Türk Halk Müziği Geleneğinde “Usûl”ün Temellükü

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 116 - 125, 11.12.2023

Onurcan Kaya

https://doi.org/10.26650/CONS2023-1361068

Öz

Müziğin iki ana unsuru olan ezgi ve ritim, Türk müziğinde makam ve usûl kavramlarıyla karşılanır. Türk müziğinin tarihsel yönden anlaşılması ve aktarılmasında önemli yeri olan edvarlar, makam ve usûl kavramlarının anlaşılması bakımından da önemlidir. Edvarlar aracılığıyla yazılı olarak aktarılan usûller, sözlü gelenek çerçevesinde değerlendirilebilecek olan meşk sistemiyle de aktarılmıştır ve meşk sisteminde pedagojik, besteleme sürecinde ise formel yapının belirlenmesi, icra edilecek ritmik yapıyı oluşturması gibi çoklu işleve sahiptir. “Musiki inkılabı”nın etkisiyle Türk sanat müziği/Türk halk müziği ayrımının ortaya çıkmasıyla mevcut usûl anlayışı Türk sanat müziği geleneğinde karşılık bulmuştur. Bu dönemde yapılan Türk halk müziği araştırmalarını takiben bir Türk halk müziği nazariyatı oluşturma çalışmaları başlamış ve usûl kavramı da bu çalışmalar içerisinde kullanılmıştır. Derlenen eserlerin ölçülerinin saptanması üzerinden Muzaffer Sarısözen tarafından ortaya konan bu usûl anlayışı, mevcut Türk sanat müziği usûlleri gibi özel adlara ve darplara sahip kalıplaşmış ölçüler değil, ölçüleri meydana getiren ikili ve üçlü vuruşları açıklayan bir anlayıştan ibarettir. Bu anlamda Türk halk müziği geleneğinde usûl kavramının Türk sanat müziğinden temellük edildiği söylenebilir. Cumhuriyet döneminde oluşturulmaya çalışılan Türk halk müziği nazariyatının kadim bir geçmişe sahip bir gelenek olma izlenimi yaratılması amaçlanmıştır. Böylelikle dönemin ideolojisi bağlamında müzik geleneği daha hızlı bir şekilde meşrulaşacak ve toplumsal zemine yayılacaktır. Bu çalışmada Türk halk müziği geleneğinde usûl kavramının kullanımı “Kendine mal etme”, “kendine mülk etme” gibi anlamlara sahip olan ve çeşitli alanlarda kullanılan “temellük” kavramıyla ilişkilendirilerek açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Usûl, Türk halk müziği, temellük

Appropriating “Usûl” in the Tradition of Turkish Folk Music

Öz

Melody and rhythm correspond to makam and usûl, respectively, in Turkish music. Edvars, which are important for historical understanding and the transference of Turkish music, are also crucial for understanding makam and usûl. Furthermore,usûl transferred in written through edvars were transferred through the meşk, which can be evaluated within oral tradition and perform multiple functions. Pedagogical, determining the formal structure and rhythmic structure to be performed in composition process. With the emergence of the Turkish classical/folk music distinction under the influence of the Musical Revolution, the current usûl understanding occurred in Turkish classical music. Following studies conducted within this period, the formulation of a Turkish folk music theory began, and such studies used the concept of usûl. usûl understanding, which was put forward by Muzaffer Sarısözen through the determination of measures, consists of an interpretation that explains the double and triple beats that comprise the measures instead of stereotyped measures with special names and beats similar to the existing usûls. In this sense, the current study infers that Turkish folk music usûl was appropriated from Turkish classical music. It was intended to create the impression that Turkish folk music theory, whose creation was initiated during the Republic period (1920s – 1930s), was a tradition with an ancient past. In this manner, in the context of the ideology of the period, the musical tradition was legitimized more quickly and spread to society. The current study elucidates the use of usûl in Turkish folk music and associates it with the concept of appropriation.

