Proverbs in the Anonymous Ottoman Chronicle and Their Reflections on Today’s Proverbs

Yıl 2022, Sayı: 7, 52 - 70, 30.04.2022

Elif Türköz

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1052671

Öz

In the 15th century, which is accepted as the beginning of Ottoman historiography, anonymous Ottoman chronicles were also written in addition to the chronicles whose authors are known. These anonymous chronicles, called Tevârîh-i Âl-i Osman, are the works seen in large numbers during the reign of Bayezid II, who was on the throne in the last nineteen years of the 15th century. In addition to their importance for Ottoman history, these chronicles are also important for Turkish folk literature. The proverbs in these works, which contain valuable products of folk literature, constitute the subject of this study. The text prepared by Prof. Dr. Necdet Öztürk and published under the name of Anonymous Ottoman Chronicle was taken as basis in the study. As a result of the examination, it is determined that many proverbs are quoted in the work on the occasion of various events and situations. In this study, the following method was used while examining the proverbs: The proverbs in the work are numbered according to their place in the work from the beginning to the end, the explanation is made after each proverb is given, and then it is explained on which event or situation the proverb was used for. Finally, today’s usages of proverbs, which are compared with today’s proverbs, are given. It is determined that these proverbs, which are discussed together with the events and situations in which they were used for, are still used in the same way or in different ways, except for one.

Anahtar Kelimeler

Anonymous Ottoman chronicles, advice, proverb, comparison.

Anonim Osmanlı Kroniği’nde Yer Alan Atasözleri ve Günümüz Atasözlerine Yansımaları

Öz

Osmanlı tarihçiliğinin başlangıcı olarak kabul edilen 15. yüzyılda müellifi belli olan tarihlerin yanı sıra anonim Osmanlı tarihleri de kaleme alınmıştır. Tevârîh-i Âl-i Osman olarak adlandırılan bu anonim tarihler, 15. yüzyılın son on dokuz yılında tahtta bulunan II. Bayezid’in hükümdarlığı sırasında çok sayıda görülen eserlerdir. Bunlar, Osmanlı tarihi için taşıdıkları önemin yanı sıra Türk halk edebiyatı açısından da önem arz etmektedir. Halk edebiyatına dair değerli ürünler içeren bu eserlerde yer alan atasözleri, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmada Prof. Dr. Necdet Öztürk tarafından hazırlanıp Anonim Osmanlı Kroniği adıyla yayınlanan metin esas alınmıştır. İnceleme sonucunda eserde çeşitli olaylar ve durumlar vesilesi ile pek çok atasözünün aktarıldığı tespit edilmiştir. Bu çalışmada atasözleri incelenirken şu yöntem kullanılmıştır: Eserde yer alan atasözleri; girişten sona doğru eserde bulundukları yere göre numaralandırılmış, atasözü verildikten sonra açıklaması yapılmış, sonrasında ise atasözünün hangi olay ya da durum vesilesi ile aktarıldığı açıklanmıştır. Son olarak da günümüz atasözleri ile karşılaştırılan atasözünün günümüzdeki kullanımları verilmiştir. Aktarıldıkları olay ve durumlar ile birlikte ele alınan bu atasözlerinin bir tanesi dışında diğerlerinin günümüzde aynen ya da farklı şekillerde kullanıldığı belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Anonim Osmanlı tarihleri, nasihat, atasözü, karşılaştırma.

Kaynakça

• Adalıoğlu, H. H. (1999). Osmanlı Tarih Yazıcılığında Tevârih-i Âl-i Osman Geleneği. Osmanlı, C. 8. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 286-292.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1 – Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Alizade, S. (1992). Oğuzname (Emsal-i Mehmedalî). (Eklerle Yayına Haz. Prof. Dr. Ali Haydar Bayat). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Atalar Sözü (1936). (haz. Velet İzbudak). İstanbul: Devlet Basımevi.
• Atsız (2013). Üç Osmanlı Tarihi–Oruç Beğ Tarihi–Ahmedî–Şükrullah. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, P. N. (2013). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Dilçin, D. (2000). Edebiyatımızda Atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ebu’l-Hayr-ı Rûmî (1987). Saltuk-Nâme I. (haz. Şükrü Halûk Akalın). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (2001). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eyüboğlu, E. K. (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler–Atasözleri. 1. Kitap. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Oy, A. (1991). Atasözü. İslam Ansiklopedisi, C 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 44-46.
• Özdemir, C. (2020). Âşık Edebiyatında “Atalar Sözü Destanı” Söyleme Geleneği. Kesit Akademi Dergisi, 6(25), 225-245.
• Öztürk, N. (2001). Kemal-Selâtîn-nâme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öztürk, N. (2013). Mevlânâ Mehmed Neşrî-Cihânnümâ. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Öztürk, N. (2014). Oruç Beğ Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Öztürk, N. (2015). Anonim Osmanlı Kroniği. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Sertkaya, O. (2012). Çukurova’da Derlenmiş Mahalli Atasözleri ve Deyimler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 16(0), 101-131.
• Soykut, İ. H. (1974). Türk Atalar Sözü Hazinesi. İstanbul: Ülker Yayınları.
• Sümer, F. (1989). Ahmed Celâyir. İslam Ansiklopedisi, C 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 53-54.
• Uygur, C. V. (2007). Kıvâmî-Fetihnâme. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yurtbaşı, M. (2012). Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: Excellence Publishing.