TEORİK ÇERÇEVEDE CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 47 - 104, 01.06.2023

Fatih Özkul

Öz

Modern demokrasilerin gelişimine paralel olarak hangi hükümet sisteminin tercih edilmesi gerektiğine yönelik tartışmalar da yeni bir boyut kazanmış ve bu konuda çeşitli alternatifler sunulmuştur. Literatüre bir parça göz atıldığında bu konuda yapılmış birçok çalışmanın olduğu anlaşılmaktadır.
Ülkemizde hükümet sistemi arayışı özellikle 1982 Anayasası’nın yürürlüğe girmesinden sonra büyük bir ivme kazanmıştır. Merhum Cumhurbaşkanlarımızdan Turgut Özal ile başlayan hükümet sistemi tartışmaları, yine merhum Cumhurbaşkanımız Süleyman Demirel ile gündemde tutulmuştur. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, hükümet sistemi arayışları içerisindeki talebin başkanlık sistemi yönünde olduğudur. 1982 Anayasası ile kabul edilen parlamenter hükümet sistemindeki ilk önemli değişiklik, 2007 Anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi esasının benimsenmesidir. Anılan değişikliği 2017 değişikliği izlemiştir. 2017 değişikliği öncesinde, öncekilere oranla daha yoğun bir şekilde başkanlık sistemi üzerinde yapılan tartışmalar “Türk Tipi Başkanlık Sistemi” adıyla yol haritasından çıkmış ve sonuç olarak “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine” geçilmiştir. Anılan değişiklik ile birlikte 1876 Anayasası’ndan beri uyguladığımız parlamenter hükümet sistem terk edilmiş ve yeni bir model benimsenmiştir. Ancak teorik bir karşılaştırma yapıldığı takdirde, benimsenen yeni hükümet modelinin dünya üzerinde kabul görmüş sistemlerle uyuşmadığı, başkanlık sisteminin temel özellikleri ile de önemli farklılıklar arz ettiği, kendine özgü denenmemiş bir prototip olduğu anlaşılmaktadır.
Bu çalışmada okuyucuya genel kabul görmüş olan hükümet sistemlerinin temel özellikleri sunulduktan sonra, anılan sistemlerin ülkemizde uygulanan cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile karşılaştırılması yapılmış ve benimsenen yeni sistemin hangi hükümet modelinin özelliklerini taşıdığı tartışılmıştır. Yine kuvvetler ayrılığı ilkesi bağlamında yasama ve yürütme organlarının birbirleriyle etkileşim mekanizmaları çerçevesinde cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin uygulanmasında görülebilecek olumsuzluklar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saf Başkanlık Sistemi, Başbakancı Başkanlık Sistemi, Başkancı Parlamenter Sistem, Başkanlı Parlamenter Sistem, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi

