Dârülelhân Sürecinde Garpçıların Şark Mûsikîsiyle Baş Etme Stratejileri

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 1, 131 - 157, 29.06.2018

Okan Murat Öztürk

Öz

Dârülelhân, Osmanlı Devleti’nde, Avrupa’daki örnekleri temel alınarak kurulmuş, millî nitelikteki ilk mûsikî konservatuvarıdır. Okulun kurulduğu yıllarda Jeune Türk muhalefeti, İttihad ve Terakki Fırkası üzerinden iktidardadır ve Birinci Dünya Savaşı bütün yıkıcılığıyla devam etmektedir. Jeune Türk zihniyeti, Osmanlı dünyasını Avrupa medeniyetine dahil etmeyi amaçlayan radikal bir transformasyon hareketine dayanmaktaydı. Garpçılık cereyanı içinde gerçekleştirilmesi hedeflenen bu büyük dönüşüme taraftar olanların, takip ettikleri siyaset bakımından biri küllî, diğeri ise kısmî olmak üzere iki ana eğilim sergiledikleri görülür. Küllî Garplılaşmacılar, Avrupa medeniyetini bir bütün olarak görüyor ve Garplılaşmanın seçici bir tutumla gerçekleşmesinin imkânsız olduğunu savunuyorlardı. Buna karşılık kısmî Garplılaşmacılar ise seçici bir anlayışla Batıdan sadece bilim ve teknoloji alınmasını yeterli görüyor ve mevcut kültürel özelliklerin dönüştürülmesine karşı çıkıyorlardı. Bu makalede, 1914-1926 yılları arasında kaleme alınmış ve Dârülelhân’ın yapılandırılması süreciyle bağlantılı olan dört resmî metin, söylem ve ideoloji bakımlarından bir çözümlemeye tabi tutulmaktadır. Özellikle vazife ve amaçlara odaklanan bu karşılaştırmalı çözümleme, ideolojik ve söylemsel açıdan belirtilen yıllarda ‘tedrici’ bir dönüşüm yaşandığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Sonuçta açıkça belirlenmiştir ki ‘kısmî’ Garplılaşma söylemiyle başlayan süreç, hızlı bir dönüşümle, küllî Garplılaşmacıların hedeflerine uygun bir hale getirilmiştir. Böylece Şark/Osmanlı/Türk mûsikîsini muhafaza ve ihya etmeyle başlayan söylem, bu mûsikînin, Avrupa müziğine özgü araç ve yöntemlerle, önce radikal bir ‘tekâmül’ programına tabi tutulması ve ardından da konservatuvar eğitiminden tamamen yasaklanmasıyla sonuçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dârülelhân, Jeune Türkler, Garplılaşma

Strategies of the Westernizationist for Coping with Oriental Music in the Process of Dârülelhân

Öz

Dârülelhân (‘The House of Sounds/Melodies’) was the first national music conservatory of the Ottoman Empire founded on the basis of European examples. During its founding years, the Jeune (Young) Turk opposition was in power over the Union and Progress Party, and the devastation of the First World War was under way. The Young Turk ideology was based on a radical transformation movement aimed at incorporating European civilization into the Ottoman world. We observed that supporters of this great transformation to Westernization display two main tendencies in terms of the politics they follow: one is total and the other is partial. Fans of total Westernization viewed European civilization as a whole and argued that it was impossible for Westernization to take place with a selective attitude. On the other hand, defenders of partial Westernization considered it enough to take only science and technology from the West while opposing the transformation of existing cultural characteristics. This article provides a comparative analysis for four official texts about the process of structuring Dârülelhân penned between 1914 and 1926 from the perspectives of content, discourse, and ideology. Specifically focused on tasks and objectives, this analysis shows that a ‘gradual’ transformation during time period mentioned in ideological and discursive terms. As a result, the process that began with the discourse of partial Westernization was rapidly adapted to the goals of the total Westernizationists. In other words, the discourse that began with the goal of preserving and reviving Oriental/Ottoman/Turkish music resulted in first subjecting this music to a radical ‘evolution’ program using means and methods peculiar to European music, and then completely banning it from conservatory education.

