Gazzâlî ve İbn Tufeyl Ekseninde Âlemin Ezeliliği Meselesine Dair Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 25, 73 - 87, 20.09.2024

Mustafa Edemen , Selahattin Akti

Öz

Âlemin özü ve yapısı antik Yunan filozoflarından beri üzerine düşünülen ve tartışılan bir meseledir. İlk çağ filozoflarından sonra Platon, Aristoteles, Plotinus gibi meşhur filozoflar bu meseleye dair fikir beyan eden kişilerdendir. Felsefenin İslam coğrafyasına intikali ile beraber bu ve buna benzer meseleler İslam coğrafyasında da tartışılmaya başlanmıştır. Fârâbî ve İbn Sînâ’nın mezkûr meseleye dair yorumları sonrasında birtakım sorunlar ortaya çıkmıştır. Sorunu tartışmaya açan Gazzâlî ve onun ile başlayan Tehâfut geleneği, İslam felsefesi tarihinde yeni bir dönemin başlamasına vesile olmuştur denilebilir. Bu gelenek bir yönüyle meşşâî filozoflar ile Gazzâlî arasında geçen fikrî çatışmanın sonucunda ortaya çıkmıştır.
Gazzâlî, tüm İslam aleminde olduğu gibi Endülüs’te de etkili olmuş ve İbn Tufeyl’in eserlerinde kendisine yer bulmuştur. İbn Tufeyl’in doğup büyüdüğü ve vezirlik makamını işgal ettiği çağda Gazzâlî Endülüs’te oldukça tartışılan ve büyük olaylara konu olan bir pozisyondaydı. Kitaplarının yakılması ve yasaklanması ile beraber Gazzâlî’nin otoritesi ve onun taraftarları Endülüs’ün siyâsî hayatında önemli bir denge unsuru haline gelmiştir. Bu nedenle, zikredilen olayların ortasında devletin ileri düzey yöneticiliğinde bulunmuş olan İbn Tufeyl’in Gazzâlî hakkındaki görüşleri ve felsefî olarak ondan ne derece etkilenmiş olabileceği sorusu önem kazanmaktadır.
Bu çalışmada âlemin ezeliliği/kıdemi meselesinin tarihsel seyrine kısaca yer verilmiş, her iki düşünürün mesele hakkındaki görüşleri mukayese edilerek Gazzâlî’nin bu meselede İbn Tufeyl üzerindeki olası etkisi araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

: Ezeliyet, Âlem, Gazzâlî, İbn Tufeyl, Hayy b. Yakzân.

Teşekkür

Akademik hayatıma dair yönlendirme ve teşviklerinden dolayı kıymetli hocam Doç. Dr. Selahattin AKTİ'ye sonsuz saygılarımı ve teşekkürlerimi sunarım.

A Investigation on the Question of the Eternity of the Universe in the Axis of al-Ghazālī and Ibn Tufayl

Öz

The essence and structure of the universe is an issue that has been thought and discussed since ancient Greek philosophers. After the philosophers of the first age, famous philosophers such as Plato, Aristotle and Plotinus are among the people who expressed their opinions on this issue. With the transfer of philosophy to the Islamic geography, this and similar issues began to be discussed in the Islamic geography. After al-Fārābī and Avicenna's interpretations of the aforementioned issue, some problems arose. It can be said that al-Ghazālī and the Tehāfut tradition, which began with him, led to the beginning of a new era in the history of Islamic philosophy. In a way, this tradition emerged as a result of the intellectual conflict between the Peripatetic philosophers and al-Ghazālī.
Al-Ghazālī was influential in Andalusia, as in the whole Islamic world, and found a place in Ibn Tufayl's works. At the time when Ibn Tufayl was born and raised and occupied the position of vizier, al-Ghazālī was in a position that was highly debated and subject to major events in Andalusia. With the burning and banning of his books, al-Ghazālī's authority and his followers became an important counterweight in the political life of al-Andalus. For this reason, the question of Ibn Tufayl's views on al-Ghazālī and the extent to which he may have been philosophically influenced by him, who was a high-level administrator of the state in the midst of the aforementioned events, gains importance.
In this study, the historical course of the issue of the eternity of the universe is briefly analysed, the views of both thinkers on the issue are compared, and al-Ghazālī's possible influence on Ibn Tufayl on this issue is investigated.

