Qubā, in the Medīna Period

Yıl 2023, Sayı: 22, 22 - 45, 18.03.2023

Fatih Oğuzay

https://doi.org/10.5281/zenodo.7748606

Öz

The Prophet first arrived in Qubā, one of the largest settlements in Medīna, after a difficult journey of hijra and stayed there for a while. Thus, Qubā, known for its relatively fertile lands, water wells and proximity to the center of Medīna, went down in history as the destination of the hijra. In a few days that the Prophet stayed here, he took care of the people of Qubā and started the works for the construction of a mosque.
After settling in the center of Medīna, the Prophet regularly visited Qubā on certain days of the week and took care of its people. He personally worked in the construction of the Qubā Masjid, which played a central role in these visits and in his relations with the people of Qubā. He also followed the construction of other mosque in here. He provided religious education with the imams and muezzins he appointed here, as well as providing communication with the region. In addition, the people of Qubā did not have any trouble in conveying their demands and complaints to the Messenger of Allah. Because of the closeness of the distance and the importance of Qubā, the Prophet regularly visited them. The people of Qubā used to come to Madīnah at least once a week for Friday prayers. In addition to these, when problems were seen here, the Prophet would immediately go to Qubā and solve the problems himself.
This research, which deals with the relationship of the Prophet with Qubā independently, is especially important in terms of Qubā history. In addition, it is aimed to contribute to a better understanding of the Medīna period.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Hijra, Medīna, Qubā, Qubā Masjid, Dirār Masjid

Medine Döneminde Kubâ

Öz

Hz. Peygamber, zorlu bir hicret yolculuğunun ardından Medine’nin en büyük yerleşim yerlerinden biri olan Kubâ’ya vardı ve burada birkaç gün kaldıktan sonra şehir merkezine intikal etti. Böylece nispeten verimli arazileri, su kuyuları ve Medine merkezine yakınlığı ile bilinen Kubâ hicretin varış noktası oldu. Hz. Peygamber burada kaldığı sayılı günlerde Kubâ halkı ile ilgilendi ve ayrıca bir mescit inşası için gerekli çalışmaları başlattı. Medine merkezine yerleştikten sonra da haftanın belirli günleri Kubâ’yı düzenli olarak ziyaret etmeye ve halkıyla yakından ilgilenmeye devam etti. Bu ziyaretlerinde ve Kubâ halkıyla ilişkilerinde merkezi bir rol oynayan Kubâ Mescidi’nin inşasında bizzat yer aldı. Sonraki yıllarda yapılan mescit çalışmalarını da takip etti. Burada görevlendirdiği imam ve müezzinler vasıtasıyla da irtibatı sürdürmeye devam etti. Kubâ halkı da talep ve şikayetlerini Resûlullah’a kolaylıkla iletme imkânına sahipti. Zira Hz. Peygamber’in düzenli olarak onları ziyaret etmesinin yanı sıra aradaki mesafenin yakınlığı nedeniyle Kubâ ahalisi de Medine’ye kolayca gelebilmekteydi. Nitekim en azından haftada bir kez cuma namazı için Medine’ye gelmeleri emredilmişti. Bunlara ek olarak yaşanan bazı problemler üzerine Hz. Peygamber’in en kısa sürede Kubâ’ya intikal ettiği ve bizzat ilgilenerek meseleleri çözdüğü de olmaktaydı. Hz. Peygamber’in Kubâ ile ilişkilerini müstakil olarak ele alan bu makale bilhassa Kubâ tarihi açısından önem taşımaktadır. Buna ek olarak araştırmanın Medine döneminin daha iyi anlaşılmasına katkı sunması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Hicret, Medine, Kubâ, Kubâ Mescidi, Mescid-i Dırâr