Anahtar Kelimeler

Dârülelhân, Young Turks, Westernization

Kaynakça

• Acar, D. (2012). Yeni mektep hareketinin Türk eğitim hayatı üzerindeki etkileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ahmad, F. (2011). İttihatçılıktan Kemalizme. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2013). İttihat ve Terakki (1908-1914). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aksoy, B. (2008). Geçmişin mûsikî mirasına bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Antep, E. (2009). Osman Zeki Üngör ve mûsikî inkılâbı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arslan, F. (2016). Müzikte batılılaşma ve son dönem Osmanlı aydınları. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Asaf, S. ve Asaf, S. (2008). Yurdumuzun nağmeleri. İzmir: Meta Basım Matbaacılık.
• Ayangil, R. (2008). Western notation in Turkish music. Journal of the Royal Asiatic Society, 18(4), 401–447.
• Ayas, G. (2014). Mûsikî İnkılabı’nın sosyolojisi. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Balkılıç, Ö. (2009). Cumhuriyet, halk ve müzik: Türkiye’de müzik reformu 1922-1952. Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• Başar, H. (2001). Satı Bey’in eğitim ile ilgili görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çelik, H. ve Ekşi, H. (2013). Söylem analizi. Eğitim Bilimleri Dergisi, 27(27), 99–117.
• Çil, F. (2004). Satı Bey’in hayatı, eserleri ve Türk eğitimine katkıları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ergin, O. (1977). Türkiye maarif tarihi: İstanbul mektepleri ve ilim, terbiye ve san’at müesseseleri dolayısiyle (C. 3–4). İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım.
• Güler, R. (2006). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e ‘medeniyet’ anlayışının evrimi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gündüz, M. (2012). Mustafa Satı Bey ve eğitim bilimi. Ankara: Otorite Yayınları.
• Gündüz, M. (2013). Osmanlı eğitim mirası: Klasik ve modern dönem üzerine makaleler. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1981). Bir siyasal düşünür olarak Doktor Abdullah Cevdet ve dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Hanioğlu, M. Ş. (1985). Bir siyasal örgüt olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1995). The Young Turks in opposition. Oxford, UK: Oxford University Press.
• İnal, İ. M. K. (1958). Hoş sadâ: Son asır Türk mûsikîşinasları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kara, A. (2010). Bir müzik eğitim kurumu olarak Dârülelhan ve mecmuası (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kolukırık, K. (2015). Türk müzik tarihinde Dârü’l-Elhân ve Dârü’l-elhân mecmuası. Ankara: Barış Kitap.
• Lewis, B. (2001). The emergence of modern Turkey. New York, NY: Oxford University Press.
• Mardin, Ş. (1999). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meclis-i Mebusân Zabıt Ceridesi. (1918). Devre 3, İçtima senesi 4, 59. İnikad, C. 1.
• Mûsikî Encümeni ve Dârülelhân Talimatnamesi. (1917). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mehmet Ziya Bey. (2005). Yenikapı Mevlevîhânesi. İstanbul: Ataç Yayınları.
• Müezzinoğlu, E. (2012). Bir ittihatçı eğitimci Ahmet Şükrü Bey. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Öncel, M. (2010). Rauf Yektâ Bey’in Âtî, Yeni Mecmûa, Resimli Kitap ve Şehbâl Adlı mecmûalarda mûsikî ile ilgili makalelerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öncel, M. (2014b). Ali Rifat Çağatay (1869-1935). H. Türkan (Ed.), Türkiye’nin birikimleri: Müzisyenler içinde (s. 27–34). İstanbul: İlke Yayıncılık.
• Öncel, M. (2014c). Rauf Yektâ Bey (1871-1935). H. Türkan (Ed.), Türkiye’nin Birikimleri: Müzisyenler içinde (s. 45–54). İstanbul: İlke Yayıncılık.
