A. A. Saygun’un Özsoy Operası’ndaki Ulusal Unsurlar

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 431 - 439, 30.06.2025

Ardan Beyarslan

https://doi.org/10.26650/CONS2025-1687130

Öz

Çok genel anlamda bakıldığında, ideolojinin sanat eserlerinde açık veya örtük belirişi, yapısal olarak oluşumunu nasıl çekip çevirdiği üzerine çeşitli incelemeler üretmek ve bunlara bağlı argümanlar üzerinden tartışma alanları yaratmak mümkündür. Bu ideolojik etkenler arasında, en çok tartışılanlardan birisi hiç kuşkusuz milliyetçilik anlayışının tezahürü olarak gözükmektedir. Müzik gibi aslında belki de en çok kendi kendine yetebilen, dilerse kendini birçok dış etkiye karşı kapatıp sadece müzikal kaynaklardan beslenme olanağı da olan bir sanat dalı, nasıl ve neden milliyetçilik gibi bir damardan beslenmeyi seçmektedir?

Milliyetçilik söz konusu olduğunda alanımız oldukça belirginleşir; örneğin milliyetçilik bağlamında yukarda sözü geçen tipteki çalışmaları çoğunlukla ideolojinin ekstrem hallerinin sosyo-politik dönüşümlere etki etmek amacıyla yola çıktığı faşist ve/ veya benzeri uç ama sıkça rastlanır durumlarda görmekteyiz. Diğer örneklerin ise, milliyetçiliğin daha üretici bir noktasından çıktığı ve varış noktası olarak da kültürel milliyetçilik başlığı altında toplanan ve ön plana o kültürün iç gelişim ihtiyaçlarından biri ekseninde değerlendirdiği yaratıcı, sentezleyici ürünlerin oluşturulduğu bir noktayı seçmeleri söz konusu olmuştur.

Türk Operası’nın bu anlamdaki dönüm noktası pozisyonundaki eserlerden biri, belki de en önemlisi olan Adnan Saygun’un Özsoy Operası da böyle bir kültürel sentez arayışından ortaya çıkan, özgün bir anlayışla yaratılmış bir eserdir. Cumhuriyet öncesi birkaç örneği saymazsak, aslında Özsoy operası vasıtası ile ilk kez uygulanan bir yaratım süreci ve buradaki deha, kendinden sonrakilere örnek olacak denli kültürel gelişmeyi hedefleyen ve bütünleştirici, ayrıca son derece hümanist bir idealden yola çıkan özgün ve fiziksel bir form bulmuştur.

Özsoy operası özelinde bahsedilmesi gereken birçok ilginç detay bulunmaktadır. Bu konuların her biri, Cumhuriyet dönemi kültürel dinamikleri içinde, Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde, acilen “muasır medeniyetler” e yaklaşıp onlarla paralel gitmesi hedeflenen bir çizgide kültürümüzün anlaşılması ve sanat vasıtasıyle tanıtılması gibi bir amaca da hizmet etmektedir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde, Özsoy operası ile başlayan bir “kültürel-milliyetçi opera” geleneğinden söz edilebilir.

Operanın yaratım sürecinin ve performansından beklenen idealist güdümlü bir milliyeçiliğin, operanın genel yapısına ve özelde dramaturji, iç tutarlılık, prozodi, müzikal uyum ve buna benzer faktörleri ne şekilde etkilediğine dair bir bölüm ile sonuçlanan, konu hakkındaki profesyonel çalışmalarından esinlenilmiş müzikologların değerli çalışmaları vasıtasıyla da, konunun daha zengin boyut ve potansiyelleri tartışılmaktadır. Nihai olarak, tüm bunlar sonucunda Özsoy operasının milliyetçilik bağlamında daha geniş bir çerçeveden değerlendirilebilmiş olmasının müzik ve ideoloji eksenindeki bağlantıların daha iyi algılanması hususunda önemli katkılar sağlayacağına ve beklentileri karşılayacağına dair bir motivasyondan yola çıkılmış bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Adnan Saygun , Özsoy operası , ulusal kimlik , kültürel milliyetçilik , milli opera

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

National Elements in A. A. Saygun’s Özsoy Opera

Öz

In a very broad sense, it is possible to produce various analyses regarding how ideology, whether explicitly or implicitly, manifests itself in works of art and how it structurally shapes their formation, and to create fields of discussion based on arguments derived from these analyses. Among these ideological factors, one of the most debated is undoubtedly the manifestation of nationalism.

Although music, as an art form that can largely sustain itself independently and feed solely from its own musical resources if desired, seems self-sufficient, the question arises: how and why does it choose to draw nourishment from a vein such as nationalism?

When nationalism is the subject, the field becomes more clearly defined; for instance, studies of the type mentioned above are often encountered in situations where extreme forms of ideology aim to influence socio-political transformations, particularly in fascist or similar contexts.

On the other hand, there are examples where nationalism originates from a more constructive point, leading to creative, synthesizing products that are evaluated within the framework of cultural nationalism, emphasizing internal developmental needs of the respective culture.

Within this context, one of the most significant turning points of Turkish opera, Adnan Saygun’s Özsoy opera, stands out as a product of such a cultural synthesis endeavor, created with a unique understanding.

