Orta Oyununun Sosyolojik Yapısı ve Modern Türk Sanatına Etkisi

Yıl 2021, Sayı: 6, 314 - 323, 30.12.2021

Orhan Aytuğ Tolu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.983915

Öz

Geleneksel Türk tiyatrosunun türlerinden biri orta oyunudur. Bu türün dört yüzyıldan fazla bir geçmişi olduğu bilinmektedir. Kalabalık kişi kadrosu, kullandığı müzikal unsurları, bölümlere ayrılması ve kısıtlı şekilde kullandığı maddi malzemelerden dolayı modern tiyatronun yapısal özellikleriyle kesişmektedir. Orta oyunun yapısındaki sosyolojik göstergeler ise onu modern tiyatrodan ayırmakta, geleneksel olanın temsiline dönüştürmektedir. Kişi kadrosundaki kültürel ve sınıfsal temsiller, zennenin rol alması ve sabit bir mekânda oyunların sergilenmemesi hem Osmanlı toplum yapısını hem de Türklerin göçebe yaşama tarzını temsil etmektedir. Güldürürken düşündürmesi Türk sinemasının komedi anlayışını, bazı unsurlarının da modern Türk şiirini ve televizyon komedi programlarını etkilemiştir. Yazılı bir metninin olmaması eleştirel mizaha kapı aralamaktadır. Hem ordu seferlerinde hem meydanlarda halkın arasında oynanması savaşçı bir topluma motivasyon desteği sağlamaktadır. Orta oyunu tekçi ve dikey ilişkinin temsili olan modernitenin karşısında çoğulcu ve yatay ilişkinin taşıyıcısı olmuştur. Bu çalışmada semboller ve örtük iletilerle örülü orta oyununun tarihî ve şekil özelliklerinden yola çıkarak onun sosyolojik yapısı ve modern sanata etkileri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Türk tiyatrosu, orta oyunu, sosyolojik yapı, modernite, modern sanat.

Sociological Structure of The Middle Game and Its Effect on Modern Turkish Art

Öz

One of the genres of traditional Turkish theater is the orta oyunu. This species is known to have a history of more than four centuries. It intersects with the structural features of the modern theater due to its large cast, the musical elements it uses, its division into sections, and the limited use of material materials. The sociological indicators in the structure of the orta oyunu distinguish it from the modern theater and transform it into the representation of the traditional. Cultural and class representations in the staff, the role of the zenne and the absence of plays in a fixed place represent both the Ottoman society structure and the nomadic lifestyle of the Turks. Making you think while making you laugh has influenced the comedy understanding of Turkish cinema, and some of its elements have influenced modern Turkish poetry and television comedy programs. The lack of a written text opens the door to critical humor. Playing it among the people both in army campaigns and in the squares provides motivational support to a warrior society. Orta oyunu has been the bearer of pluralist and horizontal relations in the face of modernity, which is the representation of monist and vertical relations. In this study, its sociological structure and its effects on modern art are discussed based on the historical and morphological features of the orta oyunu, which is woven with symbols and implicit messages.

Anahtar Kelimeler

Traditional Turkish theater, orta oyunu, sociological structure, modernity, modern art.

Kaynakça

• Akın, B. A. (2013). Osmanlıda İslami Hükümlerin Belirleyiciliğinde Varolabilen Gösteri Türleri: Meddah, Karagöz ve Orta Oyunu. Journal of World of Turks, 5(2), 33-42.
• Alus, S. M. (1950). Eski Milli Tiyatromuz: Orta Oyunu. Resimli Tarih Mecmuası, 7, 266-268.
• And, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Ayhan, E. (2019). Bütün Yort Savul’lar!. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Balay, M. (2010). Osmanlı Modernleşmesi ve Orta Oyunu. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 30(30), 93-109.
• Baltacıoğlu, İ. H. (2021). Orta Oyunu. Fikir ve Sanat, http://dspace.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/162577/001526633006.pdf?sequence=3, [Erişim tarihi: 16.08.2021].
• Bauman, R. (2003). Tür. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. (Çev. Hülya Seyhan Sipahioğlu). Ankara: Milli Folklor, 61-66.
• Giddens, A. (2016). Modernliğin Sonuçları. (çev. Ersin Kuşdil). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Huizinga, J. (2006). Homo Ludens: Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir İnceleme. (çev. Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kılıç, Ç. (2004). Geleneksel Türk Tiyatrosu’nda Zenne Tipi ve Orta Oyunu’nundaki Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniv.
• Konur, T. (1995). Orta Oyunu. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 12(12), 47-51.
• Moretti, F. (2005). Mucizevi Göstergeler: Edebi Biçimlerin Sosyolojisi Üzerine. (Çev. Zeynep Altok). İstanbul: Metis Yayınları.
• Morreall, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. (Çev. Kubilay Aysevener ve Şeynay Soyer). İstanbul: İris Yayınları.
• Öztek, C. E. (2019). Türk Güldürü Filmlerinin Orta Oyunu Açısından İncelenmesi. Turkish Studies, 14(3), 963-971.
• Sennet, R. (2016). Kamusal İnsanın Çöküşü. (Çev. Serpil Durak ve Abdullah Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Türkmen, N. (1971). Orta Oyunu. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• Uçar, A. ve Koca, C. (2011). Görme Düzleminde Komedi Dükkânı ile Orta Oyunu Arasındaki Bağ ve Dilsel Komik (Söz Komiği) Açısından Bir Karşılaştırma. Dil ve Edebiyat Dergisi, 8(2), 39-63.
• Ümral, D. (2018). Ece Ayhan’ın Şiirlerinde Masalsı Değiştirimler. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(5), 655–660.
• Ünlü, E. (2019). Karagöz ve Orta Oyununda Mizah. Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniv.
• Zobu, V. R. (2021). Orta Oyunu, http://dspace.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/133344/001580639010.pdf?sequence=3, [Erişim tarihi: 04.06.2021].