Tâwûs b. Kaysân as a Narrator and His Place in Hadith Science

Yıl 2024, Sayı: 25, 26 - 52, 20.09.2024

Furkan Yüksel

Öz

Tâwûs b. Kaysân (d. 106/725) was born and raised in Yemen, but he completed his scholarly development in various regions and died in Mecca in 106 hijri. He is recognized as one of the prominent hadith scholars of the first hijri century and played a significant role in the development of hadith sciences. Tâvûs was referred to with titles such as "İmam," "Fakih," and "Hafız" and he was one of the distinguished students of prominent companions like Ibn Abbas (d. 68/687-88), Ibn Umar (d. 73/692), and Abu Huraira (d. 58/678). A leading figure among the Tabiîn generation, Tâvûs particularly remained in Ibn Abbas's circle for an extended period and was considered among his disciples. Although Tâvûs frequently traveled (riḥla) to the Haram in Mecca for pilgrimage, it is understood that Mecca significantly contributed to his scholarly development more than Yemen. He attracted a substantial number of students in Mecca, aside from his son, who was his primary transmitter. This study aims to evaluate the scholarly environments of Yemen and Mecca by examining the hadith scholarship of Tâvûs b. Keysân, who played a crucial role in transmitting the Sunnah of the Prophet Muhammad, the second source of Islam. The study will delve into Tâvûs's life, scholarly personality, position in hadith sciences, views on issues like the writing and destruction of hadiths, verbatim transmission, his teacher-student relationships, scholarly travels, jarh wa al-ta'dil status, and his narrations from various perspectives. The research concludes that Tâvûs was a leading muhaddith of the Tabiin generation and played a significant role in transmitting many of Ibn Abbas's narrations and thought processes to future generations. Furthermore, the knowledge he obtained from various individuals was passed down to subsequent generations through his son Abdullah. This research aims to determine Tâvûs's place and influence in hadith sciences by employing a literature review methodology. The main sources of the study include historical and biographical works, as well as modern studies and research.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Tâwûs b. Kaysân, Ibn Abbâs, Tabiîn, Yemen, Mecca

Bir Ravi Olarak Tâvûs b. Keysân ve Hadis İlmindeki Yeri

Öz

Tâvûs b. Keysân (ö. 106/725), Yemen’de doğup büyümesine rağmen ilmî gelişimini farklı bölgelerde tamamlamış ve hicri 106 senesinde Mekke’de vefat etmiştir. O, hicri birinci asır hadis ravilerinden biri olarak tanınır ve hadis ilminin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Tâvûs, "İmam", "Fakih" ve "Hafız" unvanlarıyla anılmış, İbn Abbas (ö. 68/687-88), Ebû Hureyre (ö. 58/678) ve İbn Ömer (ö. 73/692) gibi önde gelen sahabilerin tedrisatından geçerek, onların önde gelen talebeleri arasında kabul edilmiştir. Tabiîn neslinin önde gelen simalarından olan Tâvûs, özellikle İbn Abbas’ın meclisinde uzun süre kalmış ve onun ashabı arasında kabul edilmiştir. Hac vesilesiyle Harem-i Şerife devamlı gelip giden Tâvûs’un ilmi gelişimine Yemen’den ziyade Mekke’nin önemli katkı sağladığı anlaşılmıştır. Kendisi de en çok rivayette bulunduğu oğlu dışında daha çok Mekke’de talebe yoğunluğu yakalamıştır. Netice itibariyle bu çalışma, Yemen ve Mekke ilim dünyasını somut olarak değerlendirmek amacıyla Hz. Peygamber’in sünnetinin aktarılmasında önemli bir rol oynayan tabiîn alimlerinden Tâvûs b. Keysân’ın hadisçiliğini inceleyecektir. Tâvûs’un hayatını, ilmi kişiliğini, hadis ilmindeki yerini, hadislerin yazılması ve imhası, lafzen rivayet vb. hadis meselelerine bakışını, hoca-talebe ilişkilerini, ilmî seyahatlerini, cerh ve tadil durumunu ve rivayetlerini farklı açılardan detaylı bir şekilde ele alacaktır. Tâvûs’un tabiînin önde gelen ilmi şahsiyetlerinden biri olduğu ve özellikle İbn Abbas’ın birçok rivayetinin günümüze intikal etmesinde ve onun bakış açısının aktarılmasında önemli bir rol oynadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca Tâvûs’un farklı kimselerden elde ettiği ilmi oğlu Abdullah aracılığıyla sonraki nesle taşınmıştır. Tâvûs’un hadis ilmindeki yerini ve etkisini belirlemeye çalışan bu araştırmada kaynak taraması yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın ana kaynakları arasında tarih ve tabakât eserleri bulunmakla birlikte modern çalışmalar ve araştırmalar da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tâvûs b. Keysân, İbn Abbas, Tâbiîn, Yemen, Mekke

