Türkiye Türkçesinde Eş Anlamlılık ve Örtmece (Tabu) Kelimelerin Eş Anlamlılık İçindeki Yeri

Yıl 2014, Cilt: 2014 Sayı: 4, 160 - 165, 01.12.2014

Halil İbrahim Özden

https://doi.org/10.18493/kmusekad.40568

Cited By: 3

Öz

In this study synonyms and taboo words, which is one of the study fields of Semantics, have been emphasized. The meaning of the being synonym ,which is explained with different words in language studies, is usually described by a dictionary context.Although several studies have been held synonyms are still believed as one the problematic subjects waiting for solutions.It is clear that although they are described as ‘same meaning words’ in dictionaries,synonyms donot/cannot always commute each other in every case.Beside this, a systematic analysis on how synonyms occured has not been done ,either. In this study,a contribution to more systematic solution fort he current problem is aimed but not to solve the whole synonym problem. During determining the exisiting reasons of synonyms,the effects of the result of using the citation words in different contexts for ages have been emphasized. Nevertheless,it was found out that the taboo words,forbidden words,words that bring bad events and called ‘örtmece, iyi adlandırma, güzel adlandırma, edeb-i kelâm, hüsn-i tabir’ in Turkish and ‘euphemısım’ in the West have great contribution to synonyms.Another aim of this study,in which how and why synonyms occured, is to evidence that taboo words have positive contribution to synonyms and indicate the taboo words as one of the reasons of synonyms

Anahtar Kelimeler

Synoym, taboo, Semantics

Türkiye Türkçesinde Eş Anlamlılık ve Örtmece (Tabu) Kelimelerin Eş Anlamlılık İçindeki Yeri

Öz

Bu çalışmada Anlam Bilimi’nin inceleme alanlarından biri olan eş anlam ve örtmece kelimeler üzerinde durulmuştur. Dil araştırmalarında “anlamdaş, eş manalı, eş anlamlı, müteradif, sinonim” terimleriyle karşılanan eş anlamlılığın tanımı genellikle sözlüksel bağlamda yapılmaktadır. Üzerinde birçok çalışma yapılmasına rağmen eş anlamlılık, araştırmacılar tarafından sorunları olduğuna inanılan ve çözüm bekleyen konulardan biridir. Sözlüklerde “anlamları aynı olan kelimeler” olarak tanımlanan eş anlamlı kelimelerin her bağlamda birbirlerinin yerini tut(a)madıkları açıktır. Bununla birlikte eş anlamlılığın nasıl oluştuğuna dair sistematik bir çözümleme de yapılmamıştır. Bu sebeple bu çalışmada genelde Anlam Bilimi’nin özelde ise ortaöğretim Dil ve Anlatım dersi müfredatının bu mevcut sorununa sistematik bir değerlendirmeyle katkı sağlanmak hedeflenmiştir. Eş anlamlılığın oluşum nedenlerini tespit ederken alıntı (ödünçleme) kelimelerin ve dilin bünyesindeki kelimelerin yüzyıllar içerisinde farklı bağlamlarda kullanılması sonucunun etkileri madde başı olarak belirtilmiştir. Bununla birlikte tabu olarak kabul edilen, söylenmesi yasak veya suç sayılan, söylendiği anda kötü şeylerin olacağına inanılan; Türkçede “örtmece, iyi adlandırma, güzel adlandırma, edeb-i kelâm, hüsn-i tabir” gibi kelimelerle, Batı’da ise ‘euphemısım’ kelimesiyle ifade edilen kavram da incelenmiş ve inceleme sonucunda örtmece (tabu) kelimelerin de eş anlamlılığa katkı sağladığı tespit edilmiştir. Örtmece kelimelerin neden, niçin ve nasıl oluştuğunun da incelendiği bu çalışmada bir diğer amaç, örtmece kelimelerin de eş anlamlılığa olumlu katkısını açıklayarak örtmece kelimeleri eş anlamlılığın bir nedeni olarak göstermektir

Anahtar Kelimeler

Eş anlam, anlamdaş, müteradif, örtmece, iyi adlandırma, güzel adlandırma

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (1974), Eş anlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Saptanmasında Eş anlamlılardan Yararlanma, Türkoloji Dergisi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 6.Cilt, 1.Sayı, Syf. 1
• AKSAN, Doğan (1999), Anlam Bilim, Engin Yayınevi, Ankara, Syf. 80
• AKSAN, Doğan (2000), Her Yönüyle Dil, Ankara, 3. Cilt, Syf.45, Syf.190
• AYVERDİ, İlhan (2006), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat
• DOĞAN, Nuh (2011), Türkiye Türkçesi Fiillerinde Eş Anlamlılık, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4.Cilt 19. Sayı, Syf.78-88
• ERDEM, Melek (2004), Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Eş Anlamlılık(Synonym), Zeynep Korkmaz Armağanı, TDK Yayınları: 853, Syf.147
• ERGİN, Muharrem (2011), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, 2011
• EROL, Hülya Arslan (2002), Tabu ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi, TDAY-II Syf.35-56
• ERSOY, Ruhi (2002),Türklerde Ölüm ve Ölü İle İlgili Rit ve Ritüeller, Milli Folklor, 54. Sayı, Syf.86-101
• ERSOYLU, Halil (2001), Eş Anlamlılık mı, Yabancı Kaynaklı Karşılık Oluş mu? Türk Dili, 59. Sayı
• GÖKALP, Ziya (1996), Türkçülüğün Esasları, Kamer Yay., Syf.115
• GÜNGÖR, Ahmet (2006), Tabu- Örtmece (Euphemism) Söz Üzerine, Atatürk Üniversitesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, 29. Sayı
• HATİPOĞLU, Vecihe (1970), Eş anlamlı Sözcükler Var mıdır? Türk Dili, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 23. Cilt 229. Sayı
• KORKMAZ, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara, TDK Yayınları, Syf. 55
• SARI, Mustafa (2011), Türkiye Türkçesinde Eş Anlamlılık İle İlgili Bazı Sorunlar, Turkish Studies, Volume 6/1, Winter, P. 523-528.
• TOPARLI, Recep(2000), Ragıp Hulûsi ÖZDEM, Dilimizde Yerleşmiş Yabancı Unsurlar, Syf. 408
• Türk Dil Kurumu(2011), Türkçe Sözlük, Ankara, TDK Yayınları
• ÜSTÜNER, Ahat (2009), Örtmece Sözlerle İlgili Terimler, Turkish Studies, Volume 4/8, Fall 2009
• ZÜLFİKAR, Hamza (1990), Eş Anlamlılık ve Ziya GÖKALP’in Eş Anlamlılık İle İlgili Düşünceleri, Türk Dili, Sayı:463