NEFRET SÖYLEMİ BAĞLAMINDA AİHM’NİN ZEMMOUR v. FRANSA KARARI

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 105 - 140, 25.01.2024

Uğur Can Metin

Öz

Gazetecilik yapan başvurucu, canlı yayınlanan bir televizyon programında Fransa’da yaşayan Müslümanlara yönelik sarf ettiği sözlerin ayrımcılık ve dini nefrete tahrik içerdiğinden bahisle ulusal yargı mercileri tarafından para cezasına mahkûm edilmiştir. İfade özgürlüğünün ihlal edildiği iddiasıyla konuyu AİHM’ne taşıyan başvurucu karşısında Hükümet hakkın kötüye kullanılması argümanına dayanmıştır. Ancak bu argümanı yeterli bulmayan Mahkeme esas incelemesine geçerek üç aşamalı testi uygulamıştır. Buradan hareketle somut olayın bağlamına, ilgili ve yeterli gerekçelerin varlığına, cezaların niteliğine ve niceliğine özel önem verilmiştir. Bu çerçevede ihtilaf konusu söylemlerin sert eleştiri olmanın ötesinde ayrımcı bir nitelik taşıdığına vurgu yapılarak taraf devlete geniş bir takdir marjı bırakılmıştır. Sonuçta başvurucunun ifade özgürlüğünün ihlal edilmediğine hükmedilmiştir. Nefret söylemi bağlamında AİHM’nin önüne getirilen bir davada AİHS’nin 10. maddesinin mi yoksa 17. maddesinin mi uygulanacağı çalışmamızda irdelenen temel hukuki sorunu oluşturmaktadır. Dolayısıyla nefret söyleminin hukuki niteliğini ve ihtilaflı ifadelerin hangi noktaya koruma alanından yararlanacağını tespit etmek gerekir. Bu eksende çalışmamızda ilk olarak somut olayın ayrıntılarına ve ulusal yargı mercilerinin değerlendirmelerine, ardından AİHM’nin incelemesine yer verilmiştir. Sonrasında sırasıyla nefret söyleminin; hakkın kötüye kullanılması yasağıyla, ifade özgürlüğüyle, nefret suçuyla ve ayrımcılıkla olan ilişkisi incelenmiştir. İfade özgürlüğünün sınırlanması bakımından yasallık, meşru amaç ve demokratik toplumda gereklilik ölçütlerinin somut olaydaki yansımalarına ise ayrıca yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nefret Söylemi, İfade Özgürlüğü, Ayrımcılık, Hakkın Kötüye Kullanımı

