Fülfül ile Yapılan Büyünün Divan Şiirindeki Akisleri

Yıl 2020, Sayı: 3, 93 - 102, 29.12.2020

Osman Kufacı

Öz

Genel olarak “Herhangi bir şeyi olduğundan farklı yansıtmak” şeklinde tarif edilen sihir, büyü ile eş anlamlı olarak kullanılmakla birlikte daha kapsamlıdır. Eski medeniyetlerde ve kültürlerde yaygın olan büyü İslamiyet öncesi Türk kültüründe de görülmektedir. İslam’ın şiddetle yasaklamasına rağmen Osmanlı toplumu da bu konuya ilgi duymuştur.
60 yerde sihir ve türevlerinin geçtiği Kur’an-ı Kerim’de Hz. Peygamber’e sihir/büyü yapılması girişiminden bahsedilir. Kutsal kitapta kesin ve açık bir dille sihir/büyü yapımının yanlışlığına/çirkinliğine işaret edilir. Kutsal kitapta yer alması ve her devirde toplumu ilgilendirmesi sebebiyle büyü ile ilgili hususlar İslam âlimlerinin dikkatini çekmiştir. Sihirle ilgili bir literatürün de oluştuğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Büyü yapımında birçok malzemenin kullanıldığı bilinmektedir. Bunlardan biri fülfüldür. Bu kavrama divan şiirinde umumiyetle “karabiber” manasıyla sevgilinin beni ile ilgili olarak şiirlerde yer verilmiş ve zengin çağrışımlar okuyucunun zihninde oluşturulmaya çalışılmıştır.
Çalışmada önce sihir kavramına dair kısa bir bilgi verildi. Fülfül ile yapılan büyüyü çeşitli şekillerde ele alan şiirler tasnif edildi. Örnek beyitler eşliğinde fülfülle yapılan büyüye dair açıklamalar yapıldı. Bu çalışma ile toplumda görülen bir hadisenin edebiyattaki yansıması gözler önüne serildi. Böylece sihir/büyü bağlamında yapılacak olan araştırmalara katkı sunmak istenildi.

Anahtar Kelimeler

FÜLFÜL, BÜYÜ, DİVAN ŞİİRİ

Kaynakça

• Akyüz, Erdoğan (2017). Sihir Geleneği ve Kur’an’da Sihir Kavramı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi SBE, Doktora Tezi.
• Atacan, Mehmet (2014). Hafız Mehmet Tahir Efendi Divanı (İnceleme-Metin). Ankara: Ankara Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi.
• Ayverdi, İlhan (2020). Kubbealtı Lugatı, Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Bulut, Halil İbrahim (2003). Sihrin Hakikatı ve Mucizeden Farkı. Marife, 1, 59-70.
• Cafer-i Sadık (2016). Yıldıznâme (çev. H. Mustafa Varlı). İstanbul: Esma Yay.
• Canım, Rıdvan (2016). Divan Edebiyatının Kaynakları. İstanbul: Akıl Fikir Yay.
• Canlı, Melek (2009). Hâfız ´Ulvî Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: Gazi Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi.
• Çelebi, İlyas (2009). Sihir. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 37, İstanbul: TDV Yay., 170-172.
• Çeltik, Halil (2017). Ahmed-i Rıdvan Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55738,ahmed-i-ridvan-divanipdf.pdf?0, [Erişim Tarihi: 16.11.2020].
• Devellioğlu, Ferit (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• Dülger, Elif (2006). Evliya Çelebi Seyahatnâme’sindeki Büyü, Sihir ve Falın Halkbilimi Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi.
• Erdoğan, Mustafa (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0, [Erişim Tarihi: 16.11.2020].
• Ersoy, Ersen (2010). II. Bayezit Devri Şairlerinden Münîrî Hayatı, Eserleri ve Dîvânı (İnceleme- Tenkitli Metin). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Hüseyin Remzî (1305). Lügat-i Remzî. C I-II, İstanbul: Matbaa-i Hüseyin Remzî.
• Karadaş, Cağfer (2004). Büyü ve Din –İslamî Nokta-i Nazardan Bir Değerlendirme. Usûl İslam Araştırmaları, 1(1), 111-135.
• Karaman, Gülay (2015). Klasik Türk Şiiri Estetiğinde Sihir. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10 (8), 1503-1536.
• Kartopu, Saffet ve Ünalan, Abdurrahman (2019). Büyü ve Tabiatüstü Güçlere Başvurma Nedenleri Üzerine Bir Saha Araştırması. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19 (2), 379-399.
• Kufacı, Osman (2019). Divan Şairinin İmgelem Dünyasından Bir Örnek: Fülfül. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 6 (16), 433-449.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım). Ankara: TDK Yay.
• Macit, Muhsin (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Murat, Mualla vd., (2019). Keloğlan Masallarında Sihir veya Büyü. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 6 (10), 62-81.
• Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı (Haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs). İstanbul: TDK Yay.
• Okcu, Naci (2014). Şeyh Gâlip Dîvânı. Ankara: DİB Yay.
• Onay, Ahmet Talay (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Akçağ Yay.
• Parlatır, İsmail vd., (1998). Türkçe Sözlük I-II. Ankara: TDK Yay.
• Parlatır, İsmail (2007). Atasözleri ve Deyimler-II, Deyimler. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Polat, Emanullah (2015). Felak ve Nas Sureleri Bağlamında Sihir Mefhumu. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Kış, 14 (52), 203-220.
• Saraç, M. A. Yekta (2002). Emrî Divanı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Şemseddin Sâmî (1317/1900). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Tanyu, Hikmet (1992). “Büyü”, TDV İslâm Ansiklopedisi. C 6, İstanbul: TDV Yay., 501-506.
• Tarlan, Ali Nihat (1997). Necati Beg Divanı. İstanbul: MEB Yay.
• Tarlan, Ali Nihat (2005). Ahmet Paşa Divanı. İstanbul: MEB Yay.
• Taş, Hakan (2004). Vahyî Divanı ve İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE, Doktora Tezi.
• Tuğluk, İbrahim Halil (2007). Abbas Vesîm Efendi; Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Divanı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE, Doktora Tezi.
• Tulum, Mertol (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK Yay.
• Ünver, Niyazi Hakan (2010). Gelibolulu Sürûrî ve Divanı. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE, Doktora Tezi.