Depremde Binaların Yıkılma Şekilleri ve Sebepleri

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 97 - 110, 30.06.2025

Bülent Topbaşlı

https://doi.org/10.34186/klujes.1551481

Öz

Türkiye deprem konusunda riskli bir konumda bulunmaktadır. Deprem riskinin yüksek olduğu ülkemizde geçmişten günümüze birçok yıkıcı deprem sonucu on binlerce insan hayatını kaybetmiş ve binlerce bina hasar görmüş veya yıkılmıştır. Can ve mal kaybı dışında ülke ekonomisine milyonlarca lira zarar vermiştir. Bu durum göz önüne alınarak yapılar oluşturulurken deprem yönetmeliğine çok dikkat etmek gerekmektedir. Türkiye’de meydana gelen depremler incelendiğinde hasar gören veya yıkılan birçok binanın tasarım veya imalat hatalarından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Özellikle beton kalitesinin düşük olması, donatı yetersizliği, zemin sıvılaşması, kolon veya kirişlerin uygun olmaması ve yapının kullanım esnasında kolan kesilmesi gibi durumlar deprem anında yapıların hasar görmesine veya yıkılmasına sebep olmaktadır. Bu olumsuz durumların oluşmaması için deprem yönetmeliğine uygun yapıların yapılması ve kullanım aşamasında da yönetmeliklere uygun hareket edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, Türkiye’de meydana gelen depremlerde yıkılan binaların yıkılma şekilleri ve sebepleri araştırılmıştır. Elde edilen bilgilere göre yıkılan yapıların işçilik, beton kalitesi, projeye uygunluğu ve zemin özelliklerinin yapının yıkılmasını nasıl etkilediği belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen bilgilere göre öneriler de bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Donatı yetersizliği , Zemin sıvılaşması , Beton kalitesi , Perde duvar

Forms And Causes Of Collapse Of Buıldıngs In Earthquakes

Öz

Turkey is in a risky position regarding earthquakes. In our country, where the earthquake risk is high, tens of thousands of people have lost their lives and thousands of buildings have been damaged or collapsed as a result of many devastating earthquakes from the past to the present. Except for loss of life and property, these earthquakes have caused millions of liras of damage to the country's economy. Considering this situation, it is necessary to strictly comply with the earthquake regulations when constructing structures. When earthquakes in Turkey were examined, it was determined that many buildings were damaged or collapsed due to design or manufacturing errors. In particular, situations such as low concrete quality, insufficient reinforcement, soil liquefaction, inappropriate columns or beams, and column cutting during use of the structure cause damage or collapse of structures during an earthquake. In order to prevent these negative situations, structures that comply with earthquake regulations should be built and the regulations should be followed during use. In this study, forms and causes of collapse of buildings that collapsed in earthquakes in Turkey were investigated. In accordance with the information obtained, it was tried to determine how the workmanship, concrete quality, compliance with the project, and soil properties of the collapsed structures affected the collapse of the structure. Suggestions were made after the information obtained.