Kaynakça

• Alkan H, Karşılaştırmalı Siyaset Başkanlık ve Parlamenter Sistemler Işığında Yarı Başkanlık Modelleri (Açılım Kitap 2013).
• Altuğ Y, Parlamento Hukuku (Çağlayan Kitabevi 2003).
• Arduçoğlu A, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’, (2017) 75 (3) ABD 19, 51.
• Arsel İ, Türk Anayasa Hukukunun Umumi Esasları (Mars Matbaası 1965).
• Arslan R, Demokratik Yönetim Sistemleri (Dora Yayıncılık 2015).
• Aybay R, Genel Kamu Hukuku (3. Bası, Der Yayınları 2020).
• Aykaç B ve Durgun Ş, Çağdaş Siyasal Sistemler (Binyıl Yayınları 2012).
• Başgil AF, Esas Teşkilat Hukuku: Türkiye Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri, Cilt 1 (Baha Matbaası 1960).
• Batum S, Anayasa ve İnsan (3. Bası, Cumhuriyet Kitapları 2011).
• Bilir F, Sorularla Anayasa Hukuku (5. Bası, Der Yayınları 2018).
• Cheibub JA, Presidentialism, Parliamentarism and Democracy, (Cambridge University Press 2007).
• Çağlar B, Anayasa Bilimi (BFS Yayınları 1989).
• Dal K, Anayasa Hukuku (Alter Yayınları 2016).
• Demir F, ‘Yarı Başkanlık Hükümet Sistemi ve Türkiye’, (2013) 51 YTD (Başkanlık Sistemi Özel Sayısı) 456, 476.
• Döner A, Türk Anayasa Hukuku (Yetkin Yayınları 2021).
• Elgie R, ‘The Politics of Semi-Presidentalism’, (1999) 2 (1) Semi-Presidentialism in Europe 1, 17. Epstein DL, ‘Parliamentary Government’, iç David L. Sills (edr) (1968) 11 (2) International Encyclopedia of the Social Sciences Macmillian and Free Press 400, 425.
• Eroğul C, Çağdaş Devlet Düzenleri (5. Bası, Kırlangıç Kitabevi Yayınları, 2006).
• Erdoğan M, Anayasal Demokrasi (2. Bası, Siyasal Kitabevi 1999).
• Eren A, Anayasa Hukuku Ders Notları (Oniki Levha Yayınları 2018).
• Ergil D, ‘Başkanlık Sistemi’, (2013) 51 YTD (Başkanlık Sistemi Özel Sayısı) 382, 476.
• Esen BN, Anayasa Hukuku (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1957).
• Esen S, ‘2016 Değişiklik Teklifinin Değerlendirilmesi’, (2012) 4 (1) ABD 46, 73.
• Fish, MS, ‘The Pitfalls of Russian Superpresidentialism’ (1997) 96 (1) Current History 326, 340.
• Foster GN, German Legal System and Laws (Oxford University Press 2002).
• Freedman L, Power and Politics in America (Sixth Edition, Routledge 1991).
• Garvey J, ‘A Comment On Church and State in Seventeenth and Eighteenth Century America’, (1989) 7 (2), JLR 275, 280.
• Grahem A, The Last Prime Minister: Being Honest About the UK Presidency (Paperback 2003).
• Gönenç L. ve Kontacı E, ‘2017 Tarihli Anayasa Değişikliği Sonrasında Yasama – Yürütme İlişkileri’, (2019) 145 TBD 43, 79.
• Gören Z, Anayasa Hukuku, (3. Bası, Yetkin Yayınları 2018).
• Göze A, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler (2. Bası, Beta Yayınları 2013).
• Gözler K, Devlet Başkanları: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi (Ekin Yayınevi 2001).
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku (Ekin Kitabevi 2011).
• Gözübüyük Ş, Anayasa Hukuku, (4. Bası, Turhan Kitabevi 1998).
• Günday M, İdare Hukuku, (4. Bası, İmaj Yayınevi 1997).
• İba Ş, Türk Anayasa Hukuku (Turhan Kitabevi 2018).
• Karamustafaoğlu T, Yasama Meclislerini Fesih Hakkı (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1982).
• Karatepe Ş, ‘Hükümet Sistemleri ve Türkiye’, (2013) 51 YTD (Başkanlık Sistemi Özel Sayısı) 223, 236.
• Kubalı HN, Anayasa Hukuku Dersleri (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1971).
• Kuzu B, Türkiye İçin Başkanlık Sistemi (Fakülteler Matbaası 1997).