Anahtar Kelimeler

Eternity, Universe, al-Ghazālī, Ibn Tufayl, Hayy b. Yaqdhan.

Kaynakça

• Akti, Selahattin. Dînî, Siyasi ve Felsefi Arka Planıyla Hayy bin Yakzân. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2022.
• Ben-Zaken, Avner. Hay bin Yakzan’ı Okumak. İstanbul: İthaki Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Bolay, S. Hayri. Aristo Metafiziği ile Gazzalî Metafiziğinin Karşılaştırılması. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Bozkurt, Birgül. “Endülüs’te Gazâlî Algısı”. Beytulhikme An İnternational Journal of Philosphy 7/1 (2017), 245-309.
• Fierro, Maribel. “Between the Maghreb and al-Andalus: Political an Religious Authority under the Almovarids”. çev. Mc Allister. The Almohad Revolution: Politics and Religion in the Islamic West during the Twelfth-Thirteenth Centuries. ed. Mc Allister. Farnham-Burlington: Ashgate, 2012.
• Fierro, Maribel. “Opposition to Sufism Al-Andalus”. İslamic Mysticisim Concested: Thirteen Centuries of Controversies and Polemics. ed. Frederick de Jong - Bernd Radtke. Leiden; Boston; Köln, 1999.
• Gazzâlî. Tehâfutu’l-Felâsife. thk. Süleyman Dünyâ. Kahire: Dârü’l-Maarif, 4. Basım, 1976.
• Griffel, Frank. Gazâlî’nin Felsefî Kelâmı. çev. İbrahim Halil Üçer - Muhammed Fatih Kılıç. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Ğinan, M. A. Devletü’l-İslam fi’l-Endelüs. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1990.
• Harmancı, Mehmet. İslâm Felsefesinde Metaforik Üslup. Ankara: Hece Yayınları, 2012.
• Ilgaroğlu, M.Caner - Yaqoob, L.Hatem. “Alemin Ezeliliği Meselesi: İbn Sinâ, Gazzâli ve Hocazâde’nin Görüşlerinin Karşılaştırılması”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12/32 (2019), 318-340.
• İbn Hallikân. Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zemân. thk. Hasan Abbâs. 11 Cilt. Beyrut, 1978.
• İbn Tufeyl. “Risâletu Hayy bin Yakzân fî Esrâri’l-Hikmeti’l-Meşrîkiyye”. Dînî, Siyasi ve Felsefi Arka Planıyla Hayy bin Yakzân. thk. Selahattin Akti. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2022.
• Kennedy, Hugh. Muslim Spain And Portugal: A Political History of al-Andalus. Edinburgh-United Kingdom: Pearson Education, 1996.
• Kindî. Felsefî Risâleler. thk. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
• Makki, Mahmoud. “The Political History of al-Andalus”. The Legacy Of Muslim Spain. ed. Salma Khadra Jayyusi. Leiden- New York- Köln: BRILL, 1992.
• Menûnî, M. el-. Hadâratu’l-Muvahhidîn. Mağrib: Dâru’l-Tubkâl, 1989.
• Merrâkuşî, Abdulvâhid. el-Mu’cib fî Telhîsi Ahbâri’l-Mağrib. thk. Muhammad Zaynhum Muhammad. Kahire: Dâru’l-Farcânî, 1994.
• Platon. Timaios. çev. Erol Güney - Lütfi Ay. Cumhuriyet, 2001.
• Ross, W.D. Aristoteles. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Kabalcı, 2011.
• Şihâbuddîn el-Makkarî. Nefhu’t-Tîb min Gusni’l-Endelüsi’r-Ratîb. thk. İhsan Abbâs. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’s- Sâdır, 1968.