Sa’dî-i Şîrâzî’nin Gülistân Adlı Eserinde Metinlerarası İlişkiler

Yıl 2024, , 60 - 71, 29.02.2024

Aslı Sürgit

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1422242

Öz

Sa’dî-i Şîrâzî, İran edebiyatının köşe taşlarından biridir. Manzum ve mensur çeşitli eserler kaleme almış olan Sa’dî, asıl şöhretini Gülistân ve Bostân adlı eserleriyle kazanmıştır. Sa’dî-i Şîrâzî, bu eserleri aracılığıyla halka ibret verme, insanları aydınlatma amacını gütmüştür. Gülistân’da siyasetten ahlâka, aşktan kanaate, tasavvuf öğretisinden fazilete değin birbirinden farklı onlarca meseleyi söz konusu etmiştir. Sa’dî bu meseleleri ele alırken mensur küçük hikâye kesitleri formunu kullanmıştır. Hikâyelerden alınması gereken ibretleri ise genellikle nazım biçiminde vermiştir. Küçük hikâyelerden oluşan ve didaktik bir mahiyet taşıyan Gülistân’da hikemî bir üslup kullanmıştır ve naklettiği hikâyelerden okurun bir ders çıkarmasını istemiştir. Sa’dî’nin Gülistân adlı eserinde metinlerarasılık var mıdır? Bu sorunun cevabı müspet ise Sa’di hangi metinlerarasılık yöntemlerine başvurmuştur? Bu çalışmada, bu soruların yanıtları aranmıştır. Bu çerçevede Gülistân’da metinlerarasılığın yer aldığı hikâyeler incelenmiştir. Sa’di, Gülistân’ı kaleme alırken yazılı ve sözlü birçok metinden yararlanmıştır. Hikâyelerini kurgularken önceden duyarak ya da okuyarak özümsediği metinleri göz önünde bulundurmuştur. Hikâyelerin konusuyla ilişkili olan metinleri kısmen ya da tamamen alıntılamıştır. Ayetler, hadisler, vecizeler, atasözleri, kıssalar, nükteler ve şiirler Sa’dî’nin sıklıkla başvurduğu metinlerin başında gelmiştir. Yazar, bu yolla çeşitli hikâyelerden istifade ederek vermek istediği mesajları somutlaştırmış ve derinleştirmiştir. Bu ise metinlerarasılık tekniğinin amacıyla örtüşmektedir. Çünkü metinlerarasılık kavramında metinlerin birbiriyle sıkı bir ilişki içinde olduğu vurgulanmaktadır. Bu çalışmada, Sa’dî-i Şirâzî’nin bahsi geçen eseri metinlerarasılık kavramı ekseninde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fars edebiyatı, Sa’dî-i Şîrâzî, Gülistân, metinlerarasılık.

Intertextical Relations in Sa’dî Shirazi’s Work Golistan

Öz

Sa’di Shirazi is one of the cornerstones of Iranian literature. Sa’di, who wrote dozens of works in verse and prose, gained his real fame with his works named Golistan and Bostan. Sa’di Shirazi aimed to give lessons to the public and enlighten people through these works. In Golistan, he discussed dozens of different issues, from politics to morality, from love to contentment, from the teachings of Sufism to virtue. While dealing with these issues, Sa’dî used the form of prose short story segments. He generally gave the lessons to be taken from the stories in verse form. In Golistan, which consists of short stories and has a didactic nature, he used a hikemi style and wanted the reader to draw a lesson from the stories he narrated. Is there intertextuality in Sa’dî’s work called Golistan? If the answer to this question is positive, what intertextuality methods did Sa’di use? In this study, answers to these questions were sought. In this context, the stories containing intertextuality in Golistan were examined. Sa’di benefited from many texts, both written and oral, while writing Golistan. While constructing his stories, he took into consideration the texts he had heard or read before. He quoted, in whole or in part, texts related to the subject of the stories. Verses, hadiths, aphorisms, proverbs, parables, jokes and poems were among the texts that Sa’di frequently used. In this way, the author concretized and deepened the messages he wanted to give through the stories. This coincides with the purpose of the intertextuality technique. Because in the concept of intertextuality, it is emphasized that texts are in a close relationship with each other. In this study, the mentioned work of Sa’di Shirâzî was examined on the axis of the concept of intertextuality.

Anahtar Kelimeler

Persian literature, Sa’dî Shirâzî, Golistan, intertextuality.

