Müzik Performansı Analizinde Kıyaslamalı Değerlendirme ve Yorumda Estetik Arayışı

Yıl 2021, , 149 - 177, 15.12.2021

İsmet Karadeniz

https://doi.org/10.26650/CONS2021-981170

Öz

Klasik Batı Müziği eserlerinin yazılı bir materyalden yola çıkılarak seslendiriliyor oluşu, yorumlarını birer yeniden yaratım nesnesi noktasına taşımaktadır. Dolayısıyla, bestecinin üretiminin ardından ‘yorum’ aracılığıyla aktarılan eserde, yorumcunun etki ve katkısı kaçınılmazdır. Her performansın bir yorum olduğu ve her bir yorumda eserin farklı noktalarının aydınlatıldığı –veya aksine, göz ardı edildiği– düşüncesinden hareketle, yorumlar arasındaki doğal farklılıkların eserle olan ilişkisinin, ‘esere uygunluk’ bağlamında incelenmesi mümkündür. Felsefî hermeneutiğe göre ancak ‘kabul edilebilirlik’ çerçevesinde değerlendirilebilen yorumların, eserin karakterine dair nitelikleri ne seviyede koruduğu çıkarımı için ise estetik birtakım kriterlere gereksinim duyulmaktadır. Farklı görüşlerin genel bir yorum eleştirisi standardizasyonunun parçası olabilmesi için; yorumcunun, eserin yeniden yaratımındaki yetkinliğinin yanı sıra entelektüel birikiminin rolü ve esere bu kanalla sunacağı katkının sınırları, ancak bu kriterler sayesinde nesnel olarak ölçülebilmektedir. Bir müzik eserinin herhangi bir yorumunu bir diğerine göre daha ‘makul’ kılan detayların niteliğine odaklanan bu çalışmada, eleştirel standartların çeşitliliğine dikkat çekmek üzere; Barok, Klasik, Romantik ve Çağdaş Dönem eserlerinden seçilen yorum örnekleri, ‘kıyaslamalı değerlendirme’ yaklaşımıyla incelenmiş ve bu değerlendirme doğrultusunda, yorumcuların eserle ilişkilendirdikleri müzik-dışı göndermelerin, yorumun kimliğindeki önemi ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Müzik performansı analizi, yorum, estetik

Comparative Evaluation in Music Performance Analysis and the Quest for Esthetics in Interpretation

Öz

Because western classical music works are performed based on written materials, each interpretation becomes an object of re-creation. Therefore, the influence and contribution of the interpreter are inevitable in the composition communicated through performance following a composer’s creation. Based on the notion that each performance is an interpretation and that the different points of the work are highlighted or, on the contrary, ignored in each of the performances, examining the relationship between natural differences in interpretation and the work in the context of the appropriateness to the composition is possible. Several esthetic criteria are required to explain the degree to which interpretations, which can only be evaluated within the framework of admissibility according to philosophical hermeneutics, preserve  the characteristics of the work. These criteria can be used to objectively evaluate the role of the interpreter’s intellectual background and the limits of the contribution of the work to the composition. In doing so, different views become part of the general standardization of performance criticism apart from the competence of the interpreter. Thus, this study focuses on the quality of details that render any interpretation of a musical work more plausible than another to draw attention to the diversity of critical standards. Moreover, it examined performance examples from works selected from the Baroque, Classical, Romantic, and Contemporary periods through comparative criticism. The results reveal the importance of extra-musical references associated with the work by interpreters to establish the character of the interpretation.

