Landscape Design Approaches to Increase Accessibility in Urban Historic Areas for Disabled Individuals: The Case of Göbeklitepe Ruins (Şanlıurfa)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 29 - 53, 30.06.2024

Necmettin Gür , Özgür Kahraman

https://doi.org/10.34186/klujes.1416010

Öz

Disability is a condition in which an individual is restricted in any way for the realization of an activity or act. In urban life, all members of the society should be equally accessible and accessible to all public or private buildings and areas. At the same time, historical areas, which are an important part of urban life, should be accessible and accessible just like other urban areas. Therefore, barrier-free landscape approaches and accessibility should be adopted in landscape design and planning of urban historical areas. In this study, it is aimed to present landscape design approaches to increase accessibility in urban historical areas for disabled individuals. For this purpose, Göbeklitepe Ruins was selected as a sample area and analysed in terms of barrier-free landscape approaches and accessibility. The standards required for barrier-free landscape approaches and accessibility were determined through literature review. Afterwards, the archaeological site area was evaluated separately under the headings of walkways and ground elements, sensible walking surfaces, ramps, stairs, lighting elements, seating elements, sign-information tools and garbage bins, vegetative material within the framework of the determined standards. After the evaluations and examinations, a SWOT analysis of the archaeological site was made and as a result, it was determined that the site has significant deficiencies in terms of accessibility and barrier-free landscape approaches and needs measures and corrections at this point. After the deficiencies and correction needs were determined, measures were listed for the site and suggestions were made for barrier-free landscape approaches and accessibility for historical sites.

Anahtar Kelimeler

Disability, Accessibility, Barrier-Free Landscape Design, Göbeklitepe, Şanlıurfa

Engelli Bireyler İçin Kentsel Tarihi Alanlarda Erişilebilirliği Arttırmaya Yönelik Peyzaj Tasarım Yaklaşımları: Göbeklitepe Ören Yeri (Şanlıurfa) Örneği

Öz

Engellilik, bir etkinliğin veya fiilin gerçekleştirilmesi için bireyin herhangi bir yönden kısıtlanmış olması durumudur. Kentsel yaşam içerisinde toplumun bütün bireylerinin kamusal veya özel tüm yapı ve alanlara eşit derecede ulaşabilir ve erişebilir olması gerekir. Aynı zamanda kentsel yaşamın önemli birer parçası olan tarihi alanlar da tıpkı kentsel diğer alanlar gibi ulaşılabilir ve erişilebilir olması gerekmektedir. Bundan dolayı kentsel tarihi alanların peyzaj tasarım ve planlamalarında engelsiz peyzaj yaklaşımları ve erişilebilirlik temel esası benimsenmelidir. Bu çalışmada engelli bireyler için kentsel tarihi alanlarda erişilebilirliğini arttırmaya yönelik peyzaj tasarım yaklaşımları sunmak amaçlanmıştır. Amaca yönelik olarak da Göbeklitepe Ören Yeri örnek alan seçilmiş ve engelsiz peyzaj yaklaşımları ve erişilebilirlik açısından incelemiştir. Literatür taraması ile engelsiz peyzaj yaklaşımları ve erişilebilirliğin sağlanması için gerekli standartlar belirlenmiştir. Daha sonrasında ören yeri alanı belirlenen standartlar çerçevesinde yürüyüş yolları ve zemin elemanları, hissedilebilir yürüme yüzeyleri, rampalar, merdivenler, aydınlatma elemanları, oturma elemanları, işaret-bilgilendirme araçları ve çöp kutuları, bitkisel materyal başlıkları altında ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Değerlendirme ve incelemelerin ardından ören yerinin GZFT (SWOT) analizi yapılmış ve sonuç olarak alanın erişilebilirlik ve engelsiz peyzaj yaklaşımları açısından önemli derecede eksikliklerinin bulunduğu ve bu noktada önlem ve düzeltmelere ihtiyaç duyduğu belirlenmiştir. Alan üzerinde belirlenen eksiklikler ve düzeltme ihtiyaçları belirlendikten sonra alan için önlemler sıralanmış, tarihi alanlar için de engelsiz peyzaj yaklaşımları ve erişilebilirlik adına önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Engelli, Erişilebilirlik, Engelsiz Peyzaj Tasarımı, Göbeklitepe, Şanlıurfa

