Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Otizm Spektrum Bozukluğuna sahip bireylere yönelik Damgalama ölçeği

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 6, 186 - 212, 01.12.2025

Öz

Otizm spektrum bozukluğu erken çocukluk döneminde iletişim ve sosyal alanda eksiklik,tekrarlayıcı davranış örüntüsü ile kendini belli eden nöro-gelişimsel bir bozukluktur. Otizme sahip bireylere yönelik damgalama otizmli bireyleri ve ailelerini olumsuz biçimde etkilemektedir. Alanda damgalama ile ilgili çalışmalar bulunsa da bu durumu ölçecek bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmanın amacı otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylere yönelik olan damgalamayı ölçmek ve Otizm Spektrum Bozukluğuna Sahip Bireylere Yönelik Damgalama Ölçeği geliştirmektir.
Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları 18 yaş üstü 346 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların 202'si (%58.4) kadın 144'ü (%41.6) erkektir. Yaş ortalaması ise 30.7'dir.Geliştirme aşamasında açıklayıcı faktör analizine başvurulmuştur. Başvurulan faktör analizinde 38 madde olan ölçek 8 madde Toplanan veri ve yapılan analizler sonucunda toplam varyansın 30.38'ini açıklayan 30 maddeden oluşan bir ölçek elde edilmiştir. Açıklayıcı faktör analizi ölçeğin, kaçınma, önyargı, korku, acıma, öfke-baskı, ayrım, sorumluluk olarak adlandırılan 7 boyuttan oluştuğunu göstermiştir. Ölçek güvenirliği için Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu Damgalama ölçeği kullanılmış ve yapılan korelasyon çalışması sonucu maddelerin .034 ve .524 arasında değiştiği görülmektedir. Cronbach Alpha katsayısı .84 olarak hesaplanmıştır.

