GELENEKSEL TÜRK SANAT MÜZİĞİNDE MAKAM GEÇKİLERİ

Yıl 2018, Sayı: 12, 1 - 11, 29.06.2018

Halil Altınköprü

https://doi.org/10.31722/konservatuvardergisi.467218

Cited By: 1

Öz

Geçmişten günümüze gelen makam ve usul zenginlikleriyle Türk Müziği,

dünya müzikleri içerisindeki yerini almıştır. Türk Müziği'nde kullanılan

perde dizgesi, makamsal renkliliği daha da arttırmıştır. Bu güne kadar 628

makamın terkip edildiği düşünüldüğünde, geçmişle gelecek arasında sürekli

gelişen, zenginleşen bir türden söz etmek yanlış olmaz. Makam zenginliği

yanında, 2 den 128 zamanlıya kadar olan usul çeşitliliği de geleneksel Türk

sanat müziğine ayrı bir zenginlik katmaktadır. Bir makamın yaşaması ve

icracılar tarafından kullanılması için, o makamla ilgili takım bestelenmesi

yanında, çok sayıda sözel ve çalgısal eserin bestelenmiş olması gerekir.

Besteciler yaklaşık 100 makamda eser bestelemiş olup, yeni terkip edilen

makamlar yerine, belirli makamları tercih etmişlerdir. Ancak aynı eser

içerisinde, geçki tekniği ile birçok makamı aynı anda kullanmışlardır. Eser

dağarı bakımından çok işlenmemiş veya yok denecek kadar az eser

bestelenen makamların çoğu, unutulmaya yüz tutmuştur. Makamlar arası

geçki geleneğinin icrada önemli yer tuttuğu, geleneksel müzik icracıları

tarafından bilinmekte ve uygulanmaktadır. Taksim, na't, kaside, gazel gibi

serbest türler yanında, geleneksel Türk sanat müziğinin sözel ve çalgısal

türlerinin çoğunda makamlar arası geçki kullanılmıştır. Ancak geçki öğretimi

konusuna ilişkin, birkaç kısa metin dışında yazılı kaynakların olmayışı,

makalemizin sorun kısmını teşkil etmektedir. Türk Müziği eserlerinin yer

aldığı kaynaklar incelendiğinde, konunun ne kadar ihmal edildiği bir kez

daha anlaşılmaktadır. Besteciler eserlerinde ezgisel renkliliği arttırarak

hünerlerini göstermek için de sıklıkla geçki kullanmışlardır. Bu gelenek,

Ahmet Avni Konuk'un 119 makamlı (Fihrist-i Makamat) Rast Kar-Natık'ında

olduğu gibi, özellikle kar-ı natık türünde zirveye ulaşmıştır. Geçki konusu

besteciler kadar sazendeler arasında da yaygındır. Özellikle taksim formunda

sıklıkla geçki kullanılmaktadır. Fasıl aralarındaki ara taksim ve geçki

taksimleri, Türk Müziği’nde ayrı bir öneme sahiptir. Saz icracıları taksim, ses

icracıları da gazel, kaside, na't gibi serbest icra edilen türlerde geçki

kullanarak, hünerlerini göstermişlerdir. Bu gelenek, geçmişe kıyasla az da

olsa günümüzde devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

geçki, geleneksel, makam, seyir, taksim

Maqam Modulations in Traditional Turkish Art Music

Öz

Turkish music has taken its place in the World music thanks to its richness of

modal music and the rhythm which came from the past to present day. The

pitch system, which has been utilized in Turkish Music has further increased

the modal liveliness. Considering the fact that 628 modes have been created

in Turkish music, it would not be wrong to discuss about an enriched form,

which has constantly been developing between the past and the future. In

addition to the abundance of the modes, the variety of tempo styles ranging

from 2 to 128 intervals adds a distinctive richness to traditional Turkish

music. For a mode to exists and be used by performers, many verbal and

instrumental works must be composed, as well as a sequence of compositions.

The composers have composed works approximately in 100 modes and have

preferred to compose certain modes instead of the recently created ones. In

the same work, however; they used the late technique and many of the same

authorities at the same time. Most of the modes, which have not been

exercised in terms of repertoire, or have been composed scarcely any, has

fallen into oblivion. It is known and practiced by traditional musical

performers that the tradition of intermodulation takes an important place

regarding performance. In addition to spontaneous compositions such

as taksim, na't, kaside and gazel, modulation among modes has been used in

most of the verbal and instrumental genres of traditional Turkish music.

However, the absence of written sources other than a few short texts with

regard to the teaching of modulation constitutes the problematic part of our

article. When the sources of Turkish music have been examined, it is

understood once again that how much that issue has been

neglected. Composers have frequently used modulations in

their compositions to enhance their melodic liveliness and show their talents

as well. That tradition has reached the peak, especially in the form of karı

natık as can be seen at Ahmet Avni Konuk’s “Rast Kar-Natık (Fihrist-

Makamat)” with 119 different modes in it. The issue of modulation has also

been common among composers as well as instrumentalists. Especially in the

form of taksim, modulation has been utilized widespread. Improvisations and

modulations during the intervals of suites, have the utmost importance in

Turkish Music. The instrumentalists have demonstrated their skills by using

improvisation by using modulation, while vocalists have demonstrated their

abilities by using freely performed genres such as gazel, kaside, na’t by

utilizing modulation. This tradition continues today, although it has been less

when compared to the past.

Anahtar Kelimeler

Emprovisation, melodic, development, mode, modulation, traditional

Kaynakça

• Akdoğu, Onur (1995). Türk Müziği'nde Türler ve Biçimler. İzmir: Can Ofset.
• Altınköprü, Halil (2017). Geleneksel Türk Sanat Musıkisinde Makam Geçkileri. İzmir: Ege Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi.
• Arel, Hüseyin Sadeddin (1991). Türk Musıkisi Nazariyatı Dersleri. Yay. Haz: Onur Akdoğu. Kültür Bakanlığı Yayınları/1347. Kaynak Eserler Dizisi.
• Çelikkol, Erdinç (2000). Türk Musıkisi Bilgiler 1. Bursa: F. Özsan Matbaacılık Ltd. Şti.
• Ezgi, Suphi Ziya (1933). Nazari ve Ameli Türk Musikisi C.1-2. İstanbul: Milli Mecmua Matbaası.
• (1940). Nazari ve Ameli Türk Musikisi C.4-5. İstanbul: Alkaya Matbaası.
• Karadeniz, M. Ekrem (1965). Türk Musıkisinin Nazariye ve Esasları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özkan, İsmail Hakkı (1987). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri-Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yavuzoğlu, Nail (2011). Türk Müziğinde Makamlar ve Seyir Özellikleri. İstanbul: Pan Yayıncılık.