Üç Bursa Şehrengizinde Renkler ve Rengiyle Öne Çıkan Nesneler

Yıl 2023, , 155 - 173, 31.12.2023

Ayşe Yılmaz

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1396337

Öz

Anlamda, sözde ve estetikte kendini kanıtlayan güçlü şairlerin emekleri ile şekillenmiş Osmanlı şiirinde renkler, hayal âlemi kurulurken özel bir yer tutar. Öyle ki hem latif hem de karamsar atmosferler çizilirken şairin en büyük yardımcılarından biri renk ve rengiyle öne çıkan nesneler olmuştur. Canlı psikolojisi üzerindeki tesiri kanıtlanan renklere, eski devirlerden beri hem sanatta hem mimaride hem sinirsel rahatsızlıkların tedavisinde başvurulmuş ve başka birçok sahada da güçlü çağrışımları olan manalar yüklenmiştir. Divan edebiyatının yerli ürünü sayılabilecek olan şehrengizlerde tasvirlere sıklıkla rastlanır ve tasvir denilince akla renkler de gelir. Renklerin belli bir düzen içinde kullanımıyla adeta kelimelerle rengârenk bir resim çizilir, insanın görsel hafızasına o şiir böylece kazınmış olur. Renklerin şiir dünyasına sağladığı diğer faydaları fikir etmeyi hızlandırması, hissi güçlendirmesi, algıyı kolaylaştırması şeklinde sıralanabilir. Bu makalede Lâmi‘î Çelebi’nin, Mânî’nin ve Vizeli Behiştî’nin kaleme aldıkları Bursa şehrengizlerindeki renkler ve rengiyle öne çıkan nesnelerle zenginleştirilmiş beyitler seçilmiş ve bunlardan hareketle anlam dünyası ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı şiiri, Bursa, şehrengiz, renkler, Lâmi‘î.

The Meaning World of Colors in Three Bursa Sehrengiz and Objects That Stand Out with Their Color

Öz

Colors play a pivotal role in Ottoman poetry, a genre shaped by the labors of formidable poets known for their depth in meaning, expression, and aesthetics. These hues form the backbone of an imaginative realm where delicate and somber moods are painted. In this context, colors and objects distinguished by their shades become vital tools for the poet. This significance extends beyond mere artistic expression; historically, colors have influenced human psychology, been utilized in art and architecture, and have played a role in treating neurological disorders, carrying profound associations across various domains. Specifically, in the city descriptions (şehrengiz) of Divan literature, a distinctly indigenous form, vivid depictions are a common sight. Here, the mention of depictions invariably brings to mind the play of colors. Through systematic employment of colors, poets craft vibrant pictorial scenes with words, etching their verses into the visual memory. The contribution of colors to the poetic world also includes hastening the flow of thought, amplifying emotions, and simplifying perception. This article delves into the rich tapestry of meanings crafted through verses adorned with colors and color-highlighted objects in the Bursa şehrengiz penned by Lâmi‘î Çelebi, Mânî, and Vîzeli Behiştî.

Anahtar Kelimeler

Ottoman poetry, Bursa, şehrengiz, colors, Lâmi‘î.

Kaynakça

• Akkuş, M. (1987). Türk Edebiyatında Şehrengizler ve Bursa Şehrengizleri. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Artut, K. (2004). Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Çağlayan, E. (2018). Temel Sanat Eğitiminde Renk Olgusu. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(1), 22-34.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Genç, A. ve Sipahioğlu A. (1990). Görsel Algılama/ Sanatta Yaratıcı Süreç. İzmir: Sergi Yayınları.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1995). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• İsen, M. ve Burmaoğlu H. B. (2011). Bursa Şehrengizi (Lâmi‘î Çelebi). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• İzgi, S. (1969). Resim Bilgisi. Konya: Yenikapı Basımevi.
• Kalmık, E. (1950). Renklerin Armoni Sistemleri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Karabaş, S. (1996). Dede Korkut’ta Renkler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karacasu, B. (2007). Türk Edebiyatında Şehrengizler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(10), 259-313.
• Levend, A. S. (1958). Türk Edebiyatında Şehr-engîzler ve Şehr-engîzlerde İstanbul. İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• Mehmed Salâhȋ (2023). Kâmȗs-ı Osmânȋ, (haz: Kudret Ayşe Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mermer, A. (2000). Bursa Şehrengizleri Üzerine Bir Karşılaştırma. Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları, 24(III), 279-288.
• Onay, A. T. (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Berikan Yayınları.
• Ögel, B. (1984). Türk Kültür Tarihine Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İ. (2000). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Parlatır, İ. (1983). Türk Sosyal Hayatında Kölelik. Belleten, XLVII(187), 805-830.
• Saydam, A. (1999). Osmanlı Medeniyeti Tarihi. Trabzon: Derya Kitabevi Yayınları.
• Tığlı, F. (2020). Türk Edebiyatında Şehrengizler. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yusuf Has Hacib (2019). Kutadgu Bilig. Ankara: Gençlik ve Spor Yayınları