Kaynakça

  • Abu-Hamour, B., & Muhaidat, M. (2014). Parents' attitudes towards inclusion of students with autism in Jordan. International Journal of Inclusive Education, 18(6), 567–579.
  • Akgül, B. (2024). Dijital dikkat oyunlarının özgül öğrenme bozukluğu tanısı almış çocukların dikkat ve konsantrasyon düzeylerine etkisi [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü].
  • Akkuş, P. Z., Saygan, B. B., Bahadur, E. İ., Cak, T., & Özmert, E. (2021). Otizm spektrum bozukluğu tanısı ile yaşamak: Ailelerin deneyimleri. Turkish Journal of Pediatric Disease, 15(4), 272–279.
  • Aksoy, U. M. (2019). Nörogelişimsel bozukluklar: Bir ağacın farklı dalları. İstanbul Kanuni Sultan Süleyman Tıp Dergisi, 11(1), 1–4.
  • Aksoy, Ş. G. (2019). Yaşam boyu özgül öğrenme güçlüğü. İKSSTD, 11(Ek sayı), 34-39. https://doi.org/10.5222/iksstd.2019.88609
  • AlSamhori, J. F., Kakish, D. R. E. K., Ellayyan, L., Mohammad, T., Hijazeen, T., Kheir, S., ... & Qaswal, A. B. (2024). Characteristics of knowledge and stigma of autism spectrum disorder among university students in Jordan: A nationwide cross-sectional study. Middle East Current Psychiatry, 31(1), 99.
  • American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Text revision (4th ed., DSM-IV-TR). Washington, DC: American Psychiatric Association.
  • American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., DSM-5). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
  • An, S., Kanderzhanova, A., Akhmetova, A., Foster, F., & Chan, C. K. (2020). "Chasing hope": Parents' perspectives on complementary and alternative interventions for children with autism in Kazakhstan. Autism: The International Journal of Research and Practice, 24(7), 1817–1828. https://doi.org/10.1177/1362361320923494
  • Arnold, S. R., Bruce, G., Weise, J., Mills, C. J., Trollor, J. N., & Coxon, K. (2024). Barriers to healthcare for Australian autistic adults. Autism: The International Journal of Research and Practice, 28(2), 301–315. https://doi.org/10.1177/13623613231168444
  • Arslan, K. (2023). Otizmli bireylere yönelik toplumsal farkındalık düzeyinin incelenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 28–47. https://doi.org/10.33692/avrasy-ad.1167352
  • Aydos, S., & Çalış, E. S. (2021). Otizm spektrum bozukluğu öncesi ve sonrasıyla tanı: Çocuk gelişimci bakış açısıyla bir inceleme. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 4(1), 31–53.
  • Baron-Cohen, S. (2000). Theory of mind and autism: A review. International Review of Research in Mental Retardation, 23, 169–184.
  • Bekiroğlu, S. (2021). Ruhsal hastalığa sahip bireylere yönelik damgalama: Etkileyen faktörlere ve bireyler üzerindeki etkilerine dair kavramsal bir çalışma. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(33), 595–618. https://doi.org/10.26466/opus.847170
  • Biber, K., Cankorur, H., Akçay, Z., & Şumnulu, B. (2018). Çocukları okul öncesi eğitime devam eden annelere otizm spektrum bozukluğuna yönelik farkındalık eğitimi. Journal of Turkish Studies.
  • Broady, T. R., Stoyles, G. J., & Morse, C. (2017). Understanding carers’ lived experience of stigma: The voice of families with a child on the autism spectrum. Health & Social Care in the Community, 25(1), 224–233. https://doi.org/10.1111/hsc.12291
  • Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum (13. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri (23. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
  • Cappadocia, M. C., Weiss, J. A., & Pepler, D. (2012). Bullying experiences among children and youth with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42, 266–277. https://doi.org/10.1007/s10803-011-1241-x
  • Centers for Disease Control and Prevention. (2022). Data and statistics on autism spectrum disorder. U.S. Department of Health and Human Services. https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/data.html
  • Christensen, D. L., Braun, K. V. N., Baio, J., Bilder, D., Charles, J., Constantino, J. N., & Yeargin-Allsopp, M. (2018). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among children aged 8 years – Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 sites, United States, 2012. MMWR Surveillance Summaries, 65(13), 1–23. https://doi.org/10.15585/mmwr.ss6513a1
  • Corrigan, P. W., Watson, A. C., & Barr, L. (2006). The self-stigma of mental illness: Implications for self-esteem and self-efficacy. Journal of Social and Clinical Psychology, 25(8), 875–884. https://doi.org/10.1521/jscp.2006.25.8.875
  • Çınar, H. S. (2024). Otizm spektrum bozukluğu tanısı alan çocukların ebeveynlerinin bakım verme yükü, yaşam doyumu ve başa çıkma tutumlarının incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü].
  • Çolakoğlu, Ö. M., & Büyükekşi, C. (2014). Açımlayıcı faktör analiz sürecini etkileyen unsurların değerlendirilmesi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(1), 56–64.
  • Çopuroğlu, Y., & Mengi, A. (2014). Toplumsal dışlanma ve otizm. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2, 65–82.
  • Danielson, M. L., Claussen, A. H., Bitsko, R. H., Katz, S. M., Newsome, K., Blumberg, S. J., Kogan, M. D., & Ghandour, R. (2024). ADHD prevalence among U.S. children and adolescents in 2022: Diagnosis, severity, co-occurring disorders, and treatment. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 53(3), 343–360. https://doi.org/10.1080/15374416.2024.2335625
  • Dağıdır, G. H., Bukan, N., & Bahçelioğlu, M. (2022). Etiology of autism. Future Biochemistry and Bioscience, 4(2), 49–57.
  • Eldevik, S., Hastings, R. P., Jahr, E., & Hughes, J. C. (2012). Outcomes of behavioral intervention for children with autism in mainstream pre-school settings. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42(2), 210–220. https://doi.org/10.1007/s10803-011-1234-9