• Özalp, N. (2000). Türk mûsikîsi tarihi (C. 2). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Özcan, N. (1995). Dârülelhan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 8, s. 518–520) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Özden, E. (2015). Osmanlı Maârifi’nde mûsikî. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öztuna, Y. (1969). Türk Mûsikisi Ansiklopedisi (C. I–II). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• Öztuna, Y. (1986). Sâdeddin Arel. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Öztürk, O. M. (2014). İdeolojik ve siyasal bir proje olarak Mûsikî Muallim Mektebi. S. Yağcı (Ed.), 90. yıl Müzik Kongresi: Kuruluşunun 90. yılında Mûsikî Muallim Mektebi cumhuriyetin müzik serüveni kongre bildiriler kitabı içinde (s. 485–506). Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, O. M. (2015a). The conception of contemporizing music in the founding ideology of early republican Turkey: A critical approach. In F. Kutluk & U. Türkmen (Eds.), In which direction is music heading: Cultural and cognitive studies in Turkey (pp. 75–108). New Castle, UK: Cambridge Scholars Publishing.
• Öztürk, O. M. (2015b). An effective means for representing the unity of opposites: The development of ıdeology concerning folk music in Turkey in the context of nationalism and ethnic ıdentity. In M. Greve (Ed.), Writing the history of ‘Ottoman music’ (pp. 177–194). Würzburg: Ergon-Verlag.
• Öztürk, O. M. (2016). Milli mûsikî ütopyası: Halk ruhunu garp fenniyle terkib etmek. F. Kutluk (Ed.), İllüzyon: Klasik müziğin serüveni içinde (s. 177–194). İstanbul: H2O Yayınları.
• Özyurt, M. (2013). Ahmet Mithat Efendi’de Avrupa fikri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Paçacı, G. (1994). Kuruluşunun 77. yılında Darülelhan ve Türk mûsikîsinin gelişimi I. Tarih ve Toplum, 121, 48–55.
• Sakaoğlu, N. (1985). Eğitim tartışmaları. M. Belge & F. Aral (Ed.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde (s. 478–484). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sevengil, R. A. (2015). Türk tiyatrosu tarihi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şenel, S. (1987). Darü’l-elhân heyeti tarafından fonografla derlenen ilk türkü. Türk Folkloru Belleten II, (1–2), 121–140.
• Şenel, S. (1999). Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Halk Müziği Araştırmaları. Folklor/Edebiyat, (17), 99–128.
• Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e eğitim sistemindeki değişmeler. M. Belge & F. Aral (Ed.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde (s. 456–475). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda eğitim ve bilgi üretim sisteminin oluşumu ve dönüşümü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tekelioğlu, O. (2001). Modernizing reforms and Turkish music in the 1930s. Turkish Studies, 2(1), 93–108.
• Tunaya, T. Z. (2003). Türkiye’de siyasal gelişmeler (1876-1938): Kanun-ı Esasî ve meşrutiyet dönemi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2010). Türkiye’nin siyasî hayatında batılılaşma hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2011). Türkiye’de siyasal partiler (Cilt 3): İttihat ve Terakki, bir çağın, bir kuşağın, bir partinin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Usta, S. (2014). Türk ütopyaları: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e ütopya ve devrim. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1973). Cumhuriyet’le birlikte Türkiye’de folklor ve etnografya çalışmaları. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları.
• Üstel, F. (1993). ‘Mûsikî inkılâbı’ ve aydınlar. Tarih ve Toplum, 19(113), 38–46.
• Üstel, F. (1994). 1920’li ve 30’lu yıllarda ‘millî mûsikî’ ve ‘mûsikî inkılâbı’. Defter, 22, 41–53.
• Yektâ, R. (1986). Türk mûsikîsi. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Yektâ, R. (2000). Esâtîz-i elhân. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Zürcher, E. (2002). Kemalist ideolojinin Osmanlı kaynakları. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyâsî düşünce cilt 2: Kemalizm içinde (s. 44–55). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Atatürk Türkiye’sine bir ulusun inşası: Jön Türk mirası (L. Yalçın, Çev.). Ankara: Akılçelen Kitaplar.