Pekin'de Yeni Bulunan Dört Dilli Abidenin Çağatay Türkçesi Kısmı Üzerine Genel Bir Değerlendirme

Yıl 2014, Cilt: 2014 Sayı: 4, 85 - 91, 01.12.2014

Ahmet Hojam

https://doi.org/10.18493/kmusekad.57133

Öz

In 1759 A.D., the Manchu emperor Ayshin’gioro Hongli finally conquered the whole East Turkistan1’ı. The Manchu army triumphant returned with the former Uyghur King’s corpse and the royal family members who not yet escaped to west. These prisoners arrived at Peking on 12 April 1760. To salute his army, the Manchu emperor had officials built a saluting platform with a few of attached structures for him to hold a great ceremony in the outskirts of Peking. After that, right next to the platform, he had a pavilion built with a four languages monument that included Manchu, Chinese, Mongolian and Chagatai Turkic in it to commemorate the saluting. During entire Manchu empire, multilingual documents include Uyghur from the imperial court are not rare. However, there were quite few inscriptions left. The author had studied one famous four languages inscription of Uyghur mosque in inner city of Peking in 1764. Yet this monument had not known and studied because of its location. The author will explain the historical background first, and analysis language features of the Chagatai Turkic part and give comparative analysis of the four languages texts, at the end is the transcriptions to the Chagatai Turkic part of the text and its English translation for the first time

Anahtar Kelimeler

-

Pekin'de Yeni Bulunan Dört Dilli Abidenin Çağatay Türkçesi Kısmı Üzerine Genel Bir Değerlendirme

Öz

1759 yılında Qing-Mançu Hanı Ayşin’gioro Hongli sonunda tüm Doğu Türkistan ’ı istila etmiştir. Zafer kazanan Mançu askerleri eski Uygur Hanı’nın kellesini ve batıya kaçamayarak esir düşen Han Cemaatlerini Pekin’e götürmüştür. Bu esirler Pekin’e 12 Nisan 1760 yılında gelmiştir. Mançu Hanı bu zaferi kutlamak için Pekin’in dışında muhteşem bir tören sahnesi hazırlatmış ve buna ait binalar inşa ettirmiştir. Bu zafer kutlamasını hatırlatmak için ise törenden sonra sahnenin hemen yanına içinde Mançuca, Çince, Moğolca ve Çağatay Türkçesi’nden ibaret dört dilli bir abide ve üstüne de bir revak yaptırmıştır. Mançu İmparatorluğu döneminde devlet tarafından Çağatay Türkçesi ile de yazılmış çok dilli belgelerin sayısı az değildir. Ama günümüze ulaşabilen abidelerin sayısı azdır. Tarafımızca, 1764 senesinde Pekin iç şehrinde yapılmış Uygur camisinin avlusunda bulunan meşhur dört dilli abide üzerinde araştırma yapılmıştır. Bu abide bulunduğu yer nedeniyle şimdiye kadar farkedilmemiş ve üzerinde araştırma yapılmamıştır. Bu bildiride abidenin tarihî arka planı ve Çağatay Türkçesiyle yazılmış kısmının dil özelliği üzerinde durulacaktır. Söz konusu abidenin Çağatay Türkçesiyle yazılmış kısmının transkripsiyonu ve İngilizce tercümesi verilecektir. Çalışmamız bu metin üzerine yapılmış ilk araştırmadır

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Çağatay Türkçesi, Pekin, Çok Dilli Abide

Kaynakça

• Qing Shilu (清实录), Pekin: Zhonghua Book Company,1987. Qinding Rixia Jiuwen Kao (钦定日下旧闻考), Pekin: Beijing
• Guji Neşriyat,1983. Wuti Qingwen Jian (御制五体清文鉴), Vaseda Üniversitesi Kütüphanesi