Mukaddime’nin İktisat Okulları Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 379 - 397, 31.12.2022

Serkan Dilek , Murat Fidan

Öz

İbni Haldun yazdığı Mukaddime isimli kitabıyla sosyoloji ve tarih başta olmak üzere sosyal bilimlere yaptığı katkılar bilim adamlarının genelince kabul görmüş Ortaçağ İslam Arap bilim adamlarından biridir. Ancak Mukaddime iktisadi içeriği bakımından da oldukça önemli bir eserdir, çünkü gelir dağılımı, kalkınma, kamu maliyesi gibi konularda rasyonel ve bilimsel tahlillerde bulunmuştur. 21. Yüzyılda iktisatçıların İbni Haldun ve Mukaddime’ye olan ilgisi artarak devam etmektedir. Yaklaşık 400 yıl geçtikten sonra Mukaddime içinde yer alan iktisadi içerik, Batılı iktisatçılar tarafından teori haline getirilmeye başlanmıştır. Bu da Mukaddime’nin iktisadi düşünce tarihi açısından önemini ortaya koymaktadır. Mukaddime içeriğinin klasik iktisat mı yoksa sosyalist iktisat önerileriyle mi uyumlu olduğu konusu önemli bir tartışma konusudur. Bu çalışmada Mukaddime eserinin iktisat bilimine yaptığı katkı, kapitalist ve sosyalist iktisat görüşleri ile benzer ve farklı yönleri araştırılmıştır. Mukaddime’nin; aşırı vergilendirmenin zararları, emek-değer ilişkisi, iktisadi kalkınma, işbölümü, fiyatlandırma, girişimcilik konularında iktisat bilimine katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Mukaddime düşük vergilendirme yanlısı tutumuyla arz yanlı iktisatçılarla uyuşmaktadır. Ancak devletin gerekli harcamayı yapmaması durumunda kriz olacağını belirtmesi yanıyla Keynesçi görüşlerle benzeşmektedir. Diğer yandan işbölümüne bakış açılarında Adam Smith ile benzerlik bulunmaktadır. Marx’ın devrimci süreci ile İbni Haldun’un devletlerin yaşam ve yıkım süreci arasında önemli farklılıklar mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

İbni Haldun, Mukaddime, Laffer-Haldun Eğrisi, İslami İktisat Düşünce Tarihi, Adam Smith

