Câfer İyânî’nin Kitâb Fî Fezâili’l- Ahlâk Adlı Eseri

Yıl 2020, Sayı: 2, 210 - 219, 30.06.2020

Emine Duman

Öz

Türklerin İslam’ı kabul etmesiyle birlikte ahlâkı konu edinen eserler kaleme alınmaya başlamıştır. Bu eserlerin ilk örneği 11. yüzyılda Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig’le verilmiş ve yüzyıllar boyunca örnekleri verilmeye devam etmiştir. Özellikle 16. yüzyılda mensur eserlerin konularının çeşitlenmesiyle pek çok ahlâk kitabı kaleme alınmıştır. Dinî düşünce ve esasların toplum üzerinde çokça etkili olması dolayısıyla ahlâk kitaplarının temelini Kur’an ve hadisler oluşturmuştur. Ahlâk kitaplarının yazılış amaçlarının kısaca insanların şahsi ve toplumsal yaşamlarındaki davranışlarını düzenlemek olduğu söylenebilir. Kur’an ve hadislerin telkin ettiği davranışlar insanlara çeşitli hikâyelerle ve kıssalarla sunulur. Adaletli olmak, haramdan uzak durmak, Allah yolunda cihâd etmek, esirlere, mazlum kimselere ve yetimlere karşı merhametli olmak gibi pek çok konu ele alınır.
Üzerinde çalışmakta olduğumuz Câfer İyânî’ye ait olan Kitâb Fî Fezâili’l-Ahlâk adlı eser de bu ahlâk eserlerinden bir tanesidir. Eserde üstün olan Ahlâk yani üstün olan davranışlar farklı kaynaklardan alıntılanan çeşitli hikâyelerle insanlara anlatılmak istenmiştir. Eser dört bölüme ayrılmıştır. Her bölümde farklı bir konu işlenmiş ve konuyla ilgili hikâyeler “hikâyet” başlığıyla verilmiştir. Bu hikâyelerde sunulan fikirler veya telkin edilen davranışlar ayetlerle ve hadislerle desteklenmiş ve hikâye sonlarında yer alan manzumelerle de anlatım güçlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Câfer ʿİyânî Bey, Ahlâk eserleri, ahlâk

Kaynakça

• BABİNGER, Franz (1992),Osmanlı Tarih Yazarları, çeviren: Coşkun Üçok, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Bursalı Mehmet Tahir (1975), Osmanlı Müellifleri, haz. İsmail Özen, Meral Yay. İstanbul, Cilt: 3.
• ÇALDAK, Süleyman (2006), Eski Türk Edebiyatı’nda Nesir (Düz Yazı), Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, S. Temmuz-Ağustos, s.74-90.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2012), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yay., Ankara.
• KANDEMİR, M. Yaşar (1995), Fezâil, TDVİA, Cilt:12, s.529-531.
• KİRİŞÇİOĞLU, Mehmet (1992), Câfer İyânî, TDVİA, Cilt: 6, s. 551-552.
• KURU, Esra (2013), Câfer ʿİyânî’nin Nurnâmesi, (yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üni., Sos. Bil., Enst., Kırıkkale.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1993), Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Cilt:11, s.89-115.
• ŞAHİN,Hatice (2009), Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yay., Ankara.
• Şemseddin Sami (2015), Kâmûs-ı Türkî, haz. Fazılhak Nergis, Aziz Ençakar, Şifā Yay., İstanbul.
• YENİTERZİ, Emine (2007), Anadolu Türk Edebiyatı’nda Ahlâkî Mesneviler, TALİD, Cilt:5, S.10, s.433-468.