TÜRKİYE’DE FİNANSAL DOLARİZASYON ŞOKLARININ İSTİKRARININ SORGULANMASI: YAPISAL KIRILMALI VE FOURİER BİRİM KÖK TESTLERİNDEN KANITLAR

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 46, 407 - 423, 30.06.2024

Onur Şeyranlıoğlu Arif Çilek

Öz

Bu araştırmada, Türkiye’de finansal dolarizasyon şoklarının istikrar yapısının sorgulanması amaçlanmıştır. Bu bağlamda, Aralık 2005-Temmuz 2023 döneminde mevduat ve kredi dolarizasyon serilerinin istikrar yapısı geleneksel Augmented Dickey ve Fuller (ADF), yapısal kırılmalı Zivot ve Andrews (1992) ile Lee ve Strazicich (2003, 2004) ve fourier fonksiyonlarına dayalı Fourier ADF (2010) ve Fourier Kruse (2019) birim kök testleri ile sınanmıştır. Birim kök test bulgularına göre mevduat ve kredi dolarizasyon serilerinin seviyede birim köklü oldukları görülmüştür. Bu durum, ilgili dönemde Türkiye’de finansal dolarizasyon şoklarının kalıcı olduğunu, Türkiye ekonomisinin dolarize bir ekonomi olduğunu kanıtlar niteliktedir. Ülkede kalıcı ekonomik büyüme, finansal istikrar ve ulusal paraya olan güvenin tesis edilebilmesi adına dolarizasyon oranını düşürebilecek politikaların üretilmesi önerilmektedir. Sonuç olarak bu araştırmada dolarizasyon şoklarının istikrar yapısı güncel birim kök testleri ile sorgulanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Finansal Dolarizasyon, Birim Kök Testleri, Yapısal Kırılma, Fourier Fonksiyon

QUESTIONING THE STABILITY OF FINANCIAL DOLLARISATION SHOCKS IN TÜRKİYE: EVIDENCE FROM STRUCTURAL BREAK AND FOURIER UNIT ROOT TESTS

Öz

This study aims to investigate the stability structure of financial dollarization shocks in Türkiye. In this context, the stability structure of deposit and loan dollarization series for the period December 2005-July 2023 is tested with the conventional Augmented Dickey and Fuller (ADF), Zivot and Andrews (1992) and Lee and Strazicich (2003, 2004) unit root tests with structural breaks and Fourier ADF (2010) and Fourier Kruse (2019) unit root tests based on Fourier functions. According to the unit root test findings, deposit and loan dollarization series are found to be unit rooted at the level. This proves that financial dollarization shocks were persistent in Türkiye in the relevant period and that the Turkish economy is a dollarized economy. It is recommended that policies that can reduce the dollarization rate should be produced in order to establish permanent economic growth, financial stability and confidence in the national currency in the country. As a result, in this study, the stability structure of dollarization shocks has been investigated by using recent unit root tests.