Anahtar Kelimeler

Insufficient reinforcement , Soil liquefaction , Concrete quality , Shearwall

Kaynakça

• AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı). (2023). 06 Şubat 2023 Pazarcık (Kahramanmaraş) Mw 7.7 ve Elbistan (Kahramanmaraş) Mw 7.6 Depremlerine İlişkin Ön Değerlendirme Raporu. İçişleri Bakanlığı, Deprem Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• Aktan, S. V, Kıraç, N., (2010) Betonarme binalarda perdelerin davranışa etkileri, Eskişehir Osmangazi Ünv. Müh. Mim. Fak. Dergisi, Cilt. XXIII, Sayı. 1, s. 15- 32.
• Akbaş, A., Çalışkan, Özlem. (2023). Deprem etkisinde hasar alan betonarme yapıların düzensizlik türleri yönü ile incelenmesi. 2 nd International Conference on Scientific and Academic Research March 14-16, 2023 sayfa: 228-234
• Bayülke, N., Aşık, M. S., Hürata, A. (1989) Yapıların Deprem Dayanımına Düşük dayanımlı Betonun Etkisi ve Sürgü Temel Eğitim Okulu Örneği, TMMOB İMO 1. Ulusal Beton Kongresi, İstanbul.
• Beklen, C., Çağatay, İ.H., (2009) Çerçevelerde dolgu duvar modellerinin incelenmesi, Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt: 24 Sayı: 1
• Binici, H., Kaplan, H., Çağatay, İ., (2001). Değişik Faktörlerin Beton Basınç Dayanımına Etkisi, Mühendislik Bilimler Dergisi (Journal of Engineering Science), Cilt: 6, Sayı: 2-3, Sayfa: 203-209.
• Bozdağ, S., Fenkli, M,. (2024). Taşıma gücü çok iyi olmayan zeminlere inşa edilen betonarme ve çelik yapıların kıyaslanması. Uluslararası Sürdürülebilir Mühendislik ve Teknoloji Dergisi. Cilt: 8, Sayı: 1, (2024), 64 – 73
• Çatal, H., H. (2019). Deprem nedeniyle binalarda oluşan hasarlar. 3. İnternational Symposium On İnnovative Approaches İn Scienific Studies. April 19-21 , 2019 Ankara, Türkiye s. 315.
• Çırak, İ.,Feyza. (2011). Betonarme binalarda gözlenen hasarlar, nedenleri ve öneriler. SDU International Technological Science vol. 3. sayfa: 63-67
• Demirci, H.E., Karaman, M. & Bhattacharya, S. (2022). A survey of damage observed in Izmir due to 2020 Samos-Izmir earthquake. Nat Hazards 111, 1051
• Dindar, A., A. Ayar., B. (2021). Çok Katlı Yapılarda Kritik Deprem Doğrultusunun Belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi. Sayfa 489-500.
• Doğangün, A. (2016). Betonarme yapıların hesap ve tasarımı: Deprem yönetmeliği 2007 ̓ye uygun. Birsen yayınevi.
• Durmaz, S. A., Soyaslan, İ., İ. (2023). Zemin sıvılaşmasını denetleyen koşulların ve sıvılaşma nedenli deformasyonların incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. Volume: 14 Issue: 2, 401 – 411.
• Erdik M, Kamer Y, Demircioğlu M, Sesetyan K (2012). 23 October 2011 Van (Turkey) earthquake. Nat Hazards 64, 658–659
• Etmınan, E. (2016). Effect of gradation, fines content and silt shape characteristics on static liquefaction of loose sands. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Genç, F. N. (2007). Türkiye’de Doğal Afetler ve Doğal Afetlerde Risk Yönetimi. Stratejik Araştırmalar Dergisi 9, 201-226.
• Işık, E., Özdemir I. Betonarme Yapılarda Güçlü Kiriş – Zayıf Kolon Durumunun Yapı Performansına Etkisi 1st International Mediterranean Science and Engineering Congress (IMSEC 2016), October 26-28, 2016, Adana/Turkey
• İnan, T., Korkmaz, K., and Çağatay, İ. H. (2014). The effect of architectural form on the earthquake behavior of symmetric RC frame systems. Computers and Concrete, 13(2), 271-290. doi:10.12989/cac.2014.13.2.271
• İnel, M., Özmen, H.,B., Çaycı, B.,T. (2013). Simav ve Van depremleri (2021) yapı hasar nedenlerinin değerlendirmesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. Volume: 19 Issue: 6, 256 - 265
• Karabulut, M., Kartal, M., Özil, E., ve Ünlü R. (2018). Betonarme binalarda deprem mesafelerinin incelenmesi. Natural & Applied Sciences Journal, Vol. I, No. 1,39-45, 2018 Araştırma Makalesi.