  • Erden, H. G., Akçakın, M., Doğan, D., & Ertem, İ. (2010). Çocuk hekimleri ve otizm tanıda zorluklar. Türkiye Klinikleri Pediatri Dergisi.
  • Ertem, İ. Ö. (2005). İlk üç yaşta gelişimsel sorunları olan çocuklar: Üç sorun ve üç çözüm. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 6(2), 13–25.
  • Foster, F., Kanderzhanova, A., Tazhibay, M., Tolegenova, A., Colet, P., Stolyarova, V., & Noble, J. G. (2025). Two sides of the spectrum: A cross-sectional study of autism diagnosis and treatment in Kazakhstan from the perspectives of parents and physicians. medRxiv. https://doi.org/10.1101/2025.05.25.25328295
  • Genç, Y., Sertkaya, D., & Demirtaş, S. (2003). Klinik araştırmalarda iki ölçüm tekniğinin uyumunu incelemede kullanılan istatistiksel yöntemler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 56(1).
  • Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the management of spoiled identity. Simon & Schuster. Green, S. E. (2003). “What do you mean ‘what’s wrong with her?’”: Stigma and the lives of families of children with disabilities. Social Science & Medicine, 57(8), 1361–1374. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(02)00511-7
  • Guthrie, W., Wetherby, A. M., Woods, J., Schatschneider, C., Holland, R. D., Morgan, L., & Lord, C. E. (2023). The earlier the better: An RCT of treatment timing effects for toddlers on the autism spectrum. Autism: The International Journal of Research and Practice, 27(8). https://doi.org/10.1177/13623613231159153
  • Güller, N., Değerli, S., Sarı, A., Altıntaş, M., & Adıgüzel, E. (2020). Otizm spektrum bozukluğunda bağırsak-beyin aksı, diyet yaklaşımları ve probiyotik tedavisi. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 69–82.
  • Hangül, Z., & Tufan, A. E. (2022). Otizm spektrum bozukluğunda tamamlayıcı ve alternatif tedavilerin kullanımı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 14(2), 165–173. https://doi.org/10.18863/pgy.935207
  • Hixson, M. D., Wilson, J. L., Doty, S. J., & Vladescu, J. C. (2008). A review of the behavioral theories of autism and evidence for an environmental etiology. The Journal of Speech and Language Pathology–Applied Behavior Analysis, 3(1), 46.
  • Howlin, P., & Asgharian, A. (1999). The diagnosis of autism and Asperger syndrome: Findings from a survey of 770 families. Developmental Medicine & Child Neurology, 41(12), 834–839. https://doi.org/10.1017/S0012162299001656
  • Huws, J. C., & Jones, R. S. (2013). “I’m really glad this is developmental”: Autism and social comparisons – An interpretative phenomenological analysis. Autism, 19(1), 84–90. https://doi.org/10.1177/1362361313512426 (Original work published 2015)
  • Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayıncılık.
  • Karaaslan, Ö., & Karaaslan, D. (2016). Otizmli çocukların tıbbi tanılama sürecinde yer alan uzman doktorların tanılamaya ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 271–293.
  • Karabekiroğlu, K., Cakin-Memik, N., Ozcan-Ozel, O., Toros, F., Oztop, D., Ozbaran, B., & Yaman, A. K. (2009). Stigmatization and misinterpretations on ADHD and autism: A multi-central study with elementary school teachers and parents. Journal of Clinical Psychology, 12(2), 79–89.
  • Kellison, I., Bussing, R., Bell, L., & Garvan, C. (2010). Assessment of stigma associated with attention-deficit hyperactivity disorder: Psychometric evaluation of the ADHD stigma questionnaire. Psychiatry Research, 178(2), 363–369. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2009.04.022
  • Khalil, A., Kim, A., & Christie, N. (2025). Help-seeking experiences of Asian American parents of children with autism: A qualitative study. Journal of Child and Family Studies, 34, 1225–1240. https://doi.org/10.1007/s10826-025-03061-8
  • Klei, L., Sanders, S. J., Murtha, M. T., Hus, V., Lowe, J. K., Willsey, A. J., Moreno-De-Luca, D., Yu, T. W., Fombonne, E., Geschwind, D., Grice, D. E., Ledbetter, D. H., Lord, C., Mane, S. M., Martin, C. L., Martin, D. M., Morrow, E. M., Walsh, C. A., Melhem, N. M., Chaste, P., … Devlin, B. (2012). Common genetic variants, acting additively, are a major source of risk for autism. Molecular Autism, 3(1), 9. https://doi.org/10.1186/2040-2392-3-9
  • Korkmaz, B. (2010). Otizm: Klinik ve nörobiyolojik özellikleri, erken tanı, tedavi ve bazı güncel gelişmeler. Türk Pediatri Arşivi, 45(12), 1–8.
  • Kurt, G., Ervüz, F. Ö., & Ervüz, C. (2023). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara ilişkin farkındalıkları. TOGÜ Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 37–48.
  • Maenner, M. J., Warren, Z., Williams, A. R., Amoakohene, E., Bakian, A. V., Bilder, D. A., … et al. (2020). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among children aged 8 years—Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 sites, United States, 2020. MMWR Surveillance Summaries, 72(2), 1–14.
  • Mara, D. (2009). Autism: Problems and etiology. AMT, 11(3), 272.
  • Melekoğlu, M. A. (2017). Özel öğrenme güçlüğüne giriş. In M. A. Melekoğlu (Ed.), Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar (ss. 15–47). Vize Yayıncılık.
  • Orçan, F. (2018). Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi: İlk hangisi kullanılmalı. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 9(4), 413–421.
  • Paul, R. (2007). Language disorders from infancy through adolescence: Assessment and intervention. Elsevier Health Sciences.
  • Paula, C. S., Cukier, S., Cunha, G. R., Irarrázaval, M., Montiel-Nava, C., Garcia, R., … & Rattazzi, A. (2020). Challenges, priorities, barriers to care, and stigma in families of people with autism: Similarities and differences among six Latin American countries. Autism, 24(8), 2228–2242.