Anahtar Kelimeler

Financial Dollarisation, Unit Root Tests, Structural Break, Fourier Function

Kaynakça

• Acheampong, K. ve Boadu, S. (2020). Financial Dollarisation: Effects on Economic Growth in Ghana. Journal of Economics and Sustainable Development, 11(19), 21-31.
• Adeniji, S. (2013). Investigating the Relationship Between Currency Substitution, Exchange Rate and Inflation in Nigeria: An Autoregressive Distributed Lag (ARDL) Approach. Munich Personal RePEc Archive, Paper No. 52551.
• Ağaslan, E. ve Gayaker, S. (2019). Türkiye’de Para İkamesinin Belirleyicileri Doğrusal Olmayan Bir Yaklaşım. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 362-387.
• Akıncı, Ö., Barlas, Y. ve Usta, B. (2005). Dolarizasyon Endeksleri: Türkiye’deki Dolarizasyon Sürecine İlişkin Göstergeler. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Çalışma Tebliği, No: 05/17.
• Akkaya, M. (2023). Türkiye Ekonomisinin Kronik Sorunu Dolarizasyon ve Dolarizasyon Sürecine Makroekonomik-Finansal Değişkenlerin Etkileri. TESAM Akademi Dergisi, 10(2), 613-637.
• Akşehirli, N. (2020). Türkiye'de Kredi ve Mevduat Dolarizasyonu: Makroekonomik Göstergelerin ve Alınan Önlemlerin Yansımaları (2015: 3-2019: 12). Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 3(1), 61-76.
• Arı, A., Yılmaz, A., Cergibozan, R. ve Özcan, Y. (2013). The Inflation Dynamics of the Turkish Economy in 1990- 2011 Period. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 5(9), 1-16.
• Ayşegül, A. K. (2021). 2001 Krizinin Dolarizasyon Boyutunda VAR Analiziyle Değerlendirilmesi. Maliye ve Finans Yazıları, 116, 155-170.
• Bazzaz, N. H. S. ve Ahmed, S. A. (2023). Measuring the Impact of Dollarization on Economic Growth in Ecuador Using the ARDL Autoregressive Model for the Period (1970-2021). European Journal of Business Startups and Open Society, 3(6), 63-73.
• Becker, R., Enders, W. ve Hurn, S. (2004). A General Test for Time Dependence in Parameters. Journal of Applied Econometrics, 19(7), 899-906.
• Becker, R., Enders, W. ve Lee, J. (2006). A Stationarity Test in the Presence of An Unknown Number of Smooth Breaks. Journal of Time Series Analysis, 27(3), 381-409.
• Brown, M., Haas, R. D. ve Sokolov, V. (2015). Regional Inflation and Financial Dollarization. Grant-in-Aid for Scientific Research (S) Real Estate Markets, Financial Crisis, and Economic Growth: An Integrated Economic Approach. EBRD Working Paper Series, No. 22.
• Bulut, E. ve Tokatlıoğlu, Y. (2022). Türkiye’de Para İkamesinin Gelişimi ve ARDL Yöntemi ile Tahmini. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 61-96.
• Calvo, G. A. ve Vegh, C. A. (1992). Currency Substitution in Developing Countries: An Introduction. IMF Working Paper, 92(40), 1-32.
• Christopoulos, D. K. ve León-Ledesma, M. A. (2010). Smooth Breaks and Non-Linear Mean Reversion: Post- Bretton Woods Real Exchange Rates. Journal of International Money and Finance, 29(6), 1076-1093.
• Çil Yavuz, N. (2004). Durağanlığın Belirlenmesinde KPSS ve ADF Testleri: İMKB Ulusal-100 Endeksi ile Bir Uygulama. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 54(1), 239- 247.
• Dalgic, H. C. (2018). Financial Dollarization in Emerging Markets: An Insurance Arrangement. University of Bonn and University of Mannheim, Discussion Paper Series-CRC TR 224, Discussion Paper, No. 051.
• Dickey, D. A. ve Fuller, W. A. (1979). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with A Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74(366), 427–431.
• Dickey, D. A. ve Fuller, W. A. (1981). Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with A Unit Root. Econometrica, 49(4), 1057-1072.
• Dumrul, C. (2010). Türk Ekonomisinde Para İkamesinin Belirleyicilerinin Sınır Testi Yaklaşımı ile Eşbütünleşme Analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 0(35), 199-231.
• Eichengreen, B., Hausmann, R. ve Panizza, U. (2003). Currency Mismatches, Debt Intolerance, and the Original Sin: Why They Are Not the Same And Why it Matters. National Bureau of Economic Research, NBER Working Paper Series, No: 10036.
• Eren, M., Başar, S. ve Tosun, B. (2022). Dollarization and Risk Premium in A Risky Country: An Investigation on Türkiye. İstanbul İktisat Dergisi, 72(2), 625-651.
• Erkan, R. (2022). Dolarizasyon Histerisi: Türkiye Örneği. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(49), 397-407.
• Gençay, O. (2007). Finansal Dolarizasyon ve Finansal İstikrar Arasındaki İlişki: Türkiye Değerlendirmesi. (Uzmanlık yeterlilik tezi). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü.
• Ghalayini, L. (2011). The Impact of Dollarization on the Efficiency of Monetary in Lebanon: Interaction between Dollarization and Inflation. Middle Eastern Finance and Economics, 14(2), 128-139.
