Kaos Toerisi, Kelebek Etkisi: Covid-19 Pandemi Sonrası Güncel Çalışmalarla Bir Literatür Taraması

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 258 - 269, 30.12.2023

Müzeyyen Özhavzalı

Öz

Küreselleşen dünyada işletmeler açık bir sistem olup sadece yakın değil uzak çevrelerinde ortaya çıkan kriz, gelişme ve değişimlerden de etkilenmesi kaçınılmaz hale gelmiştir. Bu nedenle geçmişe göre bugün dış çevredeki değişimlere, gelişmlere daha duyarlı olmaları ve olası krizlere karşı her zaman dinamik bir şekilde tedbirli olmalarıgerekmektedir. Günümüzde etkilerini halen yaşamakta olduğumuz ve uyum sürecini gerçekleştirmeye çalıştığımız Covid-19 salgını, işletmeleri de beklenmedik bir anda krizin içinde bulmalarına neden olmuştur. Bu tarz krizleri bilmeyen ve buna bağlı hem hazırlıklı olmayıp hemde kriz sonrasında neler yapabileceği, uyum süreci hakkında bilgi sahibi olmayan işletmeler daha çok zorluk yaşamaktadırlar. Ayrıca krizler ve faktörler değiştikçe alınacak tedbirler ve uyum süreci de farklılık göstermektedir.
Diğer yandan dünyada dijital gelişimin çok hızlı olması, Covid-19 salgını sürecinden sonra insanların alışveriş olanaklarının daha çok dijitale taşınması ve artın/azalan müşteri sayıları ile bağlantıların değişen ilişkileri bu dinamik sistemi daha fazla karmaşıklaştırmıştır. Bu karmaşıklığın, kaosun nedenleri ise gözlenebilen veya gözlenemeyen birçok faktör gösterilebilir. Küreselleşen dünyada, işletmeler kaotik ortamdaki bu acımasızca rekabet ortamında bu karmaşıklığı çözmenin en hızlı ve iyi yollarını aramaktadır. Bu çalışmanın amacı, Covid-19 salgını sürecinden sonra yeni normale uyum sağlama sürecinde işletmelerin Kaos teorisi ve ilkelerinden Kelebek etkisi ilişkisiyle nasıl açıklandığını gösteren çalışmaları incelemek ve bu tarz krizlerle karşılaşılabilmesi ihtimalinde işletmelere bu sorunları çözümüne yönelik literatür bilgisi kazandırarak daha sonra yaşanabilecek salgınlar için destek olmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kaos Teorisi, Kelebek Etkisi, Matematiksel Modelleme, Covid-19, İşletme