• Kuzu B, Her Yönüyle Başkanlık Sistemi, (Babıali Kültür Yayıncılığı 2017).
• Linz J, ‘The Perils of Presidentalism’, (1990) 1 (1) Jornal of Democracy 51, 69.
• Linz J, Totaliter ve Otoriter Rejimler (çev. E. Özbudun) (Siyasi İlimler Türk Derneği Yayınları 1984).
• Lijphart A, Çağdaş Demokrasiler, (çev Ergun Özbudun ve Ersin Onulduran) (Yetkin Yayınları) 1997.
• Lijphart A, ‘Introduction’ iç Arend Lijphart (edr), Parliemantary Versus Presedential Democracy (Oxford University Press 1992).
• Matthew SS, ‘Of Presidents and Parliaments’, (1993) 2 (1) East European Constitutional Rewiew 1, 132.
• Michels R, Political Parties: A Sociological Study of the Oligarchical Tendencies of Modern Democracy, (Batoche Books 2001).
• Mirkine BG, Hukuki Esasiye’de Yeni Temayüller, Ali Rıza Türel (çev) (Türk Hukuk Kurumu Yayınları 1938).
• Onar E, ‘Türkiye’de Başkanlık ve Yarı Başkanlık Sistemine Geçmesi Düşünülmeli midir?’ iç Teoman Ergül (edr), Başkanlık Sistemi (Türkiye Barolar Birliği Yayınları 2005) 71, 104.
• Örgün F, Dar Gelen Gömlek Başkanlık Sistemi (Bilge Yayınları 1999).
• Özbudun E, 1921 Anayasası (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını 1992).
• Özçelik S, Esas Teşkilat Hukuku Dersleri: Umumi Esaslar (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1982).
• Özdemir H, 100 Soruda Hükümet Sistemleri (Seçkin Yayınları, 2018).
• Özer A, Başkanlık Hükûmeti Sistemi ve Bu Sistemin Türkiye Açısından Uygulanabilirliği (2. Bası, Şekerbank Yayınları 1998).
• Özer A, Anayasa Hukuku (5. Bası, Turhan Kitabevi 2010).
• Özkul F, 2017 Anayasa Değişikliği Sonrasında 1982 Anayasasında Cumhurbaşkanı ve Sorumluluğu (Yetkin Yayınları 2020).
• Özkul F, Anayasa Hukuku Açısından Osmanlı’dan Günümüze Türk Parlamento Deneyimleri (Yetkin Yayınları 2022).
• Öztürk NK, Anayasa Hukuku (Seçkin Yayıncılık 2018).
• Sartori G, Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği, Ergün Özbudun (çev) (Yetkin Yayınları 1997).
• Tanchev E, ‘Parliamentarism Rationalized’, (1993) 2 (1) East European Constitutional Review 107, 114.
• Teziç E, Anayasa Hukuku (Beta Yayınları 2006).
• Tunaya TZ, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku (Ekin Yayınları 1982).
• Tunç H, ‘Amerika Birleşik Devletleri Hükümet Sistemi ve Yürütme Organı’, (1998) 2 (1), İSD 55, 78.
• Turhan M, Hükümet Sistemleri (Gündoğan Yayınları 1993).
• Uluşahin N, İki Başlı Yürütme Yapılanması (Yetkin Yayınevi 2002).
• Uluşahin N, ‘Demokratik Siyasal Rejimlerin Sınıflandırılmasında Farkla Bir Yaklaşım: Yarı Başkanlıktan İki Başlı Yürütme Yapılanmasına’, (2003) 52 AÜHFD 199, 233.
• Uluşahin N, Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi (Yetkin Yayınları 1999).
• Uslu F, Anayasa Hukukunun 99 Konusu (Adalet Yayınevi 2019).
• Uslu F, Türkiye’de Hükümet Sistemi Tartışmaları ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler (2. Bası, Filiz Kitabevi 2022).
• Uslu F, Anayasa Hukuku (2. Bası Adalet Yayınevi, 2020).
• Üçışık HF, Anayasa Hukuku (Ötüken Yayınları 2021).
• Yazıcı S, Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri (İstanbul Bilgi Üniversitesi 2013).
• Yüzbaşıoğlu N, Anayasa Hukukuna Giriş (Beta Yayınevi 2017).
• Quin F, The Federalist Papers Readers (Seven Locks Press 1992).
• İNTERNET KAYNAKLARI
• https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2017)005-e/
• <https://www.evrensel.net/files/uploads/altili-masa-anayasa-teklifi.pdf/>