  • Pryor, J. B., Reeder, G. D., & Monroe, A. E. (2012). The infection of bad company: Stigma by association. Journal of Personality and Social Psychology, 102(2), 224–241. https://doi.org/10.1037/a0026270
  • Salleh, N. S., Tang, L. Y., Jayanath, S., & Lim Abdullah, K. (2022). An explorative study of affiliate stigma, resilience, and quality of life among parents of children with autism spectrum disorder (ASD). Journal of Multidisciplinary Healthcare, 15, 2053–2066.
  • Samadi, S. A., Ghanimi, F., & McConkey, R. (2025). The quality of life of Iranian mothers and fathers of children with autism. Children, 12(4), 454. https://doi.org/10.3390/children12040454
  • Sanders, S. J., He, X., Willsey, A. J., Ercan-Sencicek, A. G., Samocha, K. E., Cicek, A. E., … & State, M. W. (2015). Insights into autism spectrum disorder genomic architecture and biology from 71 risk loci. Neuron, 87(6), 1215–1233. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2015.09.016
  • Sayan, A., & Durat, G. (2007). Risk tanılaması yoluyla otizmin erken teşhisi: Hemşirenin rolü. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(4), 105–113.
  • Sezgin, A. (2016, Aralık 14). Otizmin görülme sıklığı arttı. NTV. https://www.ntv.com.tr/sanat/aylin-sezginotizmgorulme-sikligi-artti
  • Shaw, K. A., Williams, S., Patrick, M. E., Valencia-Prado, M., Durkin, M. S., Howerton, E. M., Ladd-Acosta, C. M., Pas, E. T., Bakian, A. V., Bartholomew, P., Nieves-Muñoz, N., Sidwell, K., Alford, A., Bilder, D. A., DiRienzo, M., Fitzgerald, R. T., Furnier, S. M., Hudson, A. E., Pokoski, O. M., Shea, L., … Maenner, M. J. (2025). Prevalence and early identification of autism spectrum disorder among children aged 4 and 8 years – Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 16 sites, United States, 2022. Morbidity and Mortality Weekly Report. Surveillance Summaries, 74(2), 1–22. https://doi.org/10.15585/mmwr.ss7402a1
  • Soygür, H., & Özalp, E. (2005). Şizofreni ve damgalanma sorunu. Turkiye Klinikleri Journal of Internal Medical Sciences, 1(12), 74–80.
  • Şahin, V., & Engin Özyurt, G. (2022). Otizm spektrum bozukluğu tanılı çocuk ve ergenlerde damgalanma. Çocuk ve Medeniyet, 7(13), 139–148.
  • Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Allyn and Bacon.
  • Tan, M. E., Aksu, G. G., & Toros, F. (2020). Tik bozukluğu olan çocukların sosyal fobi, benlik saygısı, anksiyete ve depresyon düzeylerinin değerlendirilmesi. Turkish Journal of Child and Adolescent Mental Health, 27(3), 140–146. https://doi.org/10.4274/tjcamh.galenos.2020.58077
  • T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü. (2019). Sağlık istatistikleri yıllığı 2019 haber bülteni.
  • Thayer, N., Marsack-Topolewski, C., & Wilson, K. (2024). Parental perceptions of community and professional attitudes toward autism. Journal of Autism and Developmental Disorders. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s10803-024-06554-5
  • Tohum Otizm Vakfı. (2008). Değiştirilmiş erken çocukluk dönemi otizm tarama ölçeği sonuçları. https://www.tohumotizm.org.tr
  • Tokuç, F. Ö. (2009). Otistik çocuk ve aile özelliklerinin aile işlevlerine etkisi (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
  • Top, M. Ş., Özden, S. Y., & Sevim, M. E. (2003). Psikiyatride yaşam kalitesi. Düşünen Adam Dergisi, 16(1), 18–23.
  • Tunçtürk, M., Ermiş, Ç., & Mutlu, C. (2019). Gelişimsel koordinasyon bozukluğu. İKSSTD, 11(Ek sayı), 56–68.
  • Turnock, A., Langley, K., & Jones, C. R. (2022). Understanding stigma in autism: A narrative review and theoretical model. Autism in Adulthood, 4(1), 76–91.
  • Turan, B., Esin, İ. S., Abanoz, E., & Dursun, O. B. (2020). Şüpheden tedaviye: Otizm spektrum bozukluğunda ailelerin gözünden yaşanan sorunlar. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 15, 35–49.
  • Tüfek, G., & Sarı, S. (2016). Otizm bilinci ve otizmli çocuğu olan ailelerin yaşadığı problemler: Anadolu Otizm Vakfı’nda eğitim gören öğrenci aileleri örneği. [TÜBİTAK projesi].
  • Uz, S., & Kaya, K. (2018). Otizmli çocuklara ve ailelerine yönelik damgalama. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 663–683.
  • Üstündağ, A. (2023). Ötekileştirmeden kabul edebilme: “Foat-Uçuyor!” animasyon filminin damgalama üzerine analizi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 11(1), 562–590. https://doi.org/10.19145/e-gifder.1199083
  • Veroni, E. (2019). The social stigma and the challenges of raising a child with autism spectrum disorders (ASD) in Greece. Exchanges: The Interdisciplinary Research Journal, 6(2), 1–29.
  • Whitehouse, A. J. O., Varcin, K. J., Pillar, S., Billingham, W., Alvares, G. A., Barbaro, J., … & Hudry, K. (2021). Effect of preemptive intervention on developmental outcomes among infants showing early signs of autism: A randomized clinical trial of outcomes to diagnosis. JAMA Pediatrics, 175(11), e213298. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2021.3298
  • Yaman, E., & Güngör, H. (2013). Damgalama (stigma) ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 251–270.
  • Yazgan, Y., & Bulut, G. (2016). Tik bozuklukları. In A. Akay & E. Ercan (Eds.), Çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları (ss. 311–324). Türk Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği Yayınları.
  • Yazıcı, M. S., & Karsantık, İ. (2023). Otizm farkındalık ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 58(58), 18–40. https://doi.org/10.15285/maruaebd.1189906
  • Yener, İ., & Geçer, E. (2021). Televizyon dizileri, toplumsal farkındalık ve otizm: “Mucize Doktor” dizisi örneği. Akademik İncelemeler Dergisi, 16(1), 146–162. https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.766630
  • Yu, L., Stronach, S., & Harrison, A. J. (2020). Public knowledge and stigma of autism spectrum disorder: Comparing China with the United States. Autism, 24(6), 1531–1545.