Kaynakça

• Abbadi, S. (2004). Ibn Khaldun Contribution To The Science Economics. Journal of Al-Azhar University-Gaza. 7(1), 41-48.
• Abdullahi, A. A., ve Salawu, B. (2012). Ibn Khaldun: a forgotten sociologist?. South African Review of Sociology, 43(3), 24-40. Adil H. Mouhammed (2007) On Ibn Khaldun’s Contribution to Heterodox Political Economy, History of Economics Review, 46(1), 89-105.
• Ahmad, R. (1953). Ibn Khaldun—A Great Pioneer Economist. The Panjab University economist: the journal of the Department of Economics, University of Panjab, 2 (1), 52-61.
• Aktan, C. C. (2009). Arz Yönlü İktisat Teorisi ve Haldun-Laffer Etkisi. Ekonomi Bilimleri Dergisi. 1(2), 40-54.
• Ali A.A. ve Bashir S. (2012) Ibn Khaldun: A Forgotten Sociologist?, South African Review of Sociology, 43(39), 24-40.
• Andic, S. (1965). A Fourteenth Century Sociology of Public Finance. Public Finance, 20(1-2), 22-44.
• Arslan, A. (2009), İbni Haldun, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Beik, I. S., ve Arsyianti, L. D. (2006). Ibn Khaldun’s contribution on modern economics development: an analysis based on selected economic issues. In international Conference on Ibn Khaldun, Madrid.
• Belge, R. (2018). İbn Haldun’un Mukaddime’sinde İktisadi Coğrafya. Öneri Dergisi, 13(50), 266-287.
• Bocutoğlu, E. (2015). İbn-i Haldun ve Adam Smith’in İşbölümü Konusundaki Görüşleri Üzerine Bir Değerlendirme. Emek ve Toplum. 4(8), 8-25.
• Boulakia, J. D. C. (1971). Ibn Khaldun: a fourteenth-century economist. Journal of Political Economy, 79(5), 1105-1118.
• Bygrave, W.D. ve Hofer, C.W. (1991). Theorizing About Entrepreneurship. Entrepreneurship Theory and Practice, 16 (2), 13-22.
• Candan, N. (2007). İbni Haldun’un Gözüyle Kamu Maliyesi Yaklaşımı. Yönetim ve Ekonomi. 14(2), 235-245.
• Choudhury, M. A. (2016). Ibn Khaldun's Political Economy. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi/Journal of Islamic Economics and Finance (JIEF). 2, 1-33
• Çöpoğlu, M. ve Kuran, M. (2019). İbn Haldun’da Çalışma Hayatına Yönelik Üç Temel Kavramın İncelenmesi Çalışma, Emek Değer ve İş Bölümü. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(38), 131-142.
• Demir, Z. (2018). İbni Haldun’un iktisadi kuramı: Devletin ekonomi üzerindeki rolü ve fonksiyonları. JOMELIPS-Journal of Management Economics Literature Islamic and Political Sciences, 3(1), 43-67.
• Dilek, S., Keskingöz, H., & Nergiz, E. (2019a). Ekonomi okuryazarlığının girişimcilik niyeti üzerine etkisi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi/Third Sector Social Economic Review. 54(1), 89-107.
• Dilek, S, Özdirek, R ve Kesgingöz, H., (2019b). Kayırmacılık kavramının islam ekonomisi bağlamında incelenmesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8 (4), 3186- 3210.
• Dilek, S. (2017). Oyun Teorisi Eşliğinde Sanayi Ekonomisi. Seçkin Yayınları.
• Dilek, S., Küçük, O., & Özdirek, R. (2017). Homo Economicus mu? İslami İnsan mı?. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(4), 635-641.
• Ead, H. A. ve Eid. N.H. (2014).Between Ibn Khaldun and Adam Smith (Fathers of Economics). IOSR Journal of Business and Management. 16(3), 54-56.
• Fidan, M. ve Dilek, S. (2022). Devletin Ekonomideki Rolünün İslam İktisatçıları ile Klasik İktisatçıların Bakış Açılarına Göre Değerlendirilmesi, Asia Minor Studies, 10(1), 105-121.
• Gellner, E. (1961). From Ibn Khaldun To Karl Marx. Political Quarterly, 32(4), 385-92.
• Genç, S. Y. (2015). İbni Haldun’un Devlet Anlayişi Çerçevesinde “Refah Devleti” ve “İktisadi Kalkinma” Düşüncesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 141-154.
• Gölçek, A. G., ve Gülşen, M. A. (2017). İbn Haldun ve Serbest Piyasa Fikri: İbn Teymiyye ve Gazali'den Kanıtlar. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 57, 576-590.
• Görgün, T. (2006). Mukaddime. TDVİA, Cilt 31, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Gürkan, C. (2013). Modern Maliye Teorisinin Klasik Kökenleri: İbni Haldun’dan “Post-Kameralizm” e Mali Düşünce. Maliye Dergisi, 164, 1-26.
• Ibrahim, M. Y., Ismail, N., ve Sumandar, A. (2019). A comparative study of Khaldun, Smith, and Marx thinking about the labor theory of value. International Journal of Advanced Research in Islamic and Humanities, 1(3), 1-8.
• Irijanto, T. T., Shah, M. A., ve Ismail, A. G. (2013). The Thoughts of Economic Growth Theories of Classical Muslim Scholars, A Contribution. TRIKONOMIKA, 12(2), 168-189.
• Islahi, A. (2015). Ibn Khaldun’s theory of taxation and its relevance. Turkish Journal of Islamic Economics, 2(2), 1-19. İbni Haldun (2021). Mukaddime. Çeviren: Cemal Aydın. Timaş Yayınları.