Kaynakça

• Açıkgöz N. ve Çağıl G. (2019). “Tedarik Zincirinde Kaos: Bir Literatür Taraması”, Academic Platform-Journal of Engineering and Science, c. 7, sayı. 3, ss. 449-466, doi:10.21541/apjes.562192
• Agrawal, S., De Smet, A. , LacroġX, S. ve Reġch, A., (2020). To emerge stronger from the COVİD-19 crisis, companies should start reskilling their workforces now. Erişim Linki: https://www.mckinsey.com/business-functions/people-and-organizational-performance/our-insights/to-emerge-stronger-from-the-covid-19-crisis-companies-should-start-reskilling-their-workforces-now. (EriĢim Tarihi 21.7.2021).
• Akbaba Altun, S. (2001). Kaos ve yönetim. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 28(28), 451-469.
• Alla Hamou, A., Azroul, E., ve Lamrani Alaoui, A. (2021). Fractional model and numerical algorithms for predicting Covid-19 with isolation and quarantine strategies, nternational Journal of Applied and Computational Mathematics, 7(4),1-30.
• Bağcı, H. (2020). Kaos teorisi kapsamında Covid-19’un finansal piyasalar üzerindeki kelebek etkisinin incelenmesi. Turkish Studies, 15(7), 2795-2810. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.46280
• Bayar, M. ve Varışlı, N. (2021). İşletmelerde Covid-19 Sürecinde İnfodemi ve Kriz Yönetimi . European Journal of Managerial Research (EUJMR) , 5 (9) , 342-352.https://dergipark.org.tr/en/pub/eujmr/issue/66146/1017940
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. Ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Feichtinger, G., Hommes, C.H. ve Herold, W. (1994). Chaos in a Simple Deterministic Queueing System, Mathematical Methods of Operations Research, 40, 109-119 DOI:10.1007/BF01414032.
• Gleick, J. (1987). Chaos making a new science. Yiking Penguin Inc.
• Gleick, J. (2000). Kaos: yeni bir bilim teorisi. TÜBİTAK Yayınları.
• Gleick, J. (2005), Kaos: Yeni Bir Bilim Teorisi, Fikret Üçkan (çev.), 13. Basım, Ankara:Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Gleick, J. (2014). Kaos (1.b.). (İ. A. Demir, Çev.) İstanbul: Alfa Yayınları.
• Güçlü, N. (2001). Zaman yönetimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 25(25), 87-106.
• Gürsakal, N. (2007). Sosyal Bilimlerde Karmaşıklık ve Kaos (1. b.). İstanbul:Nobel Basımevi.
• Hwarng H.B., Xie N. “Understanding supply chain dynamics: A chaos perspective “European Journal of Operational Research 184, 1163–1178, 2008 DOI: 10.1016/j.ejor.2013.09.025 Hwarng H.B., Yuan X., “Production, Manufacturing and Logistics Interpreting supply chain dynamics: A quasi-chaos perspective”, European Journal of Operational Research 233, 566–579, 2014
• J. Ma, X. Pu. (2011 Complex dynamics in nonlinear triopoly market with different expectations, Discrete Dyn. Nat. Soc), http://dx.doi.org/10.1155/2011/902014.
• Koç, B. Y . (2017). Sosyal bilimlerde örnekleme kuramı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (47), 480-495.
• Levy, D. (1994), Chaos Theory And Strategy: Theory, Application, And Managerial Implications, Strategic Management Journal, Vol. 15, 167-178
• Lindsay, J. S. (1989). Chaos theory: implication for educational research. 12th Conference of the Eastern Educational Research Association, Savannah, Georgia.
• Lindsay, J. S. (1991). The chaos pattern in Piaget’s theory of cognitive development. The Annual Conference of the Eastern Educational Research Association, Boston.
• Lorenz, E. (1972). Predictability: does the flap of a butterfly’s wings in Brazil set off a tornado in Texas? The conference of AAAS Section on Environmental Sciences, New Approaches to Global Weather: GARP, 29 December, Mass, Boston.
• Oestreicher, C. (2007). A history of chaos theory. Dialogues in Clinical Neuroscience, 9(3), 279-289. https://doi.org/10.31887/DCNS.2007.9.3/coestreicher
• Rockler, M. J. (1990-1991). Thinking about chaos: non-quantitative approach to teacher education. Action in Teacher Education, 12(4), 56-62. https://doi.org/10.1080/01626620.1991.10463112
• Sak, R., Sak, Ş., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4 (1), 227-256.
• Taslaman, C. (2008). Kuantum Teorisi Felsefe ve Tanrı (2. b.). İstanbul: İstanbul Yayınevi.
• Taş, C. (2022). Epidemik hastalıklar için matematiksel modeller ve Türkiye'de Covid-19 salgını (Master's thesis, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Tekel, E. (2006). Termik santrallerin enerji ve ekserji analizi, (Master's thesis, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Tuna O. N. (2013). Kaos teorisi ve “sağlık - hastalık kavramı” üzerine etkisi, Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 21(2), 116-121.
• Türk Dil Kurumu, TDK, (2011).
• Uçar, S. (2015), ‘Kaos Teorisine Felsefi Bir Bakış’, Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, (27)
• Yiğitol, B. (2022). Stratejik Yönetim Düşüncesinde Paradigma Değişimi: Kaos Teorisi Bağlamında Üst Düzey İşletme Yöneticileri Üzerinden Nitel Bir Araştırma (Doctoral Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi,Türkiye).293-307.
• Yüksel, M., ve Esmer, Y. (2019). İşletme Yönetiminde Kaos Yaklaşımı: Teorik Bir Bakış. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18. UİK Özel Sayısı, 937-952. https://doi.org/10.26466/opus.584117
• Weick, Karl E.ve Kathleen M. Sutcliffe (2021). Beklenmeyeni Yönetmek. Albaraka yayınları.
• Williams, G.P. (1997). Chaos Theory Tamed, Washington, D.C.: Nat. Acad. Press.