İçinde El ve Ayak Organ İsimleri Geçen Deyimlerde Söz Dizimi

Yıl 2020, Sayı: 3, 199 - 234, 29.12.2020

Kübra Çolak

Öz

Deyimler anlatıma akıcılık, çekicilik katan çoğunun gerçek anlamından ayrı bir anlamı bulunan genellikle de birden çok sözcüklü dil ögesi kalıplaşmış sözcük gruplarıdır. Türkçeye büyük zenginlik kazandıran bu kelime grupları bir durumu daha az sözcükle anlatmaya ve duruma açıklık getirmelerinin yanı sıra sahip oldukları zengin anlam çağrışımlarıyla muhatapları üzerinde derin etkiler bırakır. Deyimlerin teşkilinde Türkçede kullanılan çok farklı sözcükler bu anlam çağrışımları içinde çeşitli rollerde karşımıza çıkar. Bunlardan biri de insan organlarından el ve ayaktır.
Bu çalışmada içinde el ve ayak organ ismi geçen deyimlerde kelime grubu olarak anılan isim tamlaması, sıfat tamlaması, kısaltma grubu, ayrılma grubu, isnat grubu, yaklaşma grubu, tekrar grubu, bulunma grubu, bağlama grubu, sıfat-fiil grubu, birleşik fiil şeklinde oluşan deyimler ele alınmıştır. Ayrıca kurallı cümle, devrik cümle, soru cümlesi, sıralı cümle, eksiltili cümle şeklinde oluşan deyimler ve bunların dışında mastarla biten, edatla biten, kendi dönüşlülük zamiriyle kurulan deyimlerle birlikte anlamca olumsuzluk içeren ve kafiyeli şekillerde karşımıza çıkan deyimler çeşitli başlıklar altında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

DEYİM, EL, AYAK, ORGAN İSMİ, SÖZ DİZİMİ

Kaynakça

• Açıkgöz, Halil ve Yelten (2005). Muhammet, Kelime Grupları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Akalın, Şükrü (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, Doğan (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınları.
• Aksoy, Ömer Asım (2016). Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Boz, Erdoğan ve Yaman, Ertuğrul (2012). Üniversiteler İçin Türk Dili. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Çetinkaya, Bayram (2009). Eşdizimli Sözlükler. Turkish Studies, 4(4), 196-206.
• Demir, Nurettin ve Yılmaz, Emine (2012). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Doğan, Nuh (2015). Türkçe Sözlük’te Fiilsel Eşdizimlik. Gazi Türkiyat, 17, 67-84.
• Doğan, Nuh (2019). Türkçede Dil Bilgisel Eşdizimlik. X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 17-19 Ekim 2018, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Yayınları, 535-45.
• Fernández, Rafael Forteza vd. (2009). Collocations in the vocabulary English teaching as a foreign language. Acimed, 19(6), 1-6.
• Fırth, John Rubert (1968). A Synopsis of Linguistic Theory, 1930-1955, Selected papers of J. R. Firth 1952-1959. (Ed. F. R. Palmer). 168-205. Bloomington: Indiana University Press.
• Fırth, John Rubert (1957). Modes of Meaning. Papers in Linguistics 1934-1951, 190-215. Newyork: London-Oxford University Press.
• Ghazalı, F. A. (2006). Collocations and Word-Combinations in English: Considerations, Classifications, and Pedagogic Implications. The Centre for English Language Studies (CELS), 1-19. The University of Birmingham.
• Gıtsakı, Christina (1996). The Development of ESL Collocational Knowledge. The Center for Language Teaching and Research at the University of Queensland, A thesis submitted for Ph. D.
• Hatiboğlu, Vecihe (1964). Kelime Grupları ve Kuralları. Belleten Dergisi.
• Hatipoğlu, Vecihe (1982). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: A.Ü. DTCF Yayınları.
• Hengirmen, Mehmet (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınları.
• Hengirmen, Mehmet (2011). Deyimler Sözlüğü. Ankara: Engin Yayıncılık.
• Hirik, Seçil (2017). İstemsel Eşdizimlik ve Kiplik İlişkisi: Tahmin Kiplikleri Örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6 (2), 719-33.
• Karahan, Leyla (2014). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Leśnıewska, Justyna (2006). Collocations and Second Language Use. Studia Linguistica, 123, 95- 105.
• Logar, Nataša vd. (2014). Collocations and Examples of Use: A Lexical-Semantic Approach to Terminology. Slovenščina 2.0, 2(1), 41-61.
• Martyńska, Malgorzata (2004). Do English language learners know collocations?. Investigationes Linguisticae, XI, 1-12, Poznań.
• Nesselhauf, Nadja (2005). Collocation in a Learner Corpus. Philadelphia: John Benjamin Publishing Co.
• Ördem, Eser (2013). Yabancılara Türkçe Öğretiminde Leksikal Yaklaşım: Bir Eşdizimlik Çalışması Modeli. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türkçenin Eğitimi Öğretimi Özel Sayısı, 6(11), 905-931.
• Parlatır, İsmail, (2007). TDK Deyimler. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, Ali (1995). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Saraçbaşı, Ertuğrul (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sinan, Ahmet Turan (2015). Türkçenin Deyim Varlığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Şahin, Hatice (2004). Türkçede Organ İsimleriyle Kuruluş Deyimler. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, Hatice (2006). Terimlerin Genel Dile Yansımasına Dair Bazı Gözlemler. Bursa: Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 123-29.
• Vural, Hanifi ve Böler, Tuncay (2012). Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.