Sefaradi Halk Edebiyatında Modern Coha Fıkraları: Selim Salti Örneği

Yıl 2023, , 463 - 491, 27.10.2023

Doğa Filiz Subaşı

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1360918

Öz

Hoca hikâyeleri ve benzerleri farklı coğrafyalarda, farklı dönemlerde bazen aynı isimle bazen benzer ya da farklı isimlerle karşımıza çıkmaktadır. Şüphesiz, bu hikayeler ev sahipliği yapan kültüre, coğrafyaya ve zamana bağlı olarak tür ya da içerik olarak bazı değişiklikler sergilemektedir. 500 yılı aşkındır Anadolu topraklarında varlıklarını sürdüren Sefarad Yahudileri (1492 yılında İber Yarımadasından sürülen Yahudiler ve onların soyundan gelenler) Osmanlı himayesinde, beraberinde getirdikleri kültür ve dil mirasını gittikleri yeni yerlerdeki yerel dil ve kültürlerle harmanlayarak günümüze dek koruyabilmiştir. Bunun örneklerinden biri de Türk mizahının mihenk taşı olan Nasreddin Hoca fıkralarının benzerlerinin Sefaradi halk edebiyatında yer almasıdır. Coha, Djoha, Çuha ya da Yoha adıyla da bilinen bu karakter mizah eşliğinde ‘ders’ vermeye nesilden nesle aktarılan hikayeler ile Sefaradi kültüründe de devam etmiştir. Bu tiplemenin kökenine dair yapılagelen araştırmalardan sıyrılarak bu çalışma ile günümüzde Latin harfleri ile yazılmış Yahudi İspanyolcası dilinde Selim Salti tarafından kaleme alınan çağdaş Coha hikayelerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu fıkraların konuları üzerinde durulmuş ve örnek fıkralar Türkçeye çevrilerek sunulmuştur. Yazarla iki ayrı tarihte yapılan söyleşi aracılığıyla elde edilen bilgilerle de çalışma zenginleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sefaradi Halk Edebiyatı, modern Coha fıkraları, Selim Salti, Yahudi İspanyolca Dili (Ladino), Nasreddin Hoca.

Djoha Tales in Modern Sephardi Folk Literature: Example of Selim Salti

Öz

Hodja tales and similar stories appear in different lands and different periods, sometimes under the same name and sometimes with similar or different ones. Undoubtedly, these stories exhibit some changes in type or content depending on the host culture, land and period of time. For more than 500 years, Sephardic Jews (Jews expelled from the Iberian Peninsula in 1492 and their descendants) have lived in Anatolia, and under Ottoman protection, they were able to preserve the cultural and linguistic heritage they brought with them by blending it with the local languages and cultures in the new places they visited. An example to this is the presence of similar Nasreddin Hodja tales – the cornerstone of Turkish humour – in Sephardi folk literature. Also known as Coha, Djoha, Çuha or Yoha, this character has continued to teach humorous 'lessons' in Sephardi culture through stories passed down from one generation to the other. Moving away from the research on the origins of this character, this study rather aims to analyse the contemporary Djoha stories written by Selim Salti in Judeo-Spanish but in Latin script. The subjects of these stories are analysed, and some are translated into Turkish and presented as examples. The information obtained through interviews with the author on two different occasions has further enriched the study.

Anahtar Kelimeler

Sephardic Folk Literature, modern Djoha tales, Selim Salti, Judeo-Spanish Language (Ladino), Nasreddin Hodja.

Kaynakça

• Araz, Ö. F. (2021). Tarihten Günümüze Hasidik Yahudiler ve Kendilerine Özgü Dindarlık Anlayışları. Dergiabant, 9(1), 124-150.
• Aydın, M. (2009). XIX. Yüzyılın Sonunda Osmanlı Devleti’nde Alliance İsraelite Universelle (A. I. U.) Okullarının Açılması. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 7, 7-24.
• Bali, R. (2016). Meçhul Yahudiler Ansiklopedisi, C. I. İstanbul: Libra Kitap.
• Bali, Rıfat (1999). İbrani Harfli İspanyolca Nasreddin Hoca Kitapları. Müteferrika, 15, 87-95.
• Bardavid, B. (1996.10.23). Bizim Hoca-Nasreddin Hoca. Şalom, 2.
• Bardavid, B. (1997). Bizim Hoca - Nasreddin Hoca. Toplumbilim, 6, 87-96.
• Başgöz, İ. (2005). Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca. İstanbul: Pan.
• Coen Sarano, M. (1996.07.03). Nasreddin Hoca’nın Yahudi Dünyası. Şalom, 7.
• Corriente, F. (1999). Arabismos Peculiares del Judeo-español (de Salónica). Estudio de Dialoctología Norteafricana y Andalusí, 4, 65-81.
• Dağcı, Ö. F. (2021). Akdeniz Yahudileri, Sefaradlar, Ladino Dili ve Kültürü: Nasreddin Hoca ve Djoha Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü.
• Eberhard, D. M. – vd. (ed.) (2023). Ethnologue: Languages of the World. Twenty-sixth edition. Dallas, Texas: SIL International. http://www.ethnologue.com [Erişim tarihi: 03.08.2023].
• Ekmekçi, M. (1996.06.1996). Yahudilerin Nasrettin Hocası. Cumhuriyet, 3.
• Elçin, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• eSefarad CCSefarad. (11.12.2023). Enkontros de Alhad: "De Muevo Nasio Djoha: livro de Selim Salti" con Shmuel Refael y Selim Salti. [video]. Youtube. https://www.youtube.com/live/-DYZgcgKyRM?si=cTlYbBxQJj4eJTiD [Erişim Tarihi 10.09.2023].
• Fazıla D. A. (2017). Judeo-Spanish and Turkish Proverbs and Idioms with Djoha and Hodja Nasrettin: Questioning Wittiness via Conceptual Metaphors. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), 3(2), 263-271.
• Hernández Valcárcel, C. (2002). El Cuento Español en los Siglos de Oro, v. I. El siglo XVI. Murcia: Universidad de Murcia.
• Jovanović, Ž. (2020). Twentieth-Century Sephardic Authors form the Former Yugoslavia. A Judeo-Spanish Tradition. Cambridge: Legenda-Modern Humanities Research Association.
• Koen-Sarano, M. (1986). Kuentos del Folklor de la Famiya Djudeo-Espanyola. Kudüs: Kaza. Koén-Sarano, M. (1990). Storie di Giochà. Sansoni, Firenze.
• Koen-Sarano, M. (1991). Djohá ke Dize? Kuentos Populares Djudeo-Espanyoles. Kudüs: Kana.
• Koen-Sarano, M. (2008). Riyir kon Djohá i los otros (=Rire avec Djohá et les Autres). Paris: Alliance Israélite Universelle, La Lettre Sépharade.
• Koén-Sarano, M. (2014). Kuentos de Todos los Tiempos. La famiya. Kuentos de Djohá. Kudüs: Kaza Editora S. Zack.
• Koen-Sarano, M. (2021). Kuentos del Folklor De La Famiya Djudeo-Espanyola. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın.
• Ladino21. (08.09.2023). No Vamos a Deshar ke se Dirita la Lingua. Kiryat Motskin, Israel [video]. Youtube. https://youtu.be/vstfF5uq8X8?si=BnxX6JCmU3Ja_uWJ [Erişim Tarihi 10.09.2023].
• Martínez Corral, A., 2016, Entrevista con Naim Güleryüz. MEAH Hebreo, 65, 163-175.
• Salti, S. Y. (2022). 101 Kuentos Modernos de Djoha. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın.
• Şimşek, F. I. (2008). ‘Fakelore’ Kavramı ve Nasreddin Hoca. Millî Folklor, 79, 84-89.
• Varol, M.-C. (1995). Djoha juif dans l’Empire Ottoman. Revue des Mondes Musulmans et de la Méditerranée, 77-78, 61-74.
• Weinryb, B. D. (1973). The Jews of Poland: A Social and Economic History of the Jewish Community in Poland from 1100 to 1800. Filadelfiya: Jewish Publication Society