• Güleç, T. C. (2020). Döviz Kuru Oynaklığı ve Karşılaştırmalı Faiz Oranları: Türkiye'de Sermaye Akışları ve Yerleşiklerin Dolarizasyon Eğilimlerini Belirleyen Faktörler. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 251-259.
• Gültepe Çorak, M. ve Aksoy, E. E. (2022). Dolarizasyon ile Enflasyon Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği. Uluslararası Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, 4(2), 205-220.
• Güriş, B. (2019). A New Nonlinear Unit Root Test with Fourier Function. Communications in Statistics- Simulationand Computation, 48(10), 3056-3062.
• Karul, Ç. (2016). Esnek Fourier Fonksiyonlu Yeni Bir Panel Birim Kök Testi Önerisi ve OECD Örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Kaya, E. ve Açdoyuran, B. (2017). Finansal Dolarizasyon Unsurları Olarak Kredi Dolarizasyonu ve Mevduat Dolarizasyonu ile Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişki. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(14), 325-344.
• Kaya, Z. ve Kara, O. (2022). Dolarizasyonun Belirleyicileri ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 24(43), 839-856.
• Komárek, L. ve Melecký, M. (2003). Currency Substitution in A Transitional Economy with An Application to the Czech Republic. Eastern European Economics, 41(4), 72-99.
• Konat, G., Şebnem, T. A. Ş. ve Bayat, T. (2022). Döviz Piyasası Baskı Endeksi ve Dolarizasyon Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), 575-584.
• Kruse, R. (2011). A New Unit Root Test against ESTAR-Based on a Class of Modified Statistics. Statistical Papers, 52, 71-85.
• Lee, J. ve Strazicich, M. C. (2003). Minimum Lagrange Multiplier Unit Root Test with Two Structural Breaks. The Review of Economics and Statistics, 85(4), 1082-1089.
• Lee, J. ve Strazicich, M. C. (2004). Minimum LM Unit Root Test with One Structural Break. Appalachian State University Working Papers, 4(17), 1-15.
• Mongardini, J. ve Mueller, J. (1999). Ratchet Effects in Currency Subtitution: An Application to the Kyrgyz Republic. IMF Working Paper, 102, 1-23.
• Naceur, S. B., Hosny, A. ve Hadjian, G. (2019). How to De-Dollarize Financial Systems in the Caucasus and Central Asia?. Empirical Economics, 56, 1979-1999.
• Özer, M. O. (2022). Türkiye’de Dolarizasyonun Belirleyicileri. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 14(26), 105-117.
• Özkul, G. (2021). Türkiye’de Finansal Dolarizasyonun Enflasyon ve İstihdam ile Olan Etkileşimi. İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 59-79.
• Özsöz, E. (2009). Evaluating the Effects of Deposit Dollarization in Financial Intermediation in Transition Economies. Eastern European Economics, 47(4), 5-24.
• Perron, P. (1989). The Great Crash, the Oil Price Shock, and the Unit Root Hypothesis. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 57(6), 1361-1401.
• Ponomarenko, A., Solovyeva, A. ve Vasilieva, E. (2013). Financial Dollarization in Russia: Causes and Consequences. Macroeconomics and Finance in Emerging Market Economies, 6(2), 221-243.
• Quispe-Agnoli, M. (2002). Cost and Benefits of Dollarization. Federal Reserve Bank of Atlanta, Latin America Research Group, 1-30.
• Sadeghzadeh Emsem, H. (2022). Dolarizasyon ve Borsa İlişkileri: Türkiye Üzerine İncelemeler. International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences, 5(1), 29-48.
• Sarayevs, V. (2000). Econometric Analiysis of Currency Substitution: A Case of Latvia. BOFIT Discussion Paper, No. 4.
• Stock, J. H. ve Watson, M. W. (2011). Ekonometriye Giriş. Ankara: Efil Yayınevi.
• Tarawalie, A. B. ve Jalloh, A. (2020). Dollarization in Sierra Leone: Evidence and Some Policy Options. Applied Economics and Finance, 7(4), 160-168.
• Uslu, N. Ç. ve Kapkara, S. (2019). Kredi Dolarizasyonunun Belirleyicileri: Türkiye Örneği. Economics Literature, 1(2), 148-167.
• Ustaoğlu, Ü. (2021). The Effect of Foreign Currency Deposits of Residents on the USD Exchange Rate: The Effects of Dollarization Between 1986-2020. Journal of Emerging Economies and Policy, 6(2), 162-169.
• Yılmaz, K. Ç. (2022a). Time-Varying Causality Between Dollarization and Exchange Rate. Business & Management Studies: An International Journal, 10(1), 163-175.
• Yılmaz, M. S. (2022b). Borç Dolarizasyonu ve Döviz Kuru Değişimlerinin Türk İmalat Sanayi Sektör Performansı Üzerine Etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yılmaz, M. ve Uysal, D. (2019). Türkiye’de Dolarizasyon ve Enflasyon İlişkisi. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 4(10), 286-306.
• Yinusa, D. O. (2008). Between Dollarization and Exchange Rate Volatility: Nigeria's Portfolio Diversification Option. Journal of Policy Modeling, 30(5), 811-826.
• Zivot, E. ve Andrews, D. W. K. (1992). Further Evidence on the Great Crash, the Oil-Price Shock, and the Unit Root Hypothesis. Journal of Business & Economic Statistics, 10(3), 251-270.