Çanakkale Tahtacılarının Dil Özellikleri Üzerine

Yıl 2021, Sayı: 6, 174 - 184, 30.12.2021

Hasan Çağrı Ölçücü

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1030194

Öz

Anadolu’nun güney ve batısına (Toros Dağları’ndan Kaz Dağları’na) yerleşmiş olan Tahtacılar, kapalı toplum yapısına sahip bir Alevi-Türkmen topluluğudur. Otuz kadar Tahtacı yerleşim birimini sınırları içerisinde bulunduran Çanakkale, bu topluluğun yoğun olarak yaşadığı illerden birisidir. Çanakkale’de, merkez ilçenin yanı sıra Ezine, Ayvacık ve Bayramiç ilçelerinde, daha çok Kaz Dağları çevresine kurulmuş olduğu görülen Tahtacı köy ve köy altı yerleşmeleri bulunmaktadır. Temel geçim kaynakları ormancılık olan ve bu yüzden Tahtacı adını alan ataları gibi ağaç işiyle uğraşmayan/uğraşamayan günümüz Tahtacıları, pek çok ekonomik ve sosyal nedenden ötürü artık köylerde yaşamayı tercih etmemekte, kent merkezlerine göçmektedir. Genç ve yetişkin nüfusun ayrılmasıyla köylerde yaşayan insan sayısının azalması, diğer Türkiye Türkçesi ağızları gibi Tahtacı ağzının da ölmesine zemin hazırlamaktadır. Oysa Tahtacıların yöre ağızlarından bazı yönlerden ayrılan ve kapalı toplum yapısının da etkisiyle dil farklılıkları bugüne kadar saklanabilmiş bir ağızları vardır. Bu çalışmada, elde bulunan derleme metinlerinden hareketle Çanakkale ili Tahtacı ağzının belirgin dil özellikleri ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tahtacılar, Tahtacı ağzı, Çanakkale Tahtacıları, dil özellikleri.

On the Language Properties of Tahtacı Living in Çanakkale

Öz

Tahtacıs are an Alevi-Turkmen community with a closed society structure, settled in the south and west of Anatolia (from the Taurus Mountains to the Kaz Mountains). Çanakkale including about thirty Tahtacı settlements within its borders, is one of the provinces where this community is densely populated. In Çanakkale, besides the central district, there are Tahtacı villages and sub-village settlements in Ezine, Ayvacık and Bayramiç districts, which seem to have been established mostly around the Kaz Mountains. The ancestors of today's Tahtacıs used to do woodwork. Consequently, due to the occupation they had, they received that surname. However, their grandchildren today, either do nor or cannot do woodwork, they do not prefer to live in villages due to many economic and social reasons and migrate to city centers. The decrease in the number of people living in villages with the separation of young and adult populations paves the way for the death of the Tahtacı dialect, like other Turkey Turkish dialects. However, Tahtacıs have a dialect that differs from the local dialects in some ways and language differences have been preserved until today thanks to the effect of the closed society structure. In this study, the distinctive linguistic properties of the Tahtacı dialect of Çanakkale province will be discussed and examined based on the compilation of texts available.

Anahtar Kelimeler

Tahtacıs, Tahtacı dialect, Tahtacıs of Çanakkale, language properties.

Kaynakça

• Akar, A. (2013). Muğla ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (2015). Bektaşîlik ve Edebiyatı (haz. Gürol Pehlivan). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Atmaca, E. (2021). Antalya Tahtacı Türkmenlerinin Ağzından Söz Varlığına Katkılar. IX. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 26-30 Eylül, TDK Yayınları.
• Atmaca, E. ve Güzel, Ö. (2021). Ağız İlişkileri ve Etkileşimleri Bakımından Antalya/Kumlucalı Türkmen Toplulukları. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 7-8 Kasım, Ankara: TDK Yayınları, 163-183.
• Birdoğan, N. (1995). Tahtacıların Dünü. I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo - Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyumu Bildirileri, 26-27 Nisan 1993, Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü -Akdeniz Üniversitesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 9-30.
• Buran, A. (1994). -Ik Ekinin Anadolu Ağızlarında Kullanılışı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 42, 11-18.
• Çağatay, N. (1997). Tahtacılar. İslâm Ansiklopedisi - İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati, C. 11, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, 669-672.
• Çıblak, N. (2003). Mersin Tahtacı Kültüründeki Terimler Üzerine Bir Deneme. Folklor/Edebiyat, 9(33), 217-238.
• Çıblak Coşkun, N. (2013). Tahtacılar ve Tahtacı Ocaklarına Bağlı Oymakların Yerleşim Alanları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 68, 33-54.
• Dilaver Yıldırım, K. (2013). Bergama Yöresi Tahtacı ve Çepni Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Engin, İ. (1998). Tahtacılar-Tahtacı Kimliğine ve Demografisine Giriş. İstanbul: Ant Yayınları.
• Gülsevin, G. (2002). Uşak İli Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Gülten, S. (2020). Kökler ve Dallar: Tahtacı Alevilerinin Menşei ve Tahtacı Cemaatleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 95, 143-67.
• Karahan, L. (2012). Türkçede Bazı Ek ve Edatlarda “-n” Morfemi ile Ortaya Çıkan Varyantlaşma. Türk-Moğol Araştırmaları Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Armağanı (haz. Bülent Gül). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 219-36.
• Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1965). Eski Anadolu Türkçesindeki -van/-ven, -vuz/-vüz Kişi ve Bildirme Eklerinin Anadolu Ağızlarındaki Kalıntıları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 12, 43-65.
• Korkmaz, Z. (1994). Güney-Batı Anadolu Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Köprülü, F. (1991). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Ankara: TTK Yayınları.
• Merhan, A. (2014). Bayındır Tahtacıları ve Dillerinin Belirgin Özellikleri. Bilig, 69, 161-170.
• Mutlu, H. K. (2010). Balıkesir Tahtacı Türkmenleri Ağzının Fonetik Özellikleri. Diyalektolog, 1, 21-46.
• Ölçücü, H. Ç. (2020). Çanakkale İli Yerli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Ölçücü, H. Ç. (2021). Tahtacı Ağzının Çanakkale Yerli Ağızları İçindeki Yeri. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10(25), 124-133.
• Sağır, M. (2002). Ses Olayları Bakımından Anadolu Ağızları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9(20), 1-7.
• Selçuk, A. (2008). Ağaçeri Türkmenleri-Tahtacılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Sümer, F. (1988). Ağaçeriler. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 460-461.
• Şahin, H. (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şahin, H. (2012). Bursa Yerli Ağızlarında Birincil Uzun Ünlüler Üzerine. Diyalektolog, 5, 1-7.
• Tekin, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara: Simurg Yayınları.
• Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş I. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tor, G. (2006). İçel Ağızları İçinde Tahtacı Türkmen Ağzının Yeri. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 441-460.
• Tuna, O. N. (1960). Göktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 8, 213-282.
• Türkay, C. (2012). Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak Aşiret ve Cemaatlar. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Derleme Sözlüğü I-VI, (haz. Ömer Asım Aksoy - vd.). Ankara: TDK Yayınları.
• Yıldırım, F. (2006). Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I (Giriş-İnceleme). Ankara: TDK Yayınları.
• Yılmaz Ceylan, E. (1991). Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü. Türk Dilleri Araştırmaları, 151-165.
• Yolcu, M. A. (2020). Kutsaldan Ritüele-Çanakkale Tahtacılarının Geleneksel Dünya Görüşü. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Yörükân, Y. Z. (1998). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar (haz. Turhan Yörükân). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.