Ahmet Dağ, Modernleşme Ekseninde Türk Düşüncesi

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 98 - 106, 30.12.2024

Peyami Safa Gülay

Öz

Modernleşme Ekseninde Türk Düşüncesi, modernleşme tecrübemizin alternatif bir okumasına yönelmektedir. Mehmet Sadık Rıfat Paşa, Mustafa Reşit Paşa, Said Hâlim Paşa, Filibeli Ahmet Hilmi, Erol Güngör, Cemil Meriç ve Nurettin Topçu düşüncelerini kateden bu okuma, öncelikle mezkûr isimlerin modernleşme maceramız eksenindeki eleştiri ve katkılarını ortaya koyar. Eser anlam bütünlüğünü önce iki, sonra üç ve nihayet birinci bölümlerin okunmasıyla kazanır. Yazar yukarıda ismi geçen düşünürlerin yaklaşımlarına ikinci ve üçüncü bölümlerde yoğunlaşır fakat tartışmaya yönelik kanaatlerini birinci bölümde sunar. Bu kanaatlerin genel hatları, şu şekildedir: Modernleşme tecrübemiz bünyesinde ortaya çıkan gayretler, basitçe samimiyetten uzak, yapmacık, belli angajmanlara sahip gayretler olarak tasnif edilmemelidir. Meşrebi ne olursa olsun dönemin bütün düşünürleri Batı uygarlığının teknik üstünlüğüyle ilgili bir ittifaka varmış ve bu durumda kültürümüzün üzerine düşen vazifeleri tespit etmeye çalışmışlardır. Tanzimat atmosferi her ne kadar kaotik bir atmosferi andırsa da bu kaos aynı zamanda kendisinden sonraki düşünce çeşitliliğine zemin hazırlayan bir kompleks olarak değerlendirilebilir. Bununla beraber, işin siyasal ayağında bir denge arayışı olarak ortaya çıkan Tanzimat zamanla bu denge işlevinin sınırlarını aşmış ve ağırlığını bir tarafa doğru vermiştir. Comte’un olumlamasından anlaşılabileceği üzere, bu taraf pozitivist taraftır. Dağ, söz konusu pozitivizmin halkla devrimler arasında organik bir bağ oluşmasını zorlaştırdığını düşünür. Bu noktada Dağ; (Said Halim Paşa, Filibeli, Güngör, Meriç, Topçu vb.) bazı düşünürlerin tekliflerini gündeme getirerek nasıl bir alternatifin söz konusu olabileceğini, bunu değerlendirmenin açabileceği ufukları işaret etmeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Din, Gelenek, Kopuş, Tanzimat

Ahmet Dağ, Turkish Thought on the Axis of Modernization

Öz

Turkish Thought on the Axis of Modernization turns to an alternative reading of our modernization experience. This reading, which traverses the thoughts of Mehmet Sadık Rıfat Paşa, Mustafa Reşit Paşa, Said Hâlim Paşa, Filibeli Ahmet Hilmi, Erol Güngör, Cemil Meriç and Nurettin Topçu, first reveals the criticisms and contributions of these names on the axis of our modernization adventure. The work gains its integrity of meaning by first reading chapters two, then three and finally one. The author concentrates on the approaches of the aforementioned thinkers in the second and third chapters, but presents his opinions for discussion in the first chapter. The general outlines of these convictions are as follows: The efforts that emerged within the framework of our modernization experience should not simply be classified as insincere, contrived efforts with certain commitments. All thinkers of the period, regardless of their affiliation, agreed on the technical superiority of Western civilization and tried to determine the duties of our culture in this situation. Although the Tanzimat atmosphere resembled a chaotic atmosphere, this chaos can also be considered as a complex that prepared the ground for the diversity of thought that followed. However, the Tanzimat, which emerged as a search for a balance on the political side, over time exceeded the limits of this balance function and shifted its weight to one side. As can be understood from Comte's affirmation, this side is the positivist side. Dağ thinks that this positivism made it difficult to create an organic bond between the people and the revolutions. At this point, Dağ brings up the proposals of some thinkers (Said Halim Paşa, Filibeli, Güngör, Meriç, Topçu, etc.) and tries to point out what kind of an alternative might be possible and the horizons that can be opened by evaluating it.

Anahtar Kelimeler

Modernisation, Religion, Tradition, Rupture, Tanzimat