Müellifi ve Telif Tarihi Meçhul Bir Arapça-Türkçe Manzum Sözlük: Bülgatü’s-Sıbyân

Yıl 2020, Sayı: 3, 41 - 70, 29.12.2020

Yunus Kaplan

Öz

Osmanlı’nın dil, kültür ve edebiyatının şekillenmesinde Arapça ve Farsçanın büyük etkisi olmuştur. Bu dönemde hem edebî hem de ilmî olarak gelişim göstermek için bu dillerin öğrenimi ve öğretimi her zaman önem arz etmiştir. Bu öneme istinaden Arap ve Fars dillerinin daha çabuk ve daha iyi öğrenilmesi için kaynak niteliğinde birçok eser kaleme alınmıştır. Kelimelerin daha kolay öğrenilmesi ve hafızada daha kalıcı hâle gelmesi için hazırlanan manzum sözlükler de bu eserler arasında yer alır.
Özellikle Osmanlı tebaasını oluşturan farklı toplulukların dilleri için yazılmış olanları da olmakla birlikte manzum sözlüklerin büyük çoğunluğu Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe veya Arapça-Farsça-Türkçe şeklinde tanzim edilmiştir. Bu meyanda Arapça-Türkçe manzum şekilde hazırlanmış sözlüklerden biri de müellifi ve telif tarihi hakkında elde herhangi bir kayıt bulunmayan Bülgatü’s-Sıbyân’dır. Şimdilik bilinen tek yazma nüshası bulunan ve 250 beyitten müteşekkil olan bu eserde, 1100 civarı Arapça kelimenin Türkçe karşılığı verilmiştir.
Bu çalışmada Bülgatü’s-Sıbyân’ın şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak, çeviriyazılı metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Sözlük, Manzum Sözlük, Bülgatü’s-Sıbyân

Kaynakça

• Ahterî, Mustafa (1310). Ahterî-i Kebîr. İstanbul: Matbaa-yı Âmire.
• Boran, Uğur (2016). Sözlükçülük Geleneğimize Umumi Bir Bakış ve Edirne Müftüsü Fevzi Efendi’nin Arapça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Fevzî. Şarkiyat Mecmuası, 28, 73-154.
• Ceviz, Nurettin-Gündüzöz, Soner (2006). Osmanlı Medrese Kültüründe Manzum İlmî Eser Geleneğinin Güzel Bir Örneği: Lügat-ı Yûsuf. Ekev Akademi Dergisi, Yıl 10, 29, 211-30.
• Devellioğlu, Ferit (2011). Ansiklopedik Osmanlıca-Türkçe Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan Averbek, Güler (2016). Berlin Devlet Kütüphanesi'nde Bulunan Kataloglanmamış Türkçe Yazmalar Üzerine Tespitler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 24, 1-40.
• Doğan Averbek, Güler (2018). Dillerinden Biri Türkçe Olan Manzum Sözlükler Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, 85-114.
• Doğan Averbek, Güler (2019). Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 23, 62-83.
• Doğan, Hasan (2016). Budinli Cihâdî ve ‘Teşrîh-i Tıbâ’ İsimli Türkçe-Arapça Manzum Sözlüğü. Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature, 2 (4), 16-32.
• Eliaçık, Muhittin (2013). Türkçe-Arapça Manzum Bir Lügat: Müfîdü’l-Müstefîdîn ve Büyük İstinsâhî Farklar. Turkish Studies, 8 (13), 81-93.
• Fidan, Zehra (2020). Abdülcelîl bin Yûsuf el-Akhisarî’nin Arapça-Türkçe Manzum Sözlüğüne Yaptığı Şerh: Şerh-i Seb‘atü Ebhur. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 25, 373-88.
• Gülhan, Abdulkerim (2010). Şeyh Ahmed ve Manzum Sözlüğü Nazmü’l Leâl. Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks, 2 (2), 201-225.
• İnce, Yılmaz (2002). Manzum Sözlükler ve Şemsî’nin Cevâhirü’l-Kelimât’ı Üzerine Bir Dil İncelemesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (2), 175-182.
• Kaplan, Yunus (2018). Bilinmeyen Bir Arapça-Türkçe Manzum Sözlük: Lugat-ı Visâlî. Dede Korkut, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 7 (15), 54-75.
• Kaya, Hasan (2017). Kerîmî’nin Manzum Sözlüğü. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18, 213-252.
• Kılıç, Atabey (2006). Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Armağanı), 20, 65-77.
• Kılıçarslan, Orhan (2020). Hayâtî-zâde Şeref Halîl ve Rûhu’l-Edeb Adlı Manzum Sözlüğü. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 25, 689-728.
• Mecmû’a, Berlin Devlet Kütüphanesi, Hs. Or. 14408.
• Muhtar, Cemal (1993). İki Kur’an Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Ölker, Perihan (2015). Manzum Sözlük Geleneği ve Mahmûdiyye. Konya: Palet Yayınları.
• Öz, Yusuf (2016). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, Ferudun Hakan (2013). Bozoklu Osman Şâkir ve Şehdü Elfâz’ı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (26), 428-62.
• Öztürk, Tuncay (2012). Lebîb Mehmed Efendi’nin Tuhfe ve Nuhbe’ye Tazmînâtı (Metin). Celal Bayar Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 197-220.
• Sarı, Mevlüt (2004). El-Mevârid, Arapça-Türkçe Lûgat. İstanbul: İpek Yayınları.
• Solmaz, Süleyman (2005). Ahdî, Gülşen-i Şu’arâ (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları.
• Şemseddîn Sâmî (2001). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Tanrıverdi, Eyyüp (2008). Merkezzâde Ahmet Efendi Islâh-ı Merkezî: Ferişteoğlu Lügati Tashih ve İkmal Çalışması. Konya: Adal Ofset.
• Tiryakiol, Selim (2013). Dil Öğretimi Geleneğimizde Manzum Sözlükler (Tuhfe-i ‘Âsım Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Uz, Özkan (2019). Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Hâcibî. Turkish Studies, 14 (7), 4087-4111.
• Yakar, Halil İbrahim (2007). Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Fedâ’î. Turkish Studies, 2 (4), 1015-1025.
• Yakar, Halil İbrahim (2009). Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerimizden Nazm-ı Ferâ’id. Turkish Studies, 4 (4), 995-1024.
• Yurtseven, Necmettin (2003). Türk Edebiyatında Arapça-Türkçe Manzum Lugatler ve Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’si. Ankara: Ankara Üniv. SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yeni Tarama Sözlüğü (1983). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.