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. 50 Cilt. thk. Şuayb Arnavut v.dğr. Riyad: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: KURAMER, 2018.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. ʿUmdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyyi, ts.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûḥu’l-büldân. Beyrut: Dârun ve Mektebetü’l-Hilâl, 1408/1988.
• Belâẕürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhü’l-Buhârî. 9 Cilt. Bulak: el-Matbaatü'l-Kübrâ el-Emiriyye, 1314.
• Cellûn, Adnan Derviş. Mescidu Kubâ: en-neş’etu ve’t-tarih. Beyrut: Dârü’n-Nevâdir, 2017.
• Çubukçu, Asri. “Buâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/340. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Demirci, Abdurrahman. “Toplumsal Barışa Katkısı Yönüyle Asr-ı Saadette Mescid (Mescid-İ Kubâ ve Mescid-İ Dırâr Kıyası)”. V. Ulusal Din Görevlileri Sempozyumu. 261-276. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014.
• Doğru, Yaşar. “Bir Karşı Hicret Hareketi Olarak Mescid-İ Dırâr”. Diyanet İlmî Dergi 57 (2021), 633-674.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Şuayb Arnavud, Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed el-İsbahânî. Maʿrifetü’ṣ-ṣaḥâbe. Thk. Adil b. Yusuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1997.
• Ebû Ubeyd el-Bekrî, Abdullah b. Abdilazîz. Mu'cemu me'sta'cem min esmai'l-bilad ve'l-mevazi. 4 Cilt. thk. Mustafa es-Sekkâ. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1403.
• Efendioğlu, Mehmet. “Mücezzer b. Ziyâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/449. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Erkal, Mehmet. “Arşın”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/411-413. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekîr b. Abdullah b. Mhammed. el-Muṣannef. 7 Cilt. thk. Kemal Yusuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-‘Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerhu ṣahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379/1959.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sîretü’n-nebeviyye ve ahbâru’l-hulefâ’. thk. Seyyid Aziz. 2 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’s-Sakâfiyye, 1417/1997.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyarî ve Abdulhafiz eş-Şelebî. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1375/1955.
• İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr. Kitâbü’s-Siyer ve’l-meġāzî. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. Ṭabaḳâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-meġāzî ve’ş-şemâ’il ve’s-siyer. thk. İbrahim Muhammed Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1414/1993.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî. Târîḫü'l-Medîneti'l-münevvere. thk. Fehim Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Mekke: y.y, 1979.
• İbn Zebâle, Muhammaed b. el-Hasen. Aḫbâru’l-Medîne. haz. Salah Abdulaziz Zeyn Sellâme. Medine: Buhûs ve’d-Dırâsâti’l-Medîne, 2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvini. Sünenu İbn Mace. 2 Cilt. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Daru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabi, t.y.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyyi, 1417/1997.
• Kallek, Cengiz. “Mil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/53-54. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kamacı, Fatımatüz Zehra. “Hz. Peygamber’in Medine’nin Âliye Bölgesi ile Akîk Vadisinde Namaz Kıldığı Mekânlar”. Hadis ve Siyer Araştırmaları Dergisi 7/2 (Aralık 2021), 81-138.
• Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭaʾ. 2 Cilt. Thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâsil-Arâbî, 1985.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. 5 Cilt. Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1374-1954.
• Oğuzay, Fatih. “Hicretin Varış Noktası Kubâ”. Amasya İlahiyat Dergisi 19 (Aralık 2022) 280-314.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer, Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 1420/2000.
• Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh. Vefâü’l-vefâ bi aḫbâri dâri’l-Muṣṭafâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387/1967.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Carud el-Farisi. Müsnedu Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türki. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1999/1419.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî, 6 Cilt. thk. Beşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. el-Meġāzî. thk. Marsden Cons, 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lemî, 1409/1989.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Vâzıh. Kitâbü’l-büldân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Vâzıh. Târîḫu’l-Yaʿḳūbî. Leiden: Brill, 1883.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullâh Şihâbüddîn. Mu‘cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1975.
• Yıldız, Firdevs, Öztürk, Levent. "Medine’de Ashâba Ait Evler: Hz. Ebû Bekr Örneği". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/43 (Haziran 2021): 81-108.
• Zümrüt, Osman. “İslam Tarihinde “Zararlı Mescid” (Mescid-i Dırâr) Olayı ve Günümüze Anımsattıkları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2004), 9-30.