Anahtar Kelimeler

Usûl, Turkish folk music, appropriation

Kaynakça

• Aksoy, B. (2015). Geçmişin Musiki Mirasına Bakışlar. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Arel, H. S. (1993). Türk Musikisi Nazariyatı Dersleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Ashcroft, B., Griffiths, G., & Tiffin, H. (2007). Post-Colonial Studies The Key Concepts. Taylor & Franci e-Library. google scholar
• Aydın, M. (2019). Türk Müziği Edvarları ve Nazariyat Kitaplarında Usûl Anlayışı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Behar, C. (2015). Osmanlı/Türk Musikisinin Kısa Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Behar, C. (2019). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Boon, M. (2007). On Appropriation. CR: The New Centennial Review, 7(1), 1-14. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/41942891 google scholar
• Born, G., & Hesmondhalgh, D. (Ed). (2000). Western Music and Its Others - Difference, Representation, and Appropriation in Music. University of California Press. google scholar
• Çakar, Ş. (1996). Türk Musikisinde Usûl. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Erol, A. (2007). Alevi-Bektaşi Müziğindeki Çeşitliliği İncelemek. F. Kılıç, & T. Bülbül (Ed.), 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. içinde (s. 301-320). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi. google scholar
• Ersoy, İ. (2018). Türk Sanat Müzikleri ve Türk Halk Müzikleri Dikotomisinde Önemli Bir Dinamik: "Toplumsal Katmanlar". Journal of History Culture and Research, 7(2), 639-652. https://doi.org/10.7596/taksad.v7i2.1449 google scholar
• Gökalp, Z. (2020). Türkçülüğün Esasları. (O. Cengiz, Ed.) İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları. google scholar
• Güray, C. (2012). Bin Yılın Mirası Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Hatipoğlu, V., & Sağlam, A. (2013, Nisan 27). Türk Musikisi’nde Usûl Geleneğinin Değerlendirilmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 9(2), google scholar
• 113-134. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/eku/issue/5456/73978 google scholar
• Hobsbawm, E., & Ranger, T. (2006). Geleneğin İcadı. (M. M. Şahin, Çev.) İstanbul: Agora Kitaplığı. google scholar
• Hoşsu, M. (1997). Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı. İzmir. google scholar
• İlhan Harmancı, A. B. (2011). Klasik Türk Musikisi’nde İka Kavramı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Kaemmer, J. E. (tarih yok). İnsan Yaşamında Müzik. Müzik ve Toplum Ders Notu. (Y. Özer, Çev.) google scholar
• Kaplan, A. (2013). Kültürel Müzikoloji. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. google scholar
• Karadeniz, M. E. (1983). Türk Musikisinin Nazariye ve Esasları. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Karaol, E., & Tunçer, D. (2015, Ağustos 20). "Usûl" Analyses in "Mecmua-ı Saz u Soz" by Ali Ufki. Medeniyet Sanat Dergisi, 1(1), 43-70. google scholar
• Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/medeniyetsanat/issue/16275/170717 google scholar
• Koca, B., & Selvi, Y. (2017). Modernizm ve Postmodernizm Sürecinde Bir Alıntılama Biçimi Olarak Temellük. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi (18), 31-50. google scholar
• Özkan, İ. H. (2000). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usûlleri - Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat. google scholar
• Öztuna, Y. (2000). Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. google scholar
• Öztürk, O. M. (2005). Arif Sağ Üstad’ın "Davullar Çalınırken" Çalışması Vesilesiyle Anadolu Müziğinde Usûller. Erişim adresi: https://www.turkuler.com/yazi/anadolumuziginde.asp google scholar
• Öztürk, O. M. (2006). Zeybek Kültürü ve Müziği. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Rogers, R. A. (2006). From Cultural Exchange to Transculturation: A Review and Reconceptualization of Cultural Appropriation. Communication Theory, 16, 474-503. doi:10.1111/j.1468-2885.2006.00277.x google scholar
• Sarısözen, M. (1962). Türk Halk Musikisi Usûlleri. Ankara: Resimli Posta Matbaası. google scholar
• Tanrıkorur, C. (1985). Türk Halk Musikisi ve Klasik Türk Musikisi. Erdem, 559-572. google scholar
• Tanrıkorur, C. (1991, Ocak). Türk Musikisinde Usûl-Vezin Münasebeti. Erdem, 7(20), 709-732. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44503/551858 google scholar
• Tanrıkorur, C. (2014). Türk Müzik Kimliği. İstanbul: Dergah Yayınları. google scholar
• TDK. (1998). Türkçe Sözlük (Cilt 2). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
• Terzi, C. (1992). Türk Halk Müziği Metrik Yapısının Tesbit ve Tasnifinde Karşılaşılan Problemler ve Çözüm Yolları. (Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Tura, Y. (1988). Türk Mûsıkîsinin Mes’eleleri. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Tura, Y. (2006). Tedkîk ü Tahkik (İnceleme ve Gerçeği Araştırma). İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Ungay, M. H. (1981). Türk Musikisinde Usûller ve Kudüm. google scholar
• Varlık, S. (2021). PAUL RICOEUR’de Temellük ve Tahayyül. İstanbul: Alfa. google scholar
• Yükselsin, İ. Y. (2015). Bir ’Kültürel Aracı’ Olarak Muzaffer Sarısözen ve Erken Cumhuriyet Döneminde ’Türk Halk Müziği’nin Yeniden İnşasındaki Rolü. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi(14), 77-90. google scholar