1921 ANAYASASI MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ VE BİRİNCİ MİLLET MECLİSİ İLE FRANSA ULUSAL KONVANSİYON MECLİSİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 39 - 68, 05.06.2024

Arda Ergene

https://doi.org/10.62124/kluhfd.1357575

Öz

Kuramsal temelleri Jean-Jacques Rousseau’nun düşüncelerine dayanan meclis hükümeti sisteminin özünde, egemenliğin tekliği ve bölünmezliği ilkesi bulunmaktadır. Egemenlik tek ve bölünmez olduğuna göre, bu sistemde egemenlik, yasama ve yürütme kuvvetlerinin bir arada bulunduğu bir mecliste toplanır. Dolayısıyla, bu meclis, milli iradeyi açıklamaya yetkili tek organdır. Bu sistemde, yürütme işlerinin doğrudan doğruya üye sayısı çok fazla olan meclis tarafından icra edilmesi mümkün olmadığından, yürütme işleri bir heyete devredilir. Bu sistemde, yürütme tamamen yasamaya bağımlıdır; bu yüzden, yürütmenin meclis üzerinde tesir yaratabilecek bir kuvveti bulunmamaktadır. Teoride, yürütme yasamaya bağımlı olsa da, uygulamada bunun tersi görülmektedir. Yürütme, kısa sürede güçlenip, meclis üzerinde fiili üstünlük sağlar. 1921 Anayasası Dönemindeki uygulamayı incelediğimizde, İcra Vekilleri Heyeti’nin liderlik rolünü üstlenerek, Birinci Millet Meclisi üzerinde fiili üstünlük sağlamıştır. Birinci Millet Meclisi ile Fransa Ulusal Konvansiyon Meclisi arasında birtakım benzerlikler bulunmasına rağmen, göze çarpar nitelikte farklar da bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Meclis Hükümeti Sistemi, 1921 Anayasası, Kuvvetler Birliği, Meclisin Üstünlüğü, Fransız Konvansiyon Meclisi