Anahtar Kelimeler

Music performance analysis, interpretation, esthetics

Kaynakça

• Adorno, T. (2003). Music, language and composition (S. Gillespie, Çev.). The Musical Quarterly, 77(3), 401-414. google scholar
• Akkuş, T. (2008, 15 Mayıs). Yunus Emre Oratoryosu Recitativo Omer Yılmaz [Video]. Erişim adresi: https://youtu. be/tWisy50UpKY?t=70 google scholar
• Aktüze, İ. (2007). Müziği okumak: Cilt 4. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Bach, J. S. (t.y.). 6 Violin sonatas: Sonata in e major, BWV 1016 [Nota]. Erişim adresi: https://ks4.imslp.info/files/ imglnks/usimg/e/ee/IMSLP396114-PMLP05971-D-B_Mus._ms._Bach_P_229_(3)(BWV_1016).pdf google scholar
• Bach, J. S. (1994). Sonata no. 3 in e major, BWV 1016, III. Adagio ma non tanto. [J. Laredo ve G. Gould tarafından]. The Glenn Gould edition - Bach - sonatas for violin & harpsichord, BWV 1014-1019 / sonatas for viola da gamba & harpisichord, BWV 1027-1029 (2 CD): CD 1 [CD] içinde. New York: Sony Classical. (1975) google scholar
• Bach, J. S. (2012). Violin sonata no. 3, BWV 1016, III. Adagio ma non tanto. [L. Kogan ve K. Richter tarafından]. Johann Sebastian Bach - 6 sonaten für violine und cembalo, BWV 1014-1019 (2 CD): CD 1 [CD] içinde. Japan: Denon. (1972) google scholar
• Bazzana, K. (1997). Glenn Gould: The performer in the work: A study in performance practice. New York: Oxford University Press. google scholar
• Beardsley, M. C. (1970). The possibility of criticism. Detroit: Wayne State University Press. google scholar
• Bennett, R. (1995). Music dictionary. New York: Cambridge University Press. google scholar
• Bowen, J. A. (2001). Finding the music in musicology: Performance history and musical works. N. Cook ve M. Everist (Ed.), Rethinking music (s. 424-451) içinde. New York: Oxford University Press. google scholar
• Brossard, S. de (1705). Dictionaire de musique: Contenant une explication des termes grecs, latins, italiens, & françois, les plus usitez dans la musique. Paris: Chez C. Ballard. Erişim adresi: https://www.loc.gov/ item/39019786/ google scholar
• Bujic, B. (2002). Criticism of music. A. Latham (Ed.), The Oxford companion to music (s. 324-326) içinde. New York: Oxford University Press. google scholar
• Busoni, F. (1911). Sketch of a new esthetic of music (T. Baker, Çev.). New York: G. Schirmer. google scholar
• Calvocoressi, M.-D. (1923). Towards a method in musical criticism. The Musical Quarterly, 9(1), 72-81. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/738544 google scholar
• Collingwood, R. G. (1958). The principles of art. London & New York: Oxford University Press. google scholar
• Dal, M. (2017, 2 Mart). Ahmed Adnan Saygun - Yunus Emre Oratoryosu op: 26 [Video]. Erişim adresi: https:// youtu.be/Xctk3cjoDZY?t=357 google scholar
• Everist, M. (2001). Reception theories, canonic discourses, and musical value. N. Cook ve M. Everist (Ed.), Rethin-king music (s. 378-402) içinde. New York: Oxford University Press. google scholar
• Forkel, J. N. (1802). Ueber Johann Sebastian Bachs leben, kunst und kunstwerke. Leipzig: Hoffmeister und Kühnel. Gadamer, H.-G. (2008). Hakikat ve yöntem: Birinci cilt (H. Arslan ve İ. Yavuzcan, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık. Gadamer, H.-G. (2009). Hakikat ve yöntem: İkinci cilt (H. Arslan ve İ. Yavuzcan, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık. Goodman, N. (1968). Languages of art: An approach to a theory of symbols. Indianapolis: The Boss-Merrill Com-pany, Inc. google scholar
• Gould, G. (2017). Sonata no. 3 in e major, BWV 1016: III. Adagio ma non tanto (remastered) [Video]. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=JOjIqpQNoJc google scholar
• Goulish, M. (2005). A transparent lecture. G. Butt (Ed.), After criticism: New responses to art and performances (s. 176-206) içinde. Malden, USA: Blackwell Publishing. google scholar
• Göktepe, S. (1984). Müzik sözlüğü, edebiyatı, felsefesi. İzmir: Yeniyol Matbaası. google scholar
• Hamilton, A. (2008). Aesthetics and music. London & New York: Continuum International Publishing Group. google scholar
• Hampshire, S. (1966). Types of interpretation. S. Hook (Ed.), Art and philosophy / A symposium (s. 101-108) içinde. New York: New York University Press. google scholar
• Hekman, S. (2012). Bilgi sosyolojisi ve hermeneutik: Mannheim, Gadamer, Foucault ve Derrida (H. Arslan ve B. Balkız, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları. google scholar
• Jose. (2012, 4 Mart). Rimsky-Korsakov: Scheherazade / Gergiev • Vienna Philharmonic • Salzburg Festival 2005 [Video]. Erişim adresi: https://youtu.be/SQNymNaTr-Y?t=2185 google scholar
• Kabir. (2011, 4 Ekim). Mozart - Voi che sapete (Cecilia Bartoli) HD subtitles [Video]. Erişim adresi: https://youtu. be/mDeFdGzthV0?t=123 google scholar