Kaynakça

• Baumbach T, “Chilling Effect as a European Court of Human Rights’ Concept in Media Law Cases”, Bergen Journal of Criminal Law & Criminal Justice, 2018, 6(1), 92-114.
• Boyar O, “Hakkın ve Yetkinin Kötüye Kullanılması Yasağı”, in Sibel İnceoğlu (ed.), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme Ankara, 2013, 81-96.
• Buyse A, “Prohibition of the Abuse of the Rights”, in Pieter van Dijk/ Fried van Hoof/ Arjen van Rijn/ Leo Zwaak (eds.), Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Intersentia, Cambridge, 2018, 1085-1094.
• Bychawska-Siniarska D, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında İfade Özgürlüğünün Korunması, çev. Tuğçe Duygu Köksal, Avrupa Konseyi, 2018.
• Çalı B, "Balancing Human Rights? Methodological Problems with Weights, Scales and Proportions", Human Rights Quarterly, 2007, 29(1), 251-270.
• Demirbaş T, "Nefret Söylemi ve Nefret Suçları", Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan, 2017, 19(3), 2693-2701.
• Dilbirliği M, “Din ve İnanç Temelinde Nefret Söylemi: “İslamofobi"” in Muhterem Dilbirliği (ed.), Nefret Söylemi ve Nefret Suçları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, 2021, 40-65.
• Doğru O / Nalbant A, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: Açıklama ve Önemli Kararlar, 2. Cilt, 1. Bası, Yargıtay Başkanlığı, Avrupa Konseyi, Ankara, 2013.
• Ersoy U, “Çağımızın Pandemisi: Nefret Suçları”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2018, 9(35), 111-174.
• Gerards J, General Principles of the European Convention on Human Rights, 1. Bası Cambridge University Press, Cambridge, 2019.
• Göktepe H, "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Nefret Söylemi ve Dine Hakaret", Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (2016), 7(25), 169-211.
• Gözübüyük Ş/ Gölcüklü F/ Saygılı A, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi, 12. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• Greer S, The Exceptions to Articles 8 to 11 of the European Convention on Human Rights, Council of Europe Publishing, Strasbourg, 1997.
• Hazar Z, İnsan Hakları Çatışmalarının Dengelenmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulaması, 1. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• Karan U, İfade Özgürlüğü, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-2, Avrupa Konseyi, Ankara, 2018, (Karan, İfade Özgürlüğü).
• Karan U, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Anayasa Hukuku Işığında Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı, 1. Bası, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Kiska, R, "Hate Speech: A Comparison between the European Court of Human Rights and the United States Supreme Court Jurisprudence", Regent University Law Review, 2012, 25(1), 107-152.
• Küzeci E, "AİHS’nin 10. Maddesi Işığında Nefret İçerikli ve Irkçı Nitelikli Düşünce Açıklamaları", Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2007, (71), 174-200.
• Lavrysen L, “System of Restriction”, in Pieter van Dijk/ Fried van Hoof/ Arjen van Rijn/ Leo Zwaak (eds.), Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Leo Zwaak, Intersentia, Cambridge, 2018, 307-330.
• Leach P, Taking a Case to the European Court of Human Right, 4. Bası, Oxford University Press, Oxford, 2017.
• Özar S, “Önyargı, Hoşgörüsüzlük ve Nefret Suçları” in Muhterem Dilbirliği (ed.), Nefret Söylemi ve Nefret Suçları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, 2021, 68-81.
• Özkan Duvan A, "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türk Anayasa Mahkemesi Kararlarında Eşitlik Hakkı ve Ayrımcılık Yasağı", Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2017/2, 17-81.
• Rainey B / Wicks E / Ovey C, Jacobs, White & Ovey: The European Convention on Human Rights, 7. Bası, Oxford University Press, Oxford, 2017.
• Salihpaşaoğlu Y, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller, 2. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• Turabi S, “Nefret Söylemi Kavramı ve Unsurları” in Muhterem Dilbirliği (ed.), Nefret Söylemi ve Nefret Suçları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, 2021, 22-29.
• Uslu C, "Nefret Söylemi Suçu Versus İfade Hürriyeti", Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2013, (38), 185-202.
• Waldron J, The Harm in Hate Speech, Harvard University Press, London, 2012.
• https://documents-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G13/471/38/PDF/G1347138.pdf?OpenElement (Erişim Tarihi: 08.12.2023)
• https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22]} (Erişim Tarihi: 09.12.2023)
• https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22fulltext%22:[%22\%22CASE%20OF%20ZEMMOUR%20v.%20FRANCE%20-%20[Turkish%20Translation]%20by%20the%20Turkish%20Ministry%20of%20Justice\%22%22],%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-225292%22]} (Erişim Tarihi: 09.12.2023)
• https://hudoc.ecri.coe.int/eng#{%22sort%22:[%22ecripublicationdate%20descending%22],%22ecriidentifier%22:[%22REC-15-2016-015-ENG%22]} (Erişim Tarihi: 08.12.2023)
• https://rm.coe.int/09000016800cce48 (Erişim Tarihi: 30.11.2023)
• https://rm.coe.int/ecri-general-policy-recommendation-no-5-revised-on-preventing-and-comb/1680a5ae44 (Erişim Tarihi: 09.12.2023)
• https://rm.coe.int/ecri-sixth-report-on-france-adopted-28-june-2022-published-21-septembe/1680a81883 (Erişim Tarihi: 08.12.2023)
• https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectId=0900001680a67955#_ftn2 (Erişim Tarihi: 21.11.2023)
• https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/convention_tur (Erişim Tarihi: 09.12.2023)
• https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/UN%20Strategy%20and%20PoA%20on%20Hate%20Speech_Guidance%20on%20Addressing%20in%20field.pdf (Erişim Tarihi: 09.12.2023)
• Anatoliy Yeremenko v. Ukraine, 22287/08, 15/09/2022.
• Axel Springer AG v. Germany, 39954/08, 07/02/2012.
• Axel Springer SE v. Germany, 8964/18, 17/01/2023.
• B. v. Switzerland, 78630/12, 20/10/2020.
• Balaskas v. Greece, 73087/17, 05/11/2020.
• Bavčar v. Slovenia, 17053/20, 07/09/2023.
• Couderc and Hachette Filipacchi Associés v. France, 40454/07, 10/11/2015.
• Delfi AS v. Estonia, 64569/09, 16/06/2015.
• Dmitriyevskiy v. Russia, 42168/06, 03/10/2017.
• E.S. v. Austria, 38450/12, 25/10/2018.
• Georgian Muslim Relations and Others v. Georgia, 24225/19, 30/11/2023.
• Guz v. Poland, 965/12, 15/10/2020.
• Hurbain v. Belgium, 57292/16, 04/07/2023.
• Ibragim Ibragimov and Others v. Russia, 1413/08, 28621/11, 28/08/2018.
• Juszczyszyn v. Poland, 35599/20, 06/10/2022.
• Karácsony and Others v. Hungary, 42461/13, 44357/13, 17/05/2016.
• Kilin v. Russia, 10271/12, 11/05/2021.
• Miljević v. Croatia, 68317/13, 25/06/2020.
• NIT S.R.L. v. the Republic of Moldova, 28470/12, 05/04/2022.
• Norwood v. the United Kingdom, 23131/03, 16/11/2004.
• P.N. v. Germany, 74440/17, 11/06/2020.
• Pařízek v. the Czech Republic, 76286/14, 12/01/2023.
• Rabczewska v. Poland, 8257/13, 15/09/2022.
• Radio Broadcasting Company B92 AD v. Serbia, 67369/16, 05/09/2023.
• Samoylova v. Russia, 49108/11, 14/12/2021.
• Sanchez v. France, 45581/15, 15/05/2023.
• Skudayeva v. Russia, 24014/07, 05/03/2019.
• Taganrog LRO and Others v. Russia, 32401/10, 44285/10, 3488/11..., 07/06/2022.
• Traustason and Others v. Iceland, 44081/13, 04/05/2017.
• X and Others v. Albania, 73548/17, 45521/19, 31/05/2022.
• Zemmour v. France, 63539/19, 20/12/2022.