Kaynakça

• Alkan Meşhur, H. F. (2013). Accessibility for people with disabilities in urban spaces: a case study of Ankara, Turkey. ArchNet-IJAR: International Journal of Architectural Research, 7(2): 43- 60.
• Arslan, B. (2020). Safranbolu Tarihî Turizm Yapıları ve Turizm Alanlarının Engelli Erişimi Açısından Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi, T. C. Karabük Üniversitesi/Lisansüstü Eğitim Enstitüsü) Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Bolat, A. (2022). Kentsel Açık Mekân Olarak Caddelerin Kalite Kriterleri Bağlamında Değerlendirilmesi ve Kavramsal Bir Model Önerisi: Van Cumhuriyet Caddesi Örneği. (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi/Lisansüstü Eğitim Enstitüsü) Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çakar, H. (2022). Engelsiz park tasarımında ergonomik yaklaşımlar. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 36(1): 1-14. https://doi.org/10.20479/bursauludagziraat.910541
• Çelik, A., Ender, E., & Akdeniz, N. S. (2015). Engelsiz parklarda peyzaj tasarımı. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 8(2): 5-11.
• Çetinkale Demirkan, G. (2019). Engelsiz Çocuk Oyun Alanlarının Engelli Çocuklar Tarafından Kullanılabilirliği. Online Journal of Art and Design, 7(5): 46-57.
• Erduran Nemutlu, F. (2021). Çanakkale Kepez Meydanı öneri peyzaj tasarımı. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(2), 419-432. https://doi.org/10.33202/comuagri.936670
• Feyzioğlu, G. (2013). Bedensel engellilere yönelik kentsel peyzaj tasarım kriterlerinin Ankara ili Kızılay meydanı ve ilişkili caddelerinde irdelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü) Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Gülgün Aslan, B. ve Ünal Ankaya, F. (2020). Kentsel peyzaj kapsamında Türkiye (İzmir/Bornova) Büyük Park’ın engelli standartları açısından değerlendirilmesi. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 3(3): 110-118.
• Işık Afacan, M. (2023). Engellilik ve spor sosyolojisi. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 6(1-Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı): 1112-1122. https://doi.org/10.38021/asbid.1374370
• Kamer Aksoy, Ö., & Köşe, H. (2022). Kampüs açık alanlarında engelsiz tasarım: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Güney Kampüsü örneği. Journal of Spatial Planning and Design, 2(1): 1-12. https://doi.org/10.53463/splandes.202200137
• Kejanlı, T., Koç, C. ve Alkan, M. C. (2023). Tarihî bölgelere erişilebilirliğin engelli bireyler açısından değerlendirilmesi: Diyarbakır Suriçi bölgesi örneği. GRID-Architecture Planning and Design Journal, 6(2): 699-724. https://doi.org/10.37246/grid.1208072
• Koç, C. ve Koç, A. (2022). Engelsiz parkların erişilebilirliği: Eskişehir ve Diyarbakır örnekleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 13(33): 161-188. https://doi.org/10.21076/vizyoner.902987
• Koç, O. (2020) Erişilebilirlik kılavuzu. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Uzman Matbaacılık, Ankara.
• Koç, C. (2021). Görme engelliler için hissedilebilir yüzey uygulamaları: Diyarbakır örneği. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 21(1): 125-157.
• Kuru Aktürk, N. B. ve Ekim, A. (2023). Toplumda engelli çocuk. Arel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3): 178-185.
• Mankan, M. (2019). Erişilebilirlik Kavramı ve Erişilebilirliğin Mevzuatlar Açısından Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Teknik Üniversitesi/Lisansüstü Eğitim Enstitüsü) Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Marín-Nicolás, J. ve Sáez-Pérez, M. P. (2022). An evaluation tool for physical accessibility of cultural heritage buildings. Sustainability, 14(22): 15251. https://doi.org/10.3390/su142215251
• Olgun, R. (2019). Görme engelliler için kent parklarının erişilebilirliğini arttırmaya yönelik peyzaj tasarım yaklaşımları. Turkish Journal of Forest Science, 3(2): 170-181. https://doi.org/10.32328/turkjforsci.629721
• Öter, B. (2018). Erişilebilirlik Çalışmalarında Mekân Dizimi Yönteminin Antalya Kent Merkezinde Uygulanması Üzerine Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü) Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özalp, H. (2016). İnsanlığın en eski tapınağı Göbeklitepe teolojik olarak bize ne söyler? Bilimname, 2016(1): 59-74
• Özkaraca, N. ve İnceoğlu, M. (2021). Üniversite yerleşkelerinde erişilebilirlik değerlendirmesi: Düzce Üniversitesi Kampüsü örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 9(5): 1891-1908. https://doi.org/10.29130/dubited.866597
• Pouya, S. (2021). Engelli bireylerin erişilebilirliğinin arttırılması ve farkındalığın sağlanması için evrensel donatı tasarımlarının önemi ve buna ilişkin peyzaj alanlarında bazı tasarım önerilerin verilmesi. Sosyal Çalışma Dergisi, 5(2): 209-229.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2011) Yerel yönetimler için ulaşılabilirlik temel bilgiler teknik el kitabı. Anıl Matbaacılık, Ankara.
• Topraklı, A. Y. (2020). Yönetmeliklerin merdiven tasarımına yaklaşımı. ATA Planlama ve Tasarım Dergisi, 4(1): 27-32.
• Türk Standartları Enstitüsü- 7941 (2012). Oturma Bankları. https://intweb.tse.org.tr/Standard/Standard/Standard.aspx?081118051115108051104119110104055047105102120088111043113104073101068120083071071054120110117081 Erişim Tarihî: 25.12.2023
• Türk Standartları Enstitüsü-9111 (2011). Özürlüler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri. https://intweb.tse.org.tr/Standard/Standard/Standard.aspx?081118051115108051104119110104055047105102120088111043113104073097107103081101066102086100073109 Erişim Tarihî: 25.12.2023
• Türk Standartları Enstitüsü-12576 (1999). Şehir İçi Yollar-Özürlü ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları. https://intweb.tse.org.tr/Standard/Standard/Standard.aspx?081118051115108051104119110104055047105102120088111043113104073098112067083103084057088117086054 Erişim Tarihî: 25.12.2023
• Türkyılmaz, E. ve İskender, E. (2018). Mimari tasarımda ulaşılabilirlik kavramının tekerlekli sandalye kullanıcıları açısından irdelenmesi. Megaron. 13(2): 297-323. https://doi.org/10.5505/megaron.2018.26566 Yılmaz, T., Olgun, R. ve Kaplan, M. Y. (2013). Engellilere yönelik bitkisel tasarım olanakları. 5. Kongresi Peyzaj Mimarlığı, 14-17 Kasım 2013, Adana, Türkiye.
• Yurddaş, M. (2022). Şanlıurfa İlinin Sanayi Coğrafyası. (Yüksek Lisans Tezi, T.C. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi /Sosyal Bilimler Enstitüsü) Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yüce Eşkil, Ö. (2011). Engelliler İçin Dış Mekân Tasarım Özellikleri Bağlamında Ankara Kent Parklarının İrdelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü) Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp