bir toplumun yeme-içme kültürü, o toplumun beslenme alışkanlığının yanı sıra geçim kaynağı ve hayat standardı hakkında da fikir verir. İnsanlık tarihi boyunca nice yiyecek ve içecek maddesi sofraları süslemiş, sağlık ve esenlik kaynağı olmuştur. Bu gıda maddelerinden süt de yeme-içme kültürünün önemli bir parçası olarak sofralardan hiçbir zaman eksik edilmemiştir. Besleyici ve doyurucu özelliği ile bilinen süt, her türlü yemek ve tatlıda lezzetlendirici olarak kullanılmış olup içecek olarak da tüketilerek sofralara renk katmıştır. Bu çalışma süt ve sütle ilgili kavramlar, tüketilen süt çeşitleri, süt ürünleri ve sütün kullanım biçimleri hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Hz. Peygamber döneminde ve sonrasında İslâm toplumunun gündelik hayatı esas alınarak kurgulanan bu makale, sütün Câhiliye, Hz. Peygamber, Hulefâ-yi Râşidîn, Emevîler ve kısmen Abbâsîler dönemlerindeki kullanımına dair genel bir çerçeve çizmeyi hedeflemektedir. Hicrî birinci asır ağırlıklı olmakla birlikte zaman zaman öncesi ve sonrası dönemlere de atıfta bulunan bu çalışma, dönemler arasındaki farklılık ve benzerlikleri ortaya koymayı planlamaktadır. Böylece söz konusu dönemde sütün Müslümanların yeme-içme kültürü üzerindeki yerinin okuyucunun zihninde daha net bir biçimde şekilleneceği düşünülmektedir. İslâm toplumunda yeme-içme kültürünün önemli bir parçası olan süt hakkında yapılan bu çalışmanın, Türkiye’de kaleme alınan ilk makale olması hasebiyle Türkçe literatüre önemli ölçüde katkı sağlaması beklenmektedir. Bu çalışma ile sütün İslâm dünyasındaki tarihinin ayrıntılı olarak çalışılması gerektiği hususu da ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Hz. Peygamber Dönemi, Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi, Emevîler Dönemi, İslâm Toplumu, Yeme-İçme Kültürü, Besin, Süt.

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekir b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1983.
• Ahsan, Muhammad Menazir. Social Life Under the Abbasids. London: Longman, 1979.
• Akçiçek, Eren-Karagözlü Cem. Deve Sütü. Deve Kitabı. ed. Emine Gürsoy Naskali-Erkan Demir. İstanbul: Kitabevi, 2014. s. 409-425.
• Algül, Hüseyin. “Ezd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/47. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Arslantaş, Yüksel-Yılmaz, Cuma Ali. Eski Mezopotamya’da Beslenme Alışkanlıkları ve Mutfak Kültürü Üzerine Bir İnceleme. Tarih Araştırmaları III. ed. Yunus Emre Tansü-Semra Çerkezoğlu. Ankara: İksad Yayınları, 2022.
• Azizova, Elnure. Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2018.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Merkezü’l-Bühûs ve Takniyyetü’l-Ma‘lûmât. 10 Cilt. Kahire: Dârü’t-Te’sîl, 2012.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr. Kitâbü’l-Buhalâ. thk. Ali el-Cârim-Ahmed el-Avâmirî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab Kable’l-İslâm. nşr. Câmiatü Bağdâd. 10 Cilt. Bağdat: y.y., 2. Basım, 1993. Çalışkan, Nermin. İslâm Hukukuna Göre Helâl Gıda Açısından Süt ve Peynir. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvud. Kitâbü’n-Nebât. thk. Bernhard Lewin. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1974
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî. 8 cilt. Beyrut, 2015.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah. Ahbâru Mekke Mekke Tarihi. trc. Yunus Vehbi Yavuz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Ali b. Hüseyin b. Muhammed. el-Eğânî. thk.İhsan Abbâs vd. 25 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 2008.