Kaynakça

• Akın R, TBMM Devleti (1920-1923) Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare (İletişim Yayınları 2001).
• Akyılmaz HC, ‘100. Yılında “1921 Anayasası'nın Ruhu”: 20 Ocak 1921 Tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun Öngördüğü Hükûmet Sistemi ile Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminin Mukayesesi (Mümkün Mü?)’, (2021) 4 (1) Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 123-146.
• Akyılmaz HC, ‘1921 Anayasası ile Değişen Egemenlik Anlayışının Yasama ve Yürütme İlişkilerine Etkisi’ iç Murat Alper Parlak (ed), 1921 Teşkîlât-I Esâsîye Kanunu ve Makaleler (Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları 2022).
• Aygen M ve Atmaca, Y, ‘Kuruluşunun İlk Yıllarında Türkiye Cumhuriyeti’nde Uygulanan Hükümet Sistemleri’, (2019) 2 (2) Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi 386-401.
• Bouloiseau M, Le comité de salut public (1793 - 1795) (2ème Èdition, Presses Universitaires de France 1968).
• Can O, ‘1921 Anayasası’nın 100. Yılı: Bir İstisnai Başarı ve Dramatik Başarısızlık Hikâyesi’, (2021) 38 (1) Anayasa Yargısı 127-170.
• Çamurcuoğlu G, ‘1921 Anayasası’nın Kuramsal Temelleri ve Dayandığı Egemenlik Anlayışı’ (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi 2011).
• Diefenbach T, ‘Why Michels’ ‘Iron Law of Oligarchy’ Is Not an Iron Law – and How Democratic Organisations Can Stay ‘Oligarchy-free’’, (2018) 40 (4) Organization Studies 1-18.
• Giritli İ, ‘Fransız İhtilâli ve Etkileri’, (1989) 5 (15) Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 539-549.
• Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I (Ekin Yayınları 2011).
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku (Ekin Yayınları 2000).
• Işık A, ‘1921 Anayasası'nda Rousseau Etkisi’ iç Ömer Anayurt ve Yusuf Tekin (edr), 1921 Anayasası’nın Kabul Edilişinin 100. Yılı Ulusal Sempozyumu (21- 23 Ocak 2021) (TBMM Basımevi 2022).
• Işık HM, ‘İsviçre Konfederasyonu Hükümet Sisteminin Meclis Hükümeti Sistemi Bakımından Değerlendirilmesi’, (2022) 27 (47) Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 533-561.
• Jourdan A, La Révolution, une exception française? (Flammarion 2006).
• Kaldırımcı H, ‘1921 Anayasası ve Meclis Hükümeti Dönemi (Hukuki Açıdan)’ (Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi 1997).
• Kama Işık S, ‘1921 Anayasası Meclis Hükûmeti Sisteminin Özgünlüğü ve Tarihten Günümüze Karşılaştırmalı Bir Analizi’ iç Ömer Anayurt ve Yusuf Tekin (edr), 1921 Anayasası’nın Kabul Edilişinin 100. Yılı Ulusal Sempozyumu (21- 23 Ocak 2021) (TBMM Basımevi 2022).
• Kılıç, A ‘Siyasi Sorumluluk Kurumunun Hükümet Sistemleri Açısından Değerlendirilmesi’, (2016) 1 (8) Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 269-299.
• Klein, C ‘The Powers of the Caretaker Government: Are They Really Unlimited?’, (1977) 12 (3) Israel Law Review 271-287.
• Köker L, Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi (10. Bası, İletişim Yayınları 2007).
• Metin Y ve Yaman Kaplan A, ‘1921 Anayasası Döneminde Yürütme Organının Yasama Organından Ayrışması Sürecinde Devlet Başkanlığı ve Başbakanlık Makamlarının Oluşumu’ iç Ömer Anayurt ve Yusuf Tekin (edr), 1921 Anayasası’nın Kabul Edilişinin 100. Yılı Ulusal Sempozyumu (21-23 Ocak 2021) (TBMM Basımevi 2022).
• Özbudun E, ‘Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmetinin Hukuki Niteliği’ iç Hamit Emrah Beriş (ed), TBMM’nin 100. Yılına Armağan (TBMM Basımevi 2022).
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku (11. Bası, Yetkin Yayınları 2010).
• Özpolat E, ‘Osmanlı-Türk Anayasaları’nda Hükümet Sistemleri’ (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi 2014).
• Öztürk F, ‘1921 Bir Anayasa Değişikliği Mi Yoksa Yeni Bir Anayasa Mı?’ (2021) 4 (23) Stratejik Rekabet Dergisi 24-29.
• Saka A, ‘Niyet ile Kısmet Arasında Siyasal İktidarın Kullanımı: 1921 Anayasası Uygulamasında Yasama Üstünlüğünden Yürütme Hâkimiyetine Geçiş’ iç Ömer Anayurt ve Yusuf Tekin (edr), 1921 Anayasası’nın Kabul Edilişinin 100. Yılı Ulusal Sempozyumu (21-23 Ocak 2021) (TBMM Basımevi 2022).
• Sarıca M, 100 Soruda Fransız İhtilali (2. Bası, Gerçek Yayınevi 1981).
• Saygılı R, ‘Verba Docent, Exempla Trahunt: Birinci Meclis ile Fransa Ulusal Konvansiyon Meclisi Arasındaki Kurumsal ve Düşünsel Benzerlikler’, (2021) 23 (41) Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 548-563.
• Sencer M, ‘1980’e Kadar Türkiye’de Siyasal ve Anayasal Süreçler’, (1984) 17 (4) Amme İdaresi Dergisi 3-32.
• Soysal M, 100 Soruda Anayasanın Anlamı (11. Bası, Gerçek Yayınevi 1997).
• Şencan H, ‘Çatışmacı Parlamentarizmden Melez Bir Çözüme: Fransa’da Yarı Başkanlık Sistemi’ iç Semra Gökçimen (ed), Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Yarı-Başkanlık Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri) (2. Bası, TBMM Basımevi 2017).
• Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980) (19. Bası, Yapı Kredi Yayınları 2010).
• Teziç E, Anayasa Hukuku (Beta Yayınları 2019).
• Turhan M, ‘Meclis Hükümeti (Konvansiyon Kuramı)’, (1991) 46 (1) Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 453-463.
• Yılmaz OA, ‘Atatürk’ün Halkçılık İlkesi Üzerine Bir Tartışma: Halkçılık Mı Popülizm Mi?’, (2022) 17 (37) Memleket Siyaset Yönetim 143-172.
• Yücekök A, 100 Soruda Türk Devrim Tarihi (Gerçek Yayınevi 1984).