Ferîdüddin-i Attâr’ın Gazellerinde Teşbîh ve Teşbîh Sanatı

Yıl 2020, Sayı: 3, 169 - 185, 29.12.2020

Esengül Uzunoğlu Sayın

Öz

Şiire estetik ve anlama derinlik katan edebi sanatlar, şiirin vazgeçilmez unsurlarından sayılmaktadır. Edebi sanatlardan faydalanılmadan yazılan şiirler ise incelik, letafet ve sanatsallıktan uzak, anlam bakımından sığ olan şiirlerdir. Vezin ve kafiye ile yazılan, bir sanat eseri özelliği taşıyan şiirlerde şüphesiz söz sanatları kullanılmaktadır. Bir anlam ve manayı değişik şekillerde ifade etmenin usul ve kaidelerini esas alan beyan ilmi ise teşbîh, mecaz, istiare ve kinaye sanatlarından oluşmaktadır. Bu sanatların arasında yer alan ve çalışmaya konu olan teşbîh; sözlükte benzer anlamına gelmekte, terimde ise aralarında benzerlik ilgisi kurulabilen iki ya da daha fazla şeyi benzerlik ilgisi bakımından birbirine benzetmektir. Başka bir ifadeyle muhatabı etkilemek amacıyla, benzerlik ilgisi kurularak zayıf olanı güçlü olana benzetmektir.
1142-1145/1221 yılları arasında yaşamış Fars edebiyatının önemli şairlerinden olan Ferîdüddin-i Attâr da beyan ilminin sanatlarından olan teşbîhi gazellerinde bolca kullanmış, sevgilinin yüzü, saçı, yanağı, gibi sevgiliye ait güzellik unsurlarını, aşka ve âşıklığa dair birçok özelliği teşbîh sanatını kullanarak ön plana çıkarmayı uygun görmüştür.
Bu çalışmada Ferîdüddin-i Attâr’ın şiirlerinde kullandığı sanatsal değeri anlamak için 6540 beyit, 503 gazelden oluşan divanında teşbîh sanatı incelenmeye çalışılmıştır. İlgili sanatın kullanımının Attâr’ın şiirlerinde daha iyi anlaşılması için seçilen bazı beyitlerin şerhi yapılmıştır. Başlıkların yanındaki dipnotta şairin Dîvân’ında yer alan gazellerdeki ilgili benzer örneklerin sayfa ve beyit numarası verilmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Ferîdüddin-i Attar, gazel, teşbîh

Kaynakça

• Amîd, Hasan (1389 hş.). Ferheng-i Amîd. Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr.
• Attâr, Muhammed b. İbrâhîm (1392 hş.). Dîvân-i Attâr-i Nîşâbûrî, (haz. Mehdî-yi Medâyinî ve Mihran-i Efşârî). Tahran: Neşr-i Çerh.
• Çağlayan Esen, Pelin Seval (2018). Fars Şiirinde Mitolojik Kuşlar: Humâ ve Sîmurg (Anka). Karaman Uluslararası I. Dil ve Edebiyat Kongresi, 07-09 Kasım 2018, Karaman: Aybil Yayınevi, 586-603.
• Çağlayan Esen, Pelin Seval (2019). Fahreddîn-i Irâkî Divanı’nda Peygamberler. II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 31 Ocak-2 Şubat, Nevşehir, 1069-1086.
• Çağlayan, Pelin ve Veyis Değirmençay (2017). Elif Efendi ve Farsça Şiirlerinde Aşk, Âşık. Current Research of Social Science, 3 (1), 28-34.
• Değirmençay, Veyis (2014). Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-i Edebî. Ankara: Aktif Yayınevi.
• Durmuş, İsmail (2011). Teşbih. İslam Ansiklopedisi, C. XL, İstanbul: TDV Yayınları.
• Erdem, Gamze (2014). Hâfız-ı Şirazî’nin Gazellerinde Teşbih Sanatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Erdoğan Taş, Mehtap (2018). Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Gür, Süleyman (2014). Kâdî Beyzâvî Tefsirinde Teşbih Sanatı. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 153-182.
• Harman, Ömer Faruk (2000). Îsâ. İslam Ansiklopedisi, C. XXII, İstanbul: TDV Yayınları.
• Harman, Ömer Faruk (2010). Süleyman. İslam Ansiklopedisi, C. XXXVIII, İstanbul: TDV Yayınları.
• Humâyî, Celâleddîn (1391 hş.). Fünûn-i Belâgat ve Sınâʻât-i Edebî. Tahran: Neşr-i Homâ.
• Kara, Mustafa (1995). Fenâ. İslam Ansiklopedisi, C. XII, İstanbul: TDV Yayınları.
• Kopuz Çetinkaya, Fatma (2015). Ferîdüddîn Attâr ve Bir Gazelinin İncelenmesi. Current Research of Social Science, 1 (2), 27-34.
• Köksal, M. Asım (2013). Peygamberler Tarihi I-II. Ankara: TDV Yayınları.
• Levend, Agâh Sırrı (2017). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Pala, İskender (2012). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Safâ, Zebihullâh (1386 hş.). Târih-i Edebiyyat der İran (I-VIII). Tahran: İntişârât-i Firdovs.
• Semerkandî, Devletşâh (1338 hş.). Tezkiretüʻş-şuarâ, (haz. Muhammed-i Remezanî). Tahran: İntişârât-i Firdovs.
• Şahinoğlu, M. Nazif (1991). Attâr, Ferîdüddîn. İslam Ansiklopedisi, C. IV, İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Yıldırım, Nimet (2012). İran Mitolojisi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Yıldırım, Nimet (2017). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.