Mu‘înü’l-Mürîd’de Yapım Eki Kategorisi

Yıl 2023, , 134 - 157, 30.06.2023

Ayşe Aydın , Ebrar Er

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1300606

Öz

Türk dilinin on (10) ek sınıfından biri olan yapım eki kategorisinin dil çalışmaları açısından önemi yadsınamaz bir gerçektir. Dilin söz varlığının gelişmesinde en önemli rolü oynayan ek sınıfı olan yapım ekleri bu özelliği sebebiyle Türk dilinin tarihî seyri içerisinde pek çok farklı işlevde kullanılarak zengin söz varlığımızın oluşmasına katkılar sağlamıştır. Müstakil olarak Türk dilinde yeni kelime yapma işlevini üstlenen bu ek kategorisi, diğer kategorilerden farklı olarak dilin en çok başvurulan ek sınıflarından biri olmuştur. Dil açısından bu denli önemli olan yapım ekleri, dili ne derece şekillendirdiği ve dile anlam boyutunda neler kattığı açısından pek çok farklı sebeple ele alınması gereken mühim konuların başında gelmektedir. Bu çalışmada, yapım eki gibi önemli bir kategorinin fonksiyonlandırılması hususunda Orta Türkçe dönemi içerisinde yer alan Harezm Türkçesi’nin başlıca eserlerinden olan Mu‘înü’l-Mürîd adlı eser, dönemin karmaşık dil yapısından kaynaklanan dil malzemesinin çeşitliliği sebebiyle çalışmanın zeminini oluşturmuştur. Bu sayede, bu eserden hareketle Türkçenin Harezm Türkçesi dönemindeki kelime türetme gücü dikkatlere sunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yapım eki kategorisi, fonksiyon, Mu‘înü’l-Mürîd

Category of Supplement of Productıon in Mu‘înü’l-Mürîd

Öz

The importance of the constructive suffix category, which is one of the ten (10) additional classes of the Turkish language, in terms of language studies is an undeniable fact. Constructive suffixes, which play the most important role in the development of the vocabulary of the language, have contributed to the formation of our rich vocabulary by using them in many different functions in the historical course of the Turkish language due to this feature. This suffix category, which takes on the function of making new words in the Turkish language independently, has been one of the most frequently referenced suffix classes of the language, unlike other categories. Constructive suffixes, which are so important in terms of language, are one of the most important issues that need to be addressed for many different reasons in terms of how they shape the language and what they add to the language in terms of meaning. In this study, Mu‘înü'l Mürîd, which is one of the main works of Khwarezm Turkish, which is in the Middle Turkish period, in terms of the function of an important category such as constructive suffix, formed the basis of the study due to the diversity of language material arising from the complex language structure of the period. In this way, based on this work, the power of word derivation of Turkish in the Harezm Turkish period will be tried to be presented to the attention.

Anahtar Kelimeler

Word formation, function, Mu‘înü’l-Murîd

Kaynakça

• Adalı, O. (2004). Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Akalın, Ş. H. (2007). Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lugat-it- Türk Tercümesi I-IV, Ankara: TDK Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Delice, İ. (2000). Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24.
• Delice, İ. (2013). Türkçenin Ekleri Yapı Açısından Nasıl Sınıflandırılmalıdır?. İstanbul: VIII. Türkoloji Kongresi. Ergin, M. (1989). Üniversiteler İçin Türk Dili. Ankara: Bayrak Yayınları.
• Gemalmaz, E. (2010). Türkçenin Derin Yapısı. (Haz. Cengiz Alyılmaz-Osman Mert). Ankara: Belen Yayıncılık.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Hengirmen, M. (2007). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• İslam (2018). Mu‘înü’l-Mürîd (Haz. Recep Toparlı ve Mustafa Argunşah). Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2011). Yapım Eklerinin Nitelikleri, Sınırları, İşlevleri ve Sorunları. Türk Gramerinin Sorunları-Bildiriler, 429-430. Ankara: TDK Yayınları.
• Küçük, S. (2015). Tarihî Türk Lehçelerinde İsimden İsim Yapma Ekleri. Ankara: Akçağ.
• Öztürk, R. (2011). Yapım Eklerinin Nitelikleri, Sınırları, İşlevleri ve Sorunları. Türk Gramerinin Sorunları-Bildiriler, 431. Ankara: TDK Yayınları.
• Poyraz, E. (2021). Tarihi Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri. Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Topçu, Ç. (2015). Yap-(Im) ve Yap-(Im) ile İlişkilendirilen İfadelerin Dil Bilgisindeki Yeri. 10. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara.
• Topçu, Ç. (2020). Türkçe Dil Bilgisi Çalışmalarındaki Birleşik Yapı Sorununun ‘Ek’ Tarafı. Türük, 8(23), 116-127.
• Toptaş, H. (2016). Türkçe Dersleri 2. Kitap. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Turan, Z. (2016). Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları. Türk Dil Bilgisi Toplantıları-V. Türk Dilinde Eklerin Sınıflandırılması Sempozyumu, 24-25 Kasım 2016, İstanbul.
• Zülfikar, H. (2011). Yapım ve Çekim Eklerinin Tahlili. Türk Gramerinin Sorunları-Bildiriler, 437. Ankara: TDK Yayınları.
• Zülfikar, H. (2011). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK Yayınları