Stigma scale for people with Autism Spectrum Disorder

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 6, 186 - 212, 01.12.2025

Öz

Autism spectrum disorder (ASD) is a neurodevelopmental disorder characterized by communication and social deficits, as well as repetitive behavior patterns, particularly evident in early childhood. Stigmatization of individuals with autism adversely affects both them and their families. While there have been studies on stigma in this field, there is currently no comprehensive study measuring this issue. The aim of this study is to measure the stigma directed toward individuals with autism spectrum disorder and to develop a Stigma Scale for Individuals with Autism Spectrum Disorder.
Validity and reliability studies of the scale were conducted with 346 participants aged 18 and older. Of the participants, 202 (58.4%) were female and 144 (41.6%) were male, with a mean age of 30.7 years. An exploratory factor analysis was employed during the development phase. The factor analysis resulted in a scale that originally had 38 items, which was reduced to 30 items explaining 30.38% of the total variance. The exploratory factor analysis indicated that the scale comprises seven dimensions: avoidance, prejudice, fear, pity, anger-pressure, discrimination, and responsibility. For reliability, the Stigma Scale for Attention Deficit Hyperactivity Disorder was used, and the correlation study showed that the items ranged from .034 to .524. The Cronbach's Alpha coefficient was calculated to be .84.

Kaynakça

  • Abu-Hamour, B., & Muhaidat, M. (2014). Parents' attitudes towards inclusion of students with autism in Jordan. International Journal of Inclusive Education, 18(6), 567–579.
  • Akgül, B. (2024). Dijital dikkat oyunlarının özgül öğrenme bozukluğu tanısı almış çocukların dikkat ve konsantrasyon düzeylerine etkisi [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü].
  • Akkuş, P. Z., Saygan, B. B., Bahadur, E. İ., Cak, T., & Özmert, E. (2021). Otizm spektrum bozukluğu tanısı ile yaşamak: Ailelerin deneyimleri. Turkish Journal of Pediatric Disease, 15(4), 272–279.
  • Aksoy, U. M. (2019). Nörogelişimsel bozukluklar: Bir ağacın farklı dalları. İstanbul Kanuni Sultan Süleyman Tıp Dergisi, 11(1), 1–4.
  • Aksoy, Ş. G. (2019). Yaşam boyu özgül öğrenme güçlüğü. İKSSTD, 11(Ek sayı), 34-39. https://doi.org/10.5222/iksstd.2019.88609
  • AlSamhori, J. F., Kakish, D. R. E. K., Ellayyan, L., Mohammad, T., Hijazeen, T., Kheir, S., ... & Qaswal, A. B. (2024). Characteristics of knowledge and stigma of autism spectrum disorder among university students in Jordan: A nationwide cross-sectional study. Middle East Current Psychiatry, 31(1), 99.
  • American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Text revision (4th ed., DSM-IV-TR). Washington, DC: American Psychiatric Association.
  • American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., DSM-5). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
  • An, S., Kanderzhanova, A., Akhmetova, A., Foster, F., & Chan, C. K. (2020). "Chasing hope": Parents' perspectives on complementary and alternative interventions for children with autism in Kazakhstan. Autism: The International Journal of Research and Practice, 24(7), 1817–1828. https://doi.org/10.1177/1362361320923494
  • Arnold, S. R., Bruce, G., Weise, J., Mills, C. J., Trollor, J. N., & Coxon, K. (2024). Barriers to healthcare for Australian autistic adults. Autism: The International Journal of Research and Practice, 28(2), 301–315. https://doi.org/10.1177/13623613231168444
  • Arslan, K. (2023). Otizmli bireylere yönelik toplumsal farkındalık düzeyinin incelenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 28–47. https://doi.org/10.33692/avrasy-ad.1167352
  • Aydos, S., & Çalış, E. S. (2021). Otizm spektrum bozukluğu öncesi ve sonrasıyla tanı: Çocuk gelişimci bakış açısıyla bir inceleme. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 4(1), 31–53.
  • Baron-Cohen, S. (2000). Theory of mind and autism: A review. International Review of Research in Mental Retardation, 23, 169–184.
  • Bekiroğlu, S. (2021). Ruhsal hastalığa sahip bireylere yönelik damgalama: Etkileyen faktörlere ve bireyler üzerindeki etkilerine dair kavramsal bir çalışma. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(33), 595–618. https://doi.org/10.26466/opus.847170
  • Biber, K., Cankorur, H., Akçay, Z., & Şumnulu, B. (2018). Çocukları okul öncesi eğitime devam eden annelere otizm spektrum bozukluğuna yönelik farkındalık eğitimi. Journal of Turkish Studies.
  • Broady, T. R., Stoyles, G. J., & Morse, C. (2017). Understanding carers’ lived experience of stigma: The voice of families with a child on the autism spectrum. Health & Social Care in the Community, 25(1), 224–233. https://doi.org/10.1111/hsc.12291
  • Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum (13. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri (23. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
  • Cappadocia, M. C., Weiss, J. A., & Pepler, D. (2012). Bullying experiences among children and youth with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42, 266–277. https://doi.org/10.1007/s10803-011-1241-x
  • Centers for Disease Control and Prevention. (2022). Data and statistics on autism spectrum disorder. U.S. Department of Health and Human Services. https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/data.html
  • Christensen, D. L., Braun, K. V. N., Baio, J., Bilder, D., Charles, J., Constantino, J. N., & Yeargin-Allsopp, M. (2018). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among children aged 8 years – Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 sites, United States, 2012. MMWR Surveillance Summaries, 65(13), 1–23. https://doi.org/10.15585/mmwr.ss6513a1
  • Corrigan, P. W., Watson, A. C., & Barr, L. (2006). The self-stigma of mental illness: Implications for self-esteem and self-efficacy. Journal of Social and Clinical Psychology, 25(8), 875–884. https://doi.org/10.1521/jscp.2006.25.8.875
  • Çınar, H. S. (2024). Otizm spektrum bozukluğu tanısı alan çocukların ebeveynlerinin bakım verme yükü, yaşam doyumu ve başa çıkma tutumlarının incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü].
  • Çolakoğlu, Ö. M., & Büyükekşi, C. (2014). Açımlayıcı faktör analiz sürecini etkileyen unsurların değerlendirilmesi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(1), 56–64.
  • Çopuroğlu, Y., & Mengi, A. (2014). Toplumsal dışlanma ve otizm. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2, 65–82.
  • Danielson, M. L., Claussen, A. H., Bitsko, R. H., Katz, S. M., Newsome, K., Blumberg, S. J., Kogan, M. D., & Ghandour, R. (2024). ADHD prevalence among U.S. children and adolescents in 2022: Diagnosis, severity, co-occurring disorders, and treatment. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 53(3), 343–360. https://doi.org/10.1080/15374416.2024.2335625
  • Dağıdır, G. H., Bukan, N., & Bahçelioğlu, M. (2022). Etiology of autism. Future Biochemistry and Bioscience, 4(2), 49–57.
  • Eldevik, S., Hastings, R. P., Jahr, E., & Hughes, J. C. (2012). Outcomes of behavioral intervention for children with autism in mainstream pre-school settings. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42(2), 210–220. https://doi.org/10.1007/s10803-011-1234-9
  • Erden, H. G., Akçakın, M., Doğan, D., & Ertem, İ. (2010). Çocuk hekimleri ve otizm tanıda zorluklar. Türkiye Klinikleri Pediatri Dergisi.
  • Ertem, İ. Ö. (2005). İlk üç yaşta gelişimsel sorunları olan çocuklar: Üç sorun ve üç çözüm. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 6(2), 13–25.
  • Foster, F., Kanderzhanova, A., Tazhibay, M., Tolegenova, A., Colet, P., Stolyarova, V., & Noble, J. G. (2025). Two sides of the spectrum: A cross-sectional study of autism diagnosis and treatment in Kazakhstan from the perspectives of parents and physicians. medRxiv. https://doi.org/10.1101/2025.05.25.25328295
  • Genç, Y., Sertkaya, D., & Demirtaş, S. (2003). Klinik araştırmalarda iki ölçüm tekniğinin uyumunu incelemede kullanılan istatistiksel yöntemler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 56(1).
  • Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the management of spoiled identity. Simon & Schuster. Green, S. E. (2003). “What do you mean ‘what’s wrong with her?’”: Stigma and the lives of families of children with disabilities. Social Science & Medicine, 57(8), 1361–1374. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(02)00511-7
  • Guthrie, W., Wetherby, A. M., Woods, J., Schatschneider, C., Holland, R. D., Morgan, L., & Lord, C. E. (2023). The earlier the better: An RCT of treatment timing effects for toddlers on the autism spectrum. Autism: The International Journal of Research and Practice, 27(8). https://doi.org/10.1177/13623613231159153
  • Güller, N., Değerli, S., Sarı, A., Altıntaş, M., & Adıgüzel, E. (2020). Otizm spektrum bozukluğunda bağırsak-beyin aksı, diyet yaklaşımları ve probiyotik tedavisi. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 69–82.
  • Hangül, Z., & Tufan, A. E. (2022). Otizm spektrum bozukluğunda tamamlayıcı ve alternatif tedavilerin kullanımı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 14(2), 165–173. https://doi.org/10.18863/pgy.935207
  • Hixson, M. D., Wilson, J. L., Doty, S. J., & Vladescu, J. C. (2008). A review of the behavioral theories of autism and evidence for an environmental etiology. The Journal of Speech and Language Pathology–Applied Behavior Analysis, 3(1), 46.
  • Howlin, P., & Asgharian, A. (1999). The diagnosis of autism and Asperger syndrome: Findings from a survey of 770 families. Developmental Medicine & Child Neurology, 41(12), 834–839. https://doi.org/10.1017/S0012162299001656