Apart from a few examples preceding the Republican era, Özsoy represents the first instance of an applied creative process wherein the artistic genius, aiming at cultural development and unity from a highly humanistic ideal, materialized in a way that set an example for subsequent generations.

There are many remarkable details regarding Özsoy that deserve mention. Each of these points, situated within the cultural dynamics of the Republican era, under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk, served the broader objective of aligning Turkish culture with "contemporary civilizations" and promoting it through art. From this perspective, Özsoy can be considered the beginning of a "cultural-nationalist opera" tradition.

In this study, the process of the opera's creation and the impact of an idealistically driven nationalism on elements such as dramaturgy, internal coherence, prosody, musical harmony, and similar factors will be explored, enriched by references to valuable musicological studies in the field. Ultimately, it is expected that evaluating Özsoy within the broader framework of nationalism will contribute significantly to a better understanding of the connections between music and ideology

Anahtar Kelimeler

Ahmed Adnan Saygun , Özsoy opera , national identity , cultural nationalism , national opera

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Anderson, B. (2006). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, s. 204. google scholar
• Ahıskal, M. O. (2002). An Analysis of Partita for Violin Alone Op. 36 by Ahmed Adnan Saygun. Doctoral Thesis, The Hartt School, UniversitY of Hartford. google scholar
• Aracı, E. (1999). A Musical Bridge Between East and West: The Özsoy Opera. International Journal of Middle East Studies, Cilt 3l(l), s. 41-51. google scholar
• Aracı, E. (2001). A Musical Bridge Between East and West: The Özsoy Opera. International Journal of Middle East Studies, Cilt 33(1), s. 81-105. google scholar
• Bohlman, Philip V. (2004). The Music of European Nationalism: Cultural Identity and Modern History. Ed. Michael Bakan. Callfornla: ABC-CLIO, Inc. google scholar
• Dingle, C., & Hanning, B. R. (Eds.). (2019). The Cambridge History of Music Criticism. Cambridge University Press. google scholar
• Elgün, Ö. (2002). Ahmet Adnan Saygun’s Sonata for Cello and Piano: A Recording and Analytical Overview. Doctoral Thesis, Arizona State University. google scholar
• Esen, Ö. M. (2003). Ahmet Adnan Saygun’un ‘Aksak Tartılar Üzerine 10 Etüd Op.38’in Tarihsel ve Yapısal Analizi. [Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi SosYal Bilimler Enstitüsü]. google scholar
• Filoğlu, L. (1991, 8 Ocak). Adnan Saygun’la Son Söyleşi. Cumhuriyet, s. 7. google scholar
• Gönen, G. B. (2008). Çağdaş Türk Opera Sanatının İçinde Ahmet Adnan Saygun Operalarının Dramaturjik Açıdan İncelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz EYlül Üni. G.S. Ens. Opera Anasanat Dalı]. google scholar
• Guibernau, M. (1997). 20. Yüzyılda Ulusal Devlet ve Milliyetçilikler, (Çev. Neşe Nur Domaniç), Sarmal YaYınevi, İstanbul. google scholar
• GülbeY, Ö. (2005). Ahmet Adnan Saygun'un 2. Yaylı Çalgılar Kuvarteti'nın Modal ve Formal Yapısı. [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz EYlül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü]. google scholar
• Gürkan, A. (1971). Atatürk ve Opera. Ankara: Kültür Bakanlığı YaYınları. google scholar
• Kaya, Y. D. (2000). Yirmibirinci Yüzyıla Girerken İdeoloji ve Sosyoloji. İstanbul: İ.Ü. İktisat Fak. Metodoloji ve Sosyoloji Araştırma Merkezi. google scholar
• Oransay, G. (haz.). (1985). Atatürk ile Küğ; İzmir. google scholar
• Ülkü Halkevleri Mecmuası, (1934). Cilt 3. Sayı 13. s. 321 google scholar
• Refiğ, G. (t.y.). Atatürk ve Adnan Saygun: Özsoy Operası. Boyut Yayın Grubu. google scholar
• Rocker, R. (2020). Milliyetçilik ve Kültür (Çev. Ö. Kök). Versus Kitap. google scholar
• Tunçdemir, İ. (2019). Cumhuriyet’in Kurulmasından Sonra Bestelenen İlk Türk Operası: Özsoy Destanı. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (239), 167-184. google scholar
• Turan, N. S. (2018). Erken Cumhuriyet Döneminde ‘Ulusal Kimliğin’ Opera Sahnesinde İnşası: Özsoy. Ahenk Müzikoloji Dergisi, (2), 1-30. google scholar
• Yöre, S. (2010). Ahmed Adnan Saygun’un Çoksesli Müzikte/Türk Çoksesli Müziği’nde Ulusalcılık Görüş ve Yönlerinin Değerlendirilmesi. [Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi SosYal Bilimler Enstitüsü]. google scholar
• Yöre, S. (2018). Türk Ulusuna Müzik Arayışı; Sentez mi Kültürel Transplantasyon mu? In F. Kutluk (Ed.), Cumhuriyetin Müzik Politikaları (ss. 1-14). H2O Kitap. google scholar