News and Construction in Rhetoric

Yıl 2023, Sayı: 23, 77 - 95, 18.09.2023

Meryem Arpa

Öz

In the science of maānī, the word is categorized into two segments: the reported one (haberī) and the constructive one (inşaâî). Constructive words express desires, while those intended to convey information, susceptible to truth or falsehood, fall under the reported category. The reported statement either imparts the speaker's judgment or assumes the interlocutor’s awareness of it. The former is termed “the benefit of the reported,” while the latter is referred to as “the necessity of the benefit.” The reported sentence serves a dual function. Primarily, it disseminates novel information to the recipient, termed “fāide-i haber” or news. The news sentence can be repurposed, taking the form of noun and verb sentences. The reported statement aligns with the recipient’s thoughts and mental state, expressed with or without uncertainty, referred to as “a sentence of news formed according to the obvious (muktezâ-yı zâhir)” in rhetoric. The reported segment is further subdivided into ibtidâî, talebî, and inkârî. The term “construction,” defined as “inventing or appearing” in the dictionary, denotes a word’s neutrality regarding truth or falsehood. Inşâ, or construction, can be categorized as demanding (talebî) and non-demanding (gayr-i talebî). Demanding construction encompasses five subtypes: imperative (emir), negation (nehiy), rhetorical question (istifhām), wish (temennî), and interjection (nidā). The study of reported-construction holds significance in grasping the conciseness of the Qur'an and its underlying truths, constituting a subject of rhetoric. This research delves into the subject of reported-construction, providing examples from Qur’anic verses and poetry. It entails an analysis of sources addressing the reported and constructive categories, elucidating their definitions and components, and presenting examples pertaining to verses and poems. Furthermore, it encompasses a review of ancient Arabic eloquence sources and contemporary eloquence literature, incorporating theses and articles concerning the reported and constructive elements.

Anahtar Kelimeler

Qur'an, rhetoric, me'ânî, Report, construction

Belâgat İlminde Haber ve İnşâ

Öz

Meânî ilminde söz, haberî ve inşâî olmak üzere iki kısma ayrılır. Sözü söyleyen kimsenin söylediği sözün doğru veya yalan olarak nitelendirilmesi mümkün değil ise diğer bir değişle talep içeren ifadeler inşâî, konuşmacının doğru söyleme veya yalan söyleme ihtimali olan, dolayısıyla bu söz doğrudur ya da yalandır denilebilen bütün sözler ihbârîdir. Sözü söyleyenin anlatmak istediği konuyu muhatabına iletmek veya konuşmacının verdiği hükmü kendisinin de bildiğini muhataba söylemek maksadıyla haber verilir. Bunlardan birincisine “fâide-î haber” diğerine ise “lâzım fâide-î haber” denir. Haber cümlesinin kuruluşunda iki temel gaye vardır. Birinci maksat muhataba hiç duymadığı haberi iletmek. Böylelikle muhataba yeni bir bilgi öğretilmiş olur. Bu haber çeşidine “fâide-î haber” denir. Haber cümlesi bazen asıl anlamı dışında inşâ anlamında da kullanılabilir. Haber cümlesi isim ve fiil cümlesi olarak ikiye ayrılır. Bir haber cümlesi kurulurken, muhatabın düşünce ve ruhî durumuna bakılır. Muhatap duyduğu söz hakkında şüphe edecek ise veya kafasında hiç şüphe olmayacaksa, cümle ona göre ifade edilecektir. Belâgatta buna “muktezâ-yı zâhire göre kurulan haber cümlesi” denir. Haber, ibtidâî, talebî ve inkârî olmak üzere üç kısma ayrılır. Lügatte “icat etmek, ortaya çıkmak” gibi manalara gelen inşâ sözcüğünün ıstılahî anlamı ise bir sözün doğru ya da yanlışa ihtimali olmamasıdır. İnşâ, talebî ve gayri talebî olmak üzere iki kısma ayrılır. Talebî inşâ da emir, nehiy, istifhâm, temennî ve nidâ olmak üzere beş kısma ayrılır. Belâgatın konularından olan haber-inşa uslubu Kur’ân’ın icazının ve içerdiği hakikatlerin anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmamızda Kur’ân dan âyetler ve şiirlerden örnekler verilerek haber-inşâ konusu ele alınmıştır.
Araştırmamızda haber ve inşâ konusunu ele alan kaynaklar incelenmiştir. Haber ve inşâ’nın tanımları yapılarak kısımları açıklanmış ve konuyla ilgili âyet ve şiir ile ilgili örnekler tespit edilmiştir. Ayrıca çeşitli kadim dönemi Arapça belâgat kaynakları ve son dönem yazılmış belâgat kitapları incelenmiş olup haber ve inşâ konulu tez ve makalelerden de faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Belâgat, Me'ânî, Haber, İnşâ

Kaynakça

• Abbas, Fadl Hasan. el-Belâgah fünûnuhâ ve efnânuhâ. Amman: Dâr’ul Furkân, 1989.
• Bolelli, Nusrettin. Belâgat Kur’ân Edebiyatı (beyân-meâni-bedî). İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000.
• Bulut, Ali. Belâgat-i Müyessera. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• el-Cârim, Ali-Emin, Mustafâ. el-Belâgatu’l-vâdıha, çev. Muhammet Selim İpek, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. “Kur’ân-ı Kerîm- Diyanet İşleri Başkanlığı”. Erişim: 10 Haziran 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/
• Durmuş, İsmail. “İhbar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Erişim: 20 Mayıs 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/ihbar--belagat
• Gezer, Süleyman. “İnşâ-Haber Bağlamında Kur’ân Dilinin Yapısı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 /11 (2007).
• Habenneke, Abdurrahmân Hasan el-Meydânî. el-Belâgat’ül-‘Arabiyye. Lübnân: Dâr’u-l-Kalem, 1416/1996.
• El-Hâşimî, es-Seyyid Ahmed. Cevâhiru’l-belâğa. Beyrût: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1438/2017.
• Irmak, Mustafa. Arap Belâgatında Haber-İnşa Meselesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Erişim: 19 Mayıs 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/belagat#1
• Teftazani, Sa’düddin Mes’ud İbn-i Ömer. Muhtasaru’l-Me’ânî. İstanbul: Sistem Matbaacılık, 2017.
• Yavuz, Elif. Belâgat İlminde Haber ve İnşâ (Bakara Suresi Örneği). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.