• Karadeniz, İ. (2017). Dış merkezli bir sıra dışılık: Eksantrisite. Ç. Adar (Ed.), VIII. Uluslararası Hisarlı Ahmet Sempozyumu Tam Metin Kitabı / Müzik Medya Teknoloji (s. 272-279) içinde. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi. google scholar
• Karadeniz, İ. (2018). Kerem’in görünmez perdeleri. Ç. Adar (Haz.), IX. Uluslararası Hisarlı Ahmet Sempozyumu: 10-12 Mayıs 2018 / Tam Metin Kitabı / Müzik Teorileri (s. 205-222) içinde. Afyonkarahisar: Matbaa-i Beka. google scholar
• Karadeniz, İ. (2020a). Program müziği kavramına hermeneutik bir yaklaşım. YEDİ, 23, 21-33. doi:10.17484/ yedi.579048 google scholar
• Karadeniz, İ. (2020b). Saygun müziğinde makam soyutlamaları: Piyano konçertosu, op. 34, I (Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ google scholar
• Karadeniz, M. E. (t.y.). Türk mûsikîsinin nazariye ve esasları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Kivy, P. (2007). Music, language, and cognition / And other essays in the aesthetics of music. New York: Oxford University Press. google scholar
• Kütahyalı, Ö. (1996, Nisan). Yorum ve yorumcunun konumu. Orkestra, 35(268), 9-16. google scholar
• Lewis, C. T. (1891). An elementary Latin dictionary. New York: Harper & Brothers. google scholar
• Lukacs, G. (1999). Estetik I (3. bs.) (A. Cemal, Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi. google scholar
• Mach, E. (1991). Great contemporary pianists speak for themselves: Two volumes bound as one: Volume I. New York: Dower Publications, Inc. google scholar
• Margolis, J. (1965). The language of art & art criticism: Analytic questions in aesthetics. Detroit: Wayne State University Press. google scholar
• Margolis, J. (1992). Robust relativism. G. Iseminger (Ed.), Intention & interpretation (s. 41-50) içinde. Philadelphia: Temple University Press. google scholar
• Marx, K. (1968). Ökonomisch-philosophische manuskripte aus dem Jahre 1844. Karl Marx & Friedrich Engels: Werke - erganzungsband (s. 465-588) içinde. Berlin: Dietz Verlag Berlin GmbH. google scholar
• Monsaingeon, B. (1989). Of Mozart and related matters: Glenn Gould in conversation with Bruno Monsaingeon. T. Page (Ed.), The Glenn Gould reader (s. 32-43) içinde. New York: Alfred A. Knopf. google scholar
• Moran, B. (1988). Edebiyat kuramları ve eleştiri (6. bs.). İstanbul: Cem Yayınevi. google scholar
• Mozart, W. A. (t.y.). Le nozze di Figaro, Akt I und II; KV 492, 1785 [Nota]. Erişim adresi: https://digital.staatsbib-liothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN655637907&PHYSID=PHYS_0181&DMDID=DMDLOG_0023 google scholar
• Mozart, W. A. (1999). Le nozze di Figaro / Die hochzeit des Figaro KV 492 / vocal score. Basel-London-New York-Praha: Barenreiter-Verlag Karl Vötterle GmbH & Co. google scholar
• Özkan, H. D. (2007). Avrupa sanat müziği bağlamında eleştiri (Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ google scholar
• Palisca, C. V. (1980). Theory, theorists. S. Sadie (Ed.), The new Grove dictionary of music and musicians, vol. 18 (s. 741-762) içinde. London: Macmillan Publishers. google scholar
• Rimski-Korsakov, N. (1956). Scheherazade, op. 35: Festival at Baghdat. I. Iordan (Ed.), Complete collected works, vol. 22 (s. 76-122) içinde. Moskova: Muzgiz. Erişim adresi: https://s9.imslp.org/files/imglnks/usimg/2/2e/IMS-LP01509-Rimsky_Scheherazade_4.pdf google scholar
• Saygun, A. A. (1946). Yunus Emre (soli, koro ve orkestra için) oratoryo, 3 bölüm, op. 26. Ankara: Millî Eğitim Basımevi. google scholar
• Saygun, A. A. (1969). Yunus Emre: Oratorio for solo voices, mixed chorus and orchestra - score. New York - Hamburg: Southern Music Publishing Co. Inc. google scholar
• Saygun, A. A. (2007). Yalancı dünyaya konup göçenler. [Ö. Yılmaz tarafından]. Tenor Ömer Yılmaz: Opera ve konser kayıtları - aryalar [CD] içinde. İstanbul: Dexia. (2005) google scholar
• Scruton, R. (2009). Understanding music: Philosophy and interpretation. London & New York: Continuum Interna-tional Publishing Group. google scholar
• SinfonicadeGalicia. (2015, 26 Mayıs). Rimsky-Korsakov: Scheherazade op.35 - Leif Segerstam - Sinfonica de Ga-licia [Video]. Erişim adresi: https://youtu.be/zY4w4_W30aQ?t=2668 google scholar
• SuperClassic Channel. (2019, 12 Şubat). Bach violin sonata no.3 BWV 1016 (Leonid Kogan 1972) [Video]. Erişim adresi: https://youtu.be/U3fRnSGLd5o?t=537 google scholar
• Swafford, J. (1998). Johannes Brahms: A biography. London: Macmillan. google scholar
• Thom, P. (2006). Toward a broad understanding of musical interpretation. Revue internationale de philosophie, 238(4), 437-452. Erişim adresi: https://www.cairn.info/revue-internationale-de-philosophie-2006-4-page-437.htm google scholar
• Trottmann, C. (2017, 8 Şubat). Catherine Trottmann - Voi che sapete [Video]. Erişim adresi: https://youtu.be/ Rd3-K8ThAek?t=112 google scholar
• Walker, A. (1998). Musical criticism. Encyclopcedıa britannica içinde. Erişim adresi: https://www.britannica.com/ topic/musical-criticism google scholar