Kaynakça

• Abdullah Osman Ahmed. Tâvûs b. Keysân el-Yemânî: Merviyyâtühû ve âsâruhû fi’t-tefsîr. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-İlel ve Ma’rifetü’r-Ricâl. thk. Vasiyyullâh b. Muhammed Abbâs. Beyrût, 1408.
• Âşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta‘dîl ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/394-401. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 8. Basım, 2015.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa’d et-Tücîbî. et-Ta‘dîl ve’t-tecrîh li-men harrece lehü’l-Buhârî fi’l- Câmiʿi’s-sahîh. thk. Ebû Lübâbe Hüseyin. Riyad: Dârü’l-Liva, 1986.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. Beyrût, 1407.
• Canlı, Mustafa. Hicrî İlk Üç Asırda Yemen’de Hadis. İstanbul: Yüzakı Yayıncılık, 2017.
• Çağrıcı, Mustafa. “Fitne”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1996.
• Demirci, Hatice. Hicrî İkinci Asırda Yemen’de Hadis. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. İshak İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1974.
• Ebû Zür’a ed-Dımaşkî, Abdurrahmân b. Amr b. Abdillâh. et-Târîh. thk. Şükrullah b. Ni’metullah el- Kūcânî. Dımaşk, 1980.
• Fesevi, Ebû Yûsuf Ya’kûb b. Süfyân b. Cüvvan el-Fârisî. Kitâbü’l-Ma’rife ve’t-târih. thk. Ekrem Ziyâ elÖmerî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1410.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmî’ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmî’. thk. Mahmûd Tahhân. Riyâd, 1403.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Takyîdu’l-ilm. thk. Yûsuf el-’Uş. y.y.: Dârü İhyâi’s- Sünneti’n-Nebeviyye, 1974.
• Hatîb el-Bağdadi, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit. Târîhu Bağdad ev Medîneti’s-selam. Beyrût: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebû Hâtim er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Beyrût, 1371.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fi temyîzi’s-sahâbe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd Ali Muhammed Muavvid. Beyrût, 1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Tabakâtu’l-müdellisîn. Zerkâ, 1983.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. thk. Ali b. Mes’ûd Ömer Selâmî. Beyrût: Dâru Sadır, 1996.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. haz. Muhammed Avvame. Haleb: Dârü’r- Reşid, 1988.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî el-Bustî. es-Sikât. Haydârâbâd, 1392.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr ed-Dımaşkî el-Hanbelî. İ’lâmu’l-muvakki’în an Rabbi’l-âlemîn. thk. Abdurrahman el-Vekîl. y.y., 1969.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Receb. Şerhu ‘İleli’t-Tirmizî. thk. Nûruddîn Itr. Riyâd, 1421.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zühri. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. Beyrût: Dâru Sadır, 1968.
• İbnü’s-Salâh, Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-Hadîs. thk. Nureddin Itr. Dımaşk-Beyrût: Dâru’l-Fikr-Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1427/2006, ts.
• İbrâhim Tâhâ İbrâhim Abdülkâdir. Fıkhü Tâvûs b. Keysân. Riyad, 2006.
• İclî, Ahmed b. Abdullâh b. Sâlih. el-Ma’rifetü’s-sikât. Medîne: Mektebetü’d-Dâr, 1405.
• Kuzudişli, Bekir. Hadis Rivayetinde Bağlam: Sebebü îrâdi’l-hadîs. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Kuzudişli, Bekir. Hadis Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2017.
• Martı, Huriye. Hadis, Usul ve Hayat. İnsan Yayınları, 2014.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemaleddin Yûsuf b. Abdurrahman b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lugât. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
• Özşenel, Mehmet. İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları: Şeybani Örneği. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi, 2015.
• Râmehürmüzî, Ebû Muhammed el-Hasan b. Abdirrahman b. Hallâd. el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’lvâ’î. thk. M. Acâc el-Hatîb. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1404.
• Selkînî, Abdullah Muhammed. Habru’l-Ümme Abdullâh b. Abbâs ve Medresetuhu fi’t-Tefsîri bi Mekke. Kahire: Dârü’s-Selam, 1986.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimi el-Yemani. Beyrût, 1400.
• Süyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fi ulumi’l-Kur’an. Kahire: Mektebetu Dari’t-Türâs, 2007.
• Şahyar, Ayşe Esra. “‘İman Yemenlidir, Hikmet Yemenlidir’ Hadisi Üzerine Din, Şehir ve Medeniyet İlişkisi Bakımından Bir Değerlendirme”. Hadis Tetkikleri Dergisi X/1 (2012), 7-33.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Muhammed Seyyid Kilani. Kâhire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1380.
• Topgül, Muhammed Enes. Hadis Râvîlerinde Şiilik Eğilimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi ve Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2010.
• Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılması ile İlgili Rivâyetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (Ocak 2014).
• Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılı Rivayeti ve İmla Geleneği”. Anadolu’da Hadis Geleneği ve Daru’l- Hadisler, 2011, 37-48.
• Yüksel, Furkan. Tâvûs b. Keysân ve Hadis İlmindeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânu’l-itidâl. thk. Ali Muhammed Muavvid, v.dğr. Beyrût, 1415.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût-v.dğr. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulumi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkî. el-A’lâm: Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstarebîn ve’l-müsteşrikın. Beyrût: Dârü’lİlm li’l-Melayin, 1984.