  • Huws, J. C., & Jones, R. S. (2013). “I’m really glad this is developmental”: Autism and social comparisons – An interpretative phenomenological analysis. Autism, 19(1), 84–90. https://doi.org/10.1177/1362361313512426 (Original work published 2015)
  • Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayıncılık.
  • Karaaslan, Ö., & Karaaslan, D. (2016). Otizmli çocukların tıbbi tanılama sürecinde yer alan uzman doktorların tanılamaya ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 271–293.
  • Karabekiroğlu, K., Cakin-Memik, N., Ozcan-Ozel, O., Toros, F., Oztop, D., Ozbaran, B., & Yaman, A. K. (2009). Stigmatization and misinterpretations on ADHD and autism: A multi-central study with elementary school teachers and parents. Journal of Clinical Psychology, 12(2), 79–89.
  • Kellison, I., Bussing, R., Bell, L., & Garvan, C. (2010). Assessment of stigma associated with attention-deficit hyperactivity disorder: Psychometric evaluation of the ADHD stigma questionnaire. Psychiatry Research, 178(2), 363–369. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2009.04.022
  • Khalil, A., Kim, A., & Christie, N. (2025). Help-seeking experiences of Asian American parents of children with autism: A qualitative study. Journal of Child and Family Studies, 34, 1225–1240. https://doi.org/10.1007/s10826-025-03061-8
  • Klei, L., Sanders, S. J., Murtha, M. T., Hus, V., Lowe, J. K., Willsey, A. J., Moreno-De-Luca, D., Yu, T. W., Fombonne, E., Geschwind, D., Grice, D. E., Ledbetter, D. H., Lord, C., Mane, S. M., Martin, C. L., Martin, D. M., Morrow, E. M., Walsh, C. A., Melhem, N. M., Chaste, P., … Devlin, B. (2012). Common genetic variants, acting additively, are a major source of risk for autism. Molecular Autism, 3(1), 9. https://doi.org/10.1186/2040-2392-3-9
  • Korkmaz, B. (2010). Otizm: Klinik ve nörobiyolojik özellikleri, erken tanı, tedavi ve bazı güncel gelişmeler. Türk Pediatri Arşivi, 45(12), 1–8.
  • Kurt, G., Ervüz, F. Ö., & Ervüz, C. (2023). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara ilişkin farkındalıkları. TOGÜ Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 37–48.
  • Maenner, M. J., Warren, Z., Williams, A. R., Amoakohene, E., Bakian, A. V., Bilder, D. A., … et al. (2020). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among children aged 8 years—Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 sites, United States, 2020. MMWR Surveillance Summaries, 72(2), 1–14.
  • Mara, D. (2009). Autism: Problems and etiology. AMT, 11(3), 272.
  • Melekoğlu, M. A. (2017). Özel öğrenme güçlüğüne giriş. In M. A. Melekoğlu (Ed.), Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar (ss. 15–47). Vize Yayıncılık.
  • Orçan, F. (2018). Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi: İlk hangisi kullanılmalı. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 9(4), 413–421.
  • Paul, R. (2007). Language disorders from infancy through adolescence: Assessment and intervention. Elsevier Health Sciences.
  • Paula, C. S., Cukier, S., Cunha, G. R., Irarrázaval, M., Montiel-Nava, C., Garcia, R., … & Rattazzi, A. (2020). Challenges, priorities, barriers to care, and stigma in families of people with autism: Similarities and differences among six Latin American countries. Autism, 24(8), 2228–2242.
  • Pryor, J. B., Reeder, G. D., & Monroe, A. E. (2012). The infection of bad company: Stigma by association. Journal of Personality and Social Psychology, 102(2), 224–241. https://doi.org/10.1037/a0026270
  • Salleh, N. S., Tang, L. Y., Jayanath, S., & Lim Abdullah, K. (2022). An explorative study of affiliate stigma, resilience, and quality of life among parents of children with autism spectrum disorder (ASD). Journal of Multidisciplinary Healthcare, 15, 2053–2066.
  • Samadi, S. A., Ghanimi, F., & McConkey, R. (2025). The quality of life of Iranian mothers and fathers of children with autism. Children, 12(4), 454. https://doi.org/10.3390/children12040454
  • Sanders, S. J., He, X., Willsey, A. J., Ercan-Sencicek, A. G., Samocha, K. E., Cicek, A. E., … & State, M. W. (2015). Insights into autism spectrum disorder genomic architecture and biology from 71 risk loci. Neuron, 87(6), 1215–1233. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2015.09.016
  • Sayan, A., & Durat, G. (2007). Risk tanılaması yoluyla otizmin erken teşhisi: Hemşirenin rolü. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(4), 105–113.
  • Sezgin, A. (2016, Aralık 14). Otizmin görülme sıklığı arttı. NTV. https://www.ntv.com.tr/sanat/aylin-sezginotizmgorulme-sikligi-artti
  • Shaw, K. A., Williams, S., Patrick, M. E., Valencia-Prado, M., Durkin, M. S., Howerton, E. M., Ladd-Acosta, C. M., Pas, E. T., Bakian, A. V., Bartholomew, P., Nieves-Muñoz, N., Sidwell, K., Alford, A., Bilder, D. A., DiRienzo, M., Fitzgerald, R. T., Furnier, S. M., Hudson, A. E., Pokoski, O. M., Shea, L., … Maenner, M. J. (2025). Prevalence and early identification of autism spectrum disorder among children aged 4 and 8 years – Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 16 sites, United States, 2022. Morbidity and Mortality Weekly Report. Surveillance Summaries, 74(2), 1–22. https://doi.org/10.15585/mmwr.ss7402a1