• Kızılkanat A., Koçak A., Coşar A., Güney D., Selçuk M.E., (2011). “23 Ekim 2011 Van Depremi Ön İnceleme Raporu”, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Kocaman, C., Bayülke, N., Doğan, A., Duran, A. (2011). 19 Mayıs 2011 Simav Depremi ve Yapı Hasarı Raporu. İMO Afet Müdahale Hazırlık Kurulu.
• Mertol, C. Halit.(2023). 6 Şubat 2023 depremlerinde gözlenen betonarme binalardaki sorunların hiyerarşik bir üçgen ile açıklanması. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi ISSN 2146-0574 S. 2727
• Mert, M. (2018). Zeminlerin sıvılaşma potansiyelinin doğrusal ve doğrusal olmayan analizlerle değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• N. Çağlar., B. Bayhan., E. Avcı., S. Koca kaplan., S. Özen., E. Yıldırım., ve G. B. Sakcalı, (2023). Kahramanmaraş Depremleri Pazarcık [Mw=7.7] ve Elbistan [Mw=7.6], İnceleme ve Değerlendirme Raporu. Bursa Teknik Üniversitesi Deprem Mühendisliği Uygulama ve Araştırma Merkezi, Bursa, Türkiye, Şubat 2023.
• Soyluk, A., Demircan, B. (2023). Tarihi Yığma Minarelerin Deprem Yükü Altındaki Davranışlarının 6 Şubat Kahramanmaraş Depremlerinde Hasar Görmüş Cami Örnekleri Üzerinden Mimari Açıdan İncelenmesi. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi. 8 (Special Issue), 329-354
• Özcebe, G., (1999) “Ülkemizdeki depremlerden sonra gözlenen betonarme yapı hasarları”, İnşaat Mühendisliği XV. Teknik Kongre, Deprem Özel Oturumu konuşmaları, Türkiye Mühendislik Haberleri, 404-1999.6, s. 47-51.
• Özmen, H. B (2005) Hızlı değerlendirme yöntemlerinde kullanılan parametrelerin yapı performansı üzerindeki etkilerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Seed, H.B., Idriss, I.M, and Arango, I., (1983). “Evaluation of liquefaction potential using filed performance data”, Journal of Geotechnical Geoenvironmental Engineering, ASCE, 109(3):458-482.
• Şengezer, B. (1999). 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Hasar Analizi ve Türkiye’de Deprem Sorunu. YTÜ. Basın Yayın Merkezi.
• TBDY (2018). Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara, Türkiye.
• Tezcan, S., Yazıcı, A., Özdemir, Z., ve Erkal A. Zayıf kat yumuşak kat düzensizliği. “Altıncı Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı” 16-20 Ekim 2007, İstanbul Sixth National Conference on Earthquake Engineering, 16-20 October 2007, Istanbul, Turkey
• Turan, A. F. (2022) Betonarme Kirişlerde Donatı Oranının ve Genişlik/yükseklik Oranının Kiriş Davranışına Etkileri. (Yüksek Lisans Tezi) . Bursa Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Ulusoy Ö., Güven S. (2019) Betonarme yüksek yapıların TDY’ ne göre plan düzensizliklerinin örnek yapılarla gözden geçirilmesi, Ç.Ü. Fen ve Müh. Bil. Dergisi, Cilt: 38- 2, s. 5- 14.
• Ündül, Ö,. Gürpınar, O., (2003). Çokal Vadisindeki (Gelibolu) alüvyal zeminlerin sıvılaşma potansiyeli. İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yerbilimleri Dergisi, 16(1): 67-80.
• Üncü, S., Kayakuş, M., Yavru, C. A. ve Ibadov, N. (2023). Crack Control in Buildings with a CNN-based Image Processing Measurement System Method. Gazi Journal of Engineering Sciences, doi:10.30855/gmbd.0705S24
• Vatansever, C. ve Şimşek, Y. E. (2021). Taşıyıcı sistemi beton dolgulu kompozit kolonlar ve çelik kirişlerden oluşan çok katlı bir binanın tasarımı ve zaman tanım alanında doğrusal olmayan analizi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, cilt: 27 Sayı: 3, 264 – 273.
• Web1:https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/02/Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Yeniden-Imar-ve-Gelisme-Raporu-1.pdf Erişim tarihi: 15.04.2024
• Web2: https://www.statikprogramlar.com/perde-duvar-nedir/ Erişim tarihi: 15.05.2024