Kaynakça

• Ahmed Teymûr Paşa. (2014). El-Emsâlü’l-ʿÂmmiyye. Kahire: Hindawi Yayınevi.
• Aktulum, K. (1999). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Avcıoğlu, G. G. (2018). Sa’di-yi Şîrâzî’nin Hayatı, Eserleri ve Türk Edebiyatındaki Yeri. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Buhârî, (t.y.). Kitâbü’l-Cenâiz. http://www.islamilimleri.com/Ktphn/Kitablar/05/001/Turkce/23/092.htm [Erişim Tarihi 16.12.2023].
• Bulut, F. (2018). Metinlerarasılık Kavramının Kuramsal Çerçevesi. Edebî Eleştiri Dergisi, 2(1), 1-19.
• Çiçekler, M. (2008). Sa’dî-i Şîrâzî. D.İ.A. (C. XXXV, ss. 405-407). İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Değirmenci, N. (2023). Sa’dî’nin Gülistan Adlı Eserindeki Öykü İçi Anlatıcılı Hikâyeler. Şarkiyat Mecmuası, (43), 263-280.
• Ergül, E. (2019). Bir Adalet ve Siyaset Düşünürü Olarak Sa’dî Şîrâzî. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Ebu Nasr es-Serrac (1996). El-Luma İslam Tasavvufu. (Çev: H. K. Yılmaz). İstanbul: Altınoluk Yayınevi.
• Fırıncıoğulları, S. (2016). Mikhail Bakhtin ve Romanın Sosyolojisi. Akademik Bakış Dergisi, (54), 445-459.
• İşimtekin, S. (2018). Sa’dî Şîrâzî’nin Bostan ve Gülistan Eserlerinde Güçsüz Bireyin Gözetilmesi. II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı (ss. 277-291). Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Kanar, M. (1999). Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kartal, A. (2001). Sa’dî-i Şîrâzî’nin Gülistân İsimli Eseri’nin Türkçe Tercümeleri. Bilig, (16), 99-124.
• Kemiksiz, C. (2017). Metinlerarasılık ve Ahmet Telli’nin Nidâ Kitabının Metinlerarasılık Kuramı Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi.
• Lewis, F (2010). Mevlana Geçmiş ve Şimdi, Doğu ve Batı. (Çev: G. Ç. Güven, H. Koyukan). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ördek, E. (2023). Goethe ve Nazım Hikmet Yapıtlarında Metinlerarası Öğelerin Yazınsallaştırım Tarzı: Doğu- Batı Divanı ve Şeyh Bedreddin Destanı Örneklerinde Bir Açımlama. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Özsaray, Y. E. (2021). Bostan ve Gülistan’ın Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Safahat’a Yansımaları. Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DEA), (Mehmet Akif ve İstiklal Marşı Özel Sayı), 179-209.
• Rosenau, P. M. (2004). Postmodernizm ve Toplum Bilimleri. (Çev: T. Birkan). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. Sâdi-i Şirâzî. (2009). Gülistân. (Çev: M. Kanar). İstanbul: Şule Yayınları.
• Sa’di eş-Şîrâzî. (2012). Gülistân Ravdatu’l-Verd. (Çev: Muhammed el-Furâtî). Dımaşk: El-Heyetu’l-Âmmetu’s-Sûriyyetu li’l-Kitâb.
• Sağlam, B. (2021). Metinlerarasılık Bağlamında 1980 Sonrası Anlatılarda Doğulu Metinlerin İzleri. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Sağlık, Ş. (2007). Türk Öykücülüğünde Postmodern Durum. Hece Öykü, (24), 86-109.
• Solak, Ö. (2014). Edebiyat Biliminde Kuram ve Yöntem Bütün Alt Disiplinleri ve Çalışma Alanlarıyla. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Soysal, E. G. (2023). Orhan Pamuk’un ‘‘Kara Kitap’’, Güray Süngü’nün ‘‘İbrahim’in Kaybettiğini Bulmasıdır’’ Adlı Yapıtlarının Postmodernizm Bağlamında İncelenmesi (Üstkurmaca, Metinlerarasılık). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Süyûtî. (2012). El-Camiu’s-Sağîr., C. I- II. (Çev: S. Avcı). İstanbul: Serhat Kitabevi.
• Tarlan, A, N. (1944). İran Edebiyatı. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Tosun, N. (2014). Doğu’nun Hikâye Kuramı. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Uğurlu, S. (2012). Gülistan’ın İki Tercümesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme: Mahmud B. Kadî-i Manyas’ın Eski Anadolu Türkçesine ve Hikmet İlaydın’ın Türkiye Türkçesine Yaptığı Gülistan Tercümesi. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• Uysa, E. (2000). İhvân-ı Safâ. D.İ.A. (C. XXII, ss. 1-6). İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Yazıcı, T. (1996). Gülistân. D.İ.A. (C. XIV, ss. 240-241). İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Yıldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Yıldırım, N. (2012). İran Edebiyatı. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Zavotçu, G. (2005). Eski Türk Edebiyatı Yüzyıllara Göre Nazım ve Nesir. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Zebîullâh-i Safâ. (2005). İran Edebiyatı Tarihi. C. II. (Çev: H. Almaz). Ankara: Nüsha Yayınları.
• https://www.kuranmeali.com/ [Erişim Tarihi 6.12.2023].