  • Soygür, H., & Özalp, E. (2005). Şizofreni ve damgalanma sorunu. Turkiye Klinikleri Journal of Internal Medical Sciences, 1(12), 74–80.
  • Şahin, V., & Engin Özyurt, G. (2022). Otizm spektrum bozukluğu tanılı çocuk ve ergenlerde damgalanma. Çocuk ve Medeniyet, 7(13), 139–148.
  • Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Allyn and Bacon.
  • Tan, M. E., Aksu, G. G., & Toros, F. (2020). Tik bozukluğu olan çocukların sosyal fobi, benlik saygısı, anksiyete ve depresyon düzeylerinin değerlendirilmesi. Turkish Journal of Child and Adolescent Mental Health, 27(3), 140–146. https://doi.org/10.4274/tjcamh.galenos.2020.58077
  • T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü. (2019). Sağlık istatistikleri yıllığı 2019 haber bülteni.
  • Thayer, N., Marsack-Topolewski, C., & Wilson, K. (2024). Parental perceptions of community and professional attitudes toward autism. Journal of Autism and Developmental Disorders. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s10803-024-06554-5
  • Tohum Otizm Vakfı. (2008). Değiştirilmiş erken çocukluk dönemi otizm tarama ölçeği sonuçları. https://www.tohumotizm.org.tr
  • Tokuç, F. Ö. (2009). Otistik çocuk ve aile özelliklerinin aile işlevlerine etkisi (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
  • Top, M. Ş., Özden, S. Y., & Sevim, M. E. (2003). Psikiyatride yaşam kalitesi. Düşünen Adam Dergisi, 16(1), 18–23.
  • Tunçtürk, M., Ermiş, Ç., & Mutlu, C. (2019). Gelişimsel koordinasyon bozukluğu. İKSSTD, 11(Ek sayı), 56–68.
  • Turnock, A., Langley, K., & Jones, C. R. (2022). Understanding stigma in autism: A narrative review and theoretical model. Autism in Adulthood, 4(1), 76–91.
  • Turan, B., Esin, İ. S., Abanoz, E., & Dursun, O. B. (2020). Şüpheden tedaviye: Otizm spektrum bozukluğunda ailelerin gözünden yaşanan sorunlar. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 15, 35–49.
  • Tüfek, G., & Sarı, S. (2016). Otizm bilinci ve otizmli çocuğu olan ailelerin yaşadığı problemler: Anadolu Otizm Vakfı’nda eğitim gören öğrenci aileleri örneği. [TÜBİTAK projesi].
  • Uz, S., & Kaya, K. (2018). Otizmli çocuklara ve ailelerine yönelik damgalama. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 663–683.
  • Üstündağ, A. (2023). Ötekileştirmeden kabul edebilme: “Foat-Uçuyor!” animasyon filminin damgalama üzerine analizi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 11(1), 562–590. https://doi.org/10.19145/e-gifder.1199083
  • Veroni, E. (2019). The social stigma and the challenges of raising a child with autism spectrum disorders (ASD) in Greece. Exchanges: The Interdisciplinary Research Journal, 6(2), 1–29.
  • Whitehouse, A. J. O., Varcin, K. J., Pillar, S., Billingham, W., Alvares, G. A., Barbaro, J., … & Hudry, K. (2021). Effect of preemptive intervention on developmental outcomes among infants showing early signs of autism: A randomized clinical trial of outcomes to diagnosis. JAMA Pediatrics, 175(11), e213298. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2021.3298
  • Yaman, E., & Güngör, H. (2013). Damgalama (stigma) ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 251–270.
  • Yazgan, Y., & Bulut, G. (2016). Tik bozuklukları. In A. Akay & E. Ercan (Eds.), Çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları (ss. 311–324). Türk Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği Yayınları.
  • Yazıcı, M. S., & Karsantık, İ. (2023). Otizm farkındalık ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 58(58), 18–40. https://doi.org/10.15285/maruaebd.1189906
  • Yener, İ., & Geçer, E. (2021). Televizyon dizileri, toplumsal farkındalık ve otizm: “Mucize Doktor” dizisi örneği. Akademik İncelemeler Dergisi, 16(1), 146–162. https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.766630
  • Yu, L., Stronach, S., & Harrison, A. J. (2020). Public knowledge and stigma of autism spectrum disorder: Comparing China with the United States. Autism, 24(6), 1531–1545.
Toplam 82 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Uygulamalı ve Gelişimsel Psikoloji (Diğer)
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Berra Alayli 0009-0008-6152-9852

Burcu Aykuş 0009-0000-3233-9867

Tayyar Türk Bu kişi benim 0090-0002-6746-2288

Gönderilme Tarihi 2 Mayıs 2025
Kabul Tarihi 21 Ağustos 2025
Yayımlanma Tarihi 1 Aralık 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 3 Sayı: 6

Kaynak Göster

APA Alayli, B., Aykuş, B., & Türk, T. (2025). Otizm Spektrum Bozukluğuna sahip bireylere yönelik Damgalama ölçeği. Kastamonu İnsan ve Toplum Dergisi, 3(6), 186-212.

Kastamonu İnsan ve Toplum Dergisi - KİTOD