• Ismail, A. G., ve Jaafar, A. B. (2017). Vergi oranı ve belirleyicileri: İbn Haldun’dan bir görüş. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi. 2(1), 1-20. İyem, C., Yıldız, F. Z., ve Öztürk, D. G. (2019). İbn Haldun’un Emek Anlayışı: Marx ile Karşılaştırmalı bir İnceleme. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 167-186.
• Jessop, B. (2005). Hegemonya, Post-Fordizm ve Küreselleşme Ekseninde Kapitalist Devlet. (B. Yarar, ve A. Özkazanç, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kavakcı, S., ve Yardımcıoğlu, F. (2018). Türkiye’de İbn Haldun üzerine yapılmış lisansüstü tezlerin bibliyometrik analizi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(2), 317-342.
• Kesgi̇ngöz, H., ve Dilek, S. (2016a). Investigation of TR82 region according to the growth stages of Rostow. Asian Journal of Economic Modelling, 4(4), 180-189.
• Kesgingöz, H. ve Dilek, S. (2016b) Middle Income Trap and Turkey. The Empirical Economics Letters 15(7), 658-666.
• Kozak, İ. E. (2012). İbn Haldun’un İşletme ve Kamu Yönetimine İlişkin Görüşlerine Günümüzden Bir Bakış. İş Ahlakı Dergisi, 5(9), 163-184. Küçükkalay, B. E. (2021). İbn Haldun’da ve Marx’daki Emek-Değer ve Kâr Düşüncelerinin Karşılaştırması ve İktisat Tarihi Dinamikleri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 99-115.
• Lacoste, Y. (1993). İbni Haldun: Üçüncü Dünyanın Geçmişi Tarih Biliminin Doğuşu. (M. Sert, Çev.) İstanbul: Sosyalist Yayınları.
• Maulidizen, A. (2019). Ibn Khaldun's Economic Thought; The Fair Tax And Its Relevance To The Modern Economy. International Journal of Islamic Business and Economics (IJIBEC), 3(2), 73-89.
• McCaffrey, J. (2014). Ibn khaldun: the forgotten father of economics. ISOR Journal of Business and Management, 16(3), 1-7. Mohammad, T.S.H.M. (2010). Principles of Sustainable Development in Ibni Khaldun’s Economic Thought. Malaysian Journal of Real Estate. 5(1). 1-19.
• Mohammed, Y. (2017). The Division of Labor and Its Theoretical Foundations: Comparing Ibn Khaldun and Adam Smith. Labor In an Islamic Setting. Edıtors:Necmettin Kızılkaya and Toseef Azid. Routledge.
• Muheramtohadi, S. (2018). A Comparative Study: The Economic Thoughts of Ibn Khaldun and Karl Marx. International Journal of Islamic Business and Economics (IJIBEC), 2(1), 51-64. Özaydın, A., Arslan, İ., ve Bayar, İ. (2020). İbn Haldun’un İktisadi Kalkınma Anlayışını İnşa Eden İktisadi Faktörler. İlahiyat Akademi, (13), 31-56.
• Özel, M. (2006). Bir İktisat Klasiği Olarak İbn Haldun’un Mukaddimesi. Divan İlmi Araştırmalar. 21, 1-8.
• Özkılıç, İ. (2006). İbni Haldun’da İktisadi Kalkınmanın Dinamikleri ve Girişimcilik. Akademik Bakış. 10, 1-14.
• Özyer, K., ve Kılınç, M. B. (2022). Modern İşletme Yönetiminin Kökenleri, Doğudan: Ibn Haldun. Yönetim ve Örgüt Tarihi Dergisi, 1(1), 39-53.
• Palabıyık, A. (2012). Marx’ın Sosyolojisi’nde gözden uzak kalmış bir kavram:“İşbölümü”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(1), 266-298.
• Porter, M. (2010). Ulusların Rekabet Üstünlüğü. Rekabet Üzerine. Çeviren: Kıvanç Tanrıyar, Optimist Yayınları.
• Ridlwan, A. A., ve Mawardi, I. (2019). The Contribution of Ibnu Khaldun’s Economic Thoughts. Kalimah: Jurnal Studi Agama dan Pemikiran Islam, 17(1), 121-132.
• Rizkiah, S. K., ve Chachi, A. (2020). The Relevance of Ibn Khaldun’s Economic Thought in the Contemporary World. Turkish Journal of Islamic Economics-Tujise. 7, 70-90.
• Smith, A. (2006). Ulusların Zenginliği 1. Çeviren: Metin Saltoğlu. Palme Yayınları.
• Spengler, J. J. (1964). Economic Thought of Islam: Ibn Khaldūn. Comparative Studies in Society and History, 6(3), 268-306. Top, S; Çolakoğlu, N.; Dilek, S. (2012). “Evaluating Entrepreneurship Intentions of Vocational High School Pupils Based On Self-Efficacy Concept”, Procedia-Social and Behavioral Sciences. 58, 934-943.
• Torun, T. (2019). Karşılaştırmalı Bir Çalışma: İbni Haldun ve Karl Marx’ın İktisadi Görüşleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Uludağ, S. (2015). İbn Haldun Hayatı-Eserleri-Fikirleri. Ankara: Harf Yayınları.
• Ulusoy,T, Civek F. (2020).İnsani İhtiyaçlar Değişiyor Mu? Maslow İhtiyaçlar Hiyarirşisinden Covid-19 İhtiyaçlar Hiyararşisine Teorik Bir Değerlendirme.Social Sciences Studies Journal, 10.26449/sssj.2797.
• Yiğit, R. (2021). İbn Haldun ve İktisadi Görüşleri, Maruf İktisat İslam İktisadı Araştırmaları Dergisi, 1(2), s.4-17.
• Zakaria, M. (2020). Khaldunian understanding of economico-legal philosophy: A living mechanism for civilizational existence. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi. 5(1), 33-54.
• Zorlu, A. (2020). Gereksinimlerin, İhtiyaçların ve Arzuların Dönüşümü Bağlamında İbn Haldun’un İhtiyaçlar Kuramı, Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 12 (2), 487-528.