• Ertürk, Hatice Nur. Câhiliye’den Hz. Peygamber Dönemine Sütannelik Geleneği, Önemi ve Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslâm Tarihi Bilim Dalı, 2017.
• Fayda, Mustafa. “Ebvâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhim es-Sâmerrâî. 3 Cilt. Beyrut: et-Tâbia li-Munazzamati’l-Evkâf ve’l-Umûri’l-Hayriyye, 1993.
• Heysemî, Nûreddîn Alî b. Ebî Bekir. Mecmau’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid. nşr. Dârü’l-Fikr. 10 Cilt. Beyrut, 1992.
• İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasen. Cemheretü’l-Lüga. nşr. Remzî Münîr Ba‘lebekkî. 3 cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li'l-Melâyîn, Beyrut, 1987.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed el-Kûfî. el-Musannef fi’l-Ehâdis ve’l-Âsâr. thk. Muhammed b. Abdullah el-Cum‘a-Muhammed b. İbrahim el-Lüheydân. 21 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2004.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbârü’l-Hulefâ. nşr. Azîz Bey vd. 2 cilt. Beyrut: el-Kütübü’s-Sekâfiyye, 1996.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâmüddîn İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Dârü’l-Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1997-1999.
• İbn Kuteybe, Ebî Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Uyûnü’l-Ahbâr, thk. Lecnetü bi-Dâri’l-Kütübi’l-Mısriyye. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1996.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Merkezü’l-Buhûs ve Takniyyetü’l-Ma‘lûmât. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Te’sîl, 2014.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensarî. Lisânü’l-Arab, 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1980-1990.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâil en-Nahvî el-Lügavî el-Endelüsî. el-Muhassas. thk. Halîl İbrahim Ceffâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1996.
• İbn Zebâle, Muhammed b. Hasen. Ahbâru’l-Medîne Medine Tarihi. trc. Fatih Mehmet Yılmaz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebü’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerîm b. Abdülvâhid eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1979.
• Kamacı, Fatımatüz Zehra. Hz. Peygamber Devrinde Kadınların Süslenmesi. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2014.
• Kocaoğlu, Burak. Osmanlı Saray Mutfağında Süt ve Süt Ürünleri. Tarih Yolunda Bir Ömür Prof.Dr. İsmail Özçelik’e Armağan. ed. Burak Kocaoğlu. Ankara: Berikan Yayınevi, 2019.
• Koçyiğit, Tahsin. Hz. Peygamber’in Gündelik Hayatı, Hurma, Deri, Deve. İstanbul: Hikmetevi, 2016.
• Meysâvî, Sihâm Debbâbî. et-Taâm ve’ş Şarâb fi’t-Türâsi’l-Arabî. Tunus: Câmiatü Menûbe, 2008.
• Mevsılî, Ebî Ya‘lâ Ahmed b. Ali el-Müsennâ. Müsnedü Ebî Ya‘lâ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye: 1998.
• Musa b. Ukbe. el-Megâzî. haz. Muhammed Bâkşîş Ebû Mâlik. Riyâd: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 2014.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Kitâbü’s-Süneni’l-Kübrâ. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 8 Cilt. Haleb: Mektebet’ül-Matbuâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
• Paçacı, Esra. Sünnette Süt Akrabalığı ve İlgili Rivayetlerin İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Hadis Bilim Dalı, 2008.
• Râgıb el-İsfahânî, Muhâdarâtü'l-Üdebâ. thk. 4 Cilt. Beyrut: Dârü Mektebeti’l-Hayat, ts.
• Sagânî, Hasan b. Muhammed. et-Tekmile ve’z-Zeyl ve’s-Sıla li-Kitâbi Tâci’l-Luga ve Sıhâhi’l-Arabiyye. thk.
• Abdülalîm et-Tahâvî vd. Kahire: Matbaatü Dâri’l-Kütüb, 1970-1979.
• Tirmizî, Ebû Îsâ. el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Uraler, Aynur. Hz. Peygambere Yahûdî ve Hristiyanların Yönelttikleri Sorular. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. el-Fâik fî Garîbi’l-